Της Βάσως Σοφάνη,
Στις μέρες μας, ο φεμινισμός, αν και δεν είναι κάτι καινούριο, αποτελεί επίμαχο θέμα ακόμα και στις φιλοσοφικές του εκφάνσεις, καθώς οι θέσεις του πολλές φορές παρερμηνεύονται. Στον πυρήνα του, ως κύρια θέση πρεσβεύει την απόλυτη ισότητα των φύλων σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Στη φιλοσοφία υπάρχουν κυρίως δύο κομβικά σημεία που την απαρτίζουν σαν θεωρία. Από τη μία, ότι οι γυναίκες και οι άντρες οφείλουν να αντιμετωπίζονται το ίδιο από τη νομοθεσία και την κοινωνία (ηθική) και, από την άλλη, ότι εμπειρικά οι γυναίκες αντιμετωπίζονται με μία χροιά κατωτερότητας από τη νομοθεσία και την κοινωνία σε σχέση με τους άντρες. Το ενδιαφέρον της φιλοσοφίας στράφηκε στον φεμινισμό με το ξέσπασμα του κινήματος στις αρχές της δεκαετίας του 1970, και αφορά την ανάλυση των θέσεων του κινήματος και των βιωματικών εμπειριών των γυναικών που το απαρτίζουν. Επίσης, μετά από το ξέσπασμα ενός τόσο μεγάλου κινήματος, δεν γίνεται να απουσιάζουν και τα ανάλογα θέματα, τα οποία πολλοί φιλόσοφοι που βρίσκονταν στις περιοχές που είχε μεγαλύτερη απήχηση το κίνημα (Αυστραλία, Βόρεια Αμερική και Ευρώπη), κατάφεραν να τα εντοπίσουν. Ένα από τα κυρίαρχα θέματα, για παράδειγμα, είναι ότι, παρόλο που οι γυναίκες είχαν καταφέρει να επιτύχουν την απόκτηση νομικής ισότητας σε αυτές τις περιοχές, στον υπόλοιπο κόσμο, για πολλές δεκαετίες, συνέχισαν να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση οικονομικά και κοινωνικά.
Χαρακτηριστικό των φιλοσοφικών θεωρήσεων του φεμινισμού είναι ότι ως αφετηρία παρουσιάζει ερωτήματα όπως: «Ποια είναι η θέση της γυναίκας και ποιος ο ρόλος της;», «Από ποιους κοινωνικούς ρόλους ή πολιτικές δραστηριότητες εξαιρούνται;», «Κατά πόσο εκτιμώνται όλα αυτά που προσφέρουν;». Ωστόσο, οι απαντήσεις δεν παραμένουν σταθερές κατά την πάροδο του χρόνου, καθώς οι στόχοι του κινήματος μεταβάλλονται συνεχώς. Στις πρώιμες φάσεις του κινήματος, σκοπός του ήταν η διαπίστωση μιας τεράστια ασσυμετρίας και ανισότητας. Ακόμα, ανέλυε το ίδιο το φύλο και το πώς μας καθορίζει στην κοινωνική πραγματικότητα, ενώ ιδιαίτερα σημαντικό είναι το θέμα σχετικά με το υπό ποιους όρους δύναται, αν υπάρχει αλλαγή, να επιτευχθεί η σωστή συνύπαρξη των φύλων. Επομένως, στοχεύει στο να αλλάξει τη σχετικότητα καθ’ αυτή με ένα άλλο μοντέλο κοινωνίας, που σκοπό έχει την ισότητα των φύλων που δεν αρκείται μόνο στην ίδια ψήφο, αλλά επιθυμεί ουσιαστική ισότητας στις εξουσιαστικές δομές που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις των δυο φύλων στην οικογένεια, την εργασία και τον κοινωνικό χώρο. Στη σημερινή του μορφή, το κίνημα, πέρα από τα άνωθεν, επικεντρώνεται σε μεγάλο μέρος στις ανισότητες και τις ασυμμετρίες που αφορούν την επιλογή της γενετήσιας ταυτότητας. Να σημειωθεί πως αυτό είναι κάτι που δεν υπάρχει στα πρώτα στάδια του κινήματος, καθώς το θέμα της ταυτότητας αφορούσε τη βιολογική υπόσταση του ανθρώπου ως άντρα και γυναίκα. Τέλος, όταν κάνουμε λόγο για ασυμμετρία και ανισότητα, μιλάμε ουσιαστικά για την αδικία, έχοντας ως στόχο τη συμμετρία και την ίση κατάσταση δύο διαφορετικών υποστάσεων σε μία κοινή ανθρώπινη ουσία.
Σημαντική, επίσης, είναι και η εισχώρηση της φεμινιστικής ηθικής στην ηθική, η οποία προκάλεσε ταραχή στο ηθικό οικοδόμημα, με τις φεμινίστριες φιλοσόφους να εισάγουν έννοιες που απουσίαζαν πλήρως από τις ήδη υπάρχουσες ηθικές θεωρίες. Συγκεκριμένα, έχουν διατυπωθεί πλειάδα επιχειρημάτων σχετικά με τη μονοδιάστατη θεώρηση της ηθικής από την οπτική της δικαιοσύνης, τα οποία καταλήγουν να διαμορφώνουν δύο διαφορετικά «στρατόπεδα», εκείνο της ηθικής των δικαιωμάτων και εκείνο της ηθικής της φροντίδας. Οι διαφορές αυτών των δύο συγκροτούνται σε τρία σημεία. Πρώτον, η ηθική φροντίδα επικεντρώνεται σε διαφορετικές ηθικές έννοιες σε σχέση με την ηθική δικαιοσύνη, δηλαδή γύρω από την ευθύνη και τις σχέσεις και όχι γύρω από τα δικαιώματα και τους κανόνες. Η μεν είναι αρκετά συγκεκριμένη σε ό,τι αφορά καταστάσεις, ενώ η δε είναι περισσότερο αφηρημένη. Τέλος, η μεν εκφράζεται καλύτερα όχι ως σύνολο αρχών αλλά ως μια δραστηριότητα καθ’ αυτή, τη δραστηριότητα της φροντίδας. Εμπνεύστρια αυτής της θεωρίας, είναι η Carol Gilligan, η οποία είναι υποστηρίκτρια του ότι ανεξάρτητα από το φύλο, όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν τους αυτούς τους ηθικούς προσανατολισμούς κατά τη διαδικασία λήψης μίας ηθικής απόφασης. Η Gilligan πιστεύει πως με τις χρήσεις των δύο αυτών οπτικών της ηθικής, θα είμαστε σε καλύτερη θέση να κατανοήσουμε τις σχέσεις των δύο φύλων και των ιδιαίτερων τρόπων σκέψης τους.
Καταληκτικά, ο χρόνιος αυτός αποκλεισμός της γυναίκας από τον χώρο της φιλοσοφίας, δεν είναι ανεπανόρθωτος και με το να συμπεριληφθούν οι φιλοσοφικές σκέψεις του φεμινισμού είναι κάτι που μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε εκ νέου τηνφιλοσοφία. Σημαντικό έργο που θα ήταν αδύνατο να αγνοηθεί, είναι το «A validation of the rights of women» της πρωτοφεμινίστριας Mary Wollstonecraft, που πιστεύει πως θα πρέπει να τίθενται σε αμφισβήτηση ιδέες που σχετίζονται με το ότι γυναίκες και άντρες είναι και οι δύο στο ίδιο επίπεδο ικανοί να κάνουν χρήση της λογικής και της αρετής. Εδώ, αντιτίθεται κυρίως στον Ρουσσώ που υποστηρίζει πως αν και οι γυναίκες είναι ικανές ως προς την αρετή και τη λογική, συγκριτικά, όμως, με τους άντρες είναι διαφορετικές και ίσως κατώτερες. Η Wollstonecraft απαντά πως κάτι τέτοιο δεν είναι αρκετά δίκαιο, και πως η αρετή και η λογική οφείλει να είναι η ίδια και για τα δύο φύλα, ενώ η οιαδήποτε άποψη περί υπεροχής της γυναίκας έναντι του άντρα ως πιο άξια και πιο ικανή, είναι κατακριτέα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πανάτσα, Ναταλία (2017, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)), Ένα φεμινιστικό μοντέλο ηθικής θεώρησης της τεχνοεπιστημονικής ανάπτυξης και οι εκπαιδευτικές του προϋποθέσεις, Διπλωματική εργασία
- Philosophical feminism, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- George Yancy, Philosophy in Multiple Voices, Rowman & Littlefield Publishers, 5 Αυγ 2007
