Η ασταθής σχέση του Σιδηρού Καγκελάριου Bismarck με τον Kaizer Γουλιέλμο ΙΙ

Του Άγγελου Γονιδέλη,

Η Ευρώπη του 19ου αιώνα ταλανίζονταν από τους απόηχους της Γαλλικής Επανάστασης και των Ναπολεόντειων Πόλεμων. Παρά τη στρατιωτική ήττα της επαναστατικής Γαλλίας, το 1815, το πνεύμα φιλελευθερισμού αυτής είχε διαδοθεί σε όλα τα έθνη της Ηπείρου, τα οποία πλέον ζητούν την αυτονομία τους από τις αυτοκρατορίες που τα κυβερνούν και τη συνένωσή τους σε ενιαία εθνικά κράτη. Ένα από αυτά τα έθνη ήταν και το γερμανικό, που την επαύριον του Συνεδρίου της Βιέννης (1814-1815) οργανώθηκε στην αποκεντροποιημένη Γερμανική Συνομοσπονδία. Αυτή αποτελούταν από μικρά βασίλεια, δουκάτα κ.λπ., όπως αυτά της Βαυαρίας και της Σαξονίας, ενώ εμπεριείχε και μεγάλα τμήματα του Βασίλειου της Πρωσίας και της Αυστριακής Αυτοκρατορίας. Η Συνομοσπονδία σύντομα θα απειλούταν από το εθνικιστικό πνεύμα της εποχής και το κίνημα του παγγερμανισμού που απαιτούσαν την οργάνωση των Γερμανών σε ένα ενιαίο κράτος.

Ήταν σε αυτήν την Ευρώπη όπου ο Otto von Bismarck θα γεννηθεί σε μια αγροτική αριστοκρατική οικογένεια την 1η Απριλίου του 1815. Το 1847, ο Bismarck ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα με την εκλογή του ως αντιπρόσωπος στο νέο Πρωσικό Νομοθετικό Σώμα, δείχνοντας από νωρίς τις φιλοβασιλικές του πεποιθήσεις και την αντιδραστική του ιδεολογία. Το 1858, η διαμάχη μεταξύ του Βασιλιά και της Βουλής, όσον αφορά τα έξοδα αναδιοργάνωσης του στρατού, έφερε ως αποτέλεσμα ο Βασιλιάς να χρήσει τον Bismarck, τότε πρέσβη στη Γαλλία, Πρωθυπουργό, καθώς πίστευε ότι ήταν ο μόνος ικανός να λύσει τη διαμάχη. Από εκεί και έπειτα, ο Bismarck θα οδηγήσει με πολιτική «μαεστρία» την Πρωσία να νικήσει σε τρεις διαδοχικούς πολέμους [Πόλεμος του Schleswig-Holstein (Σλέσβιχ – Χόλσταϊν) 1864, Αύστρο-Πρωσικός Πόλεμος 1866, Γάλλο-Πρωσικός Πόλεμος 1870], ενώνοντας τα γερμανικά κρατίδια στη Γερμανική Αυτοκρατορία, με τον Βασιλιά της Πρωσίας, Γουλιέλμο Ι, να στέφεται Αυτοκράτορας της Γερμανίας (Kaizer). Ο πολιτικός του πραγματισμός, η στυγνή του αποφασιστικότητα και ο δυναμικός του χαρακτήρας θα του κερδίσουν το ψευδώνυμο «Σιδηρούς Καγκελάριος».

Φτάνοντάς το 1888, ο Γουλιέλμος Ι αποβιώνει και τον διαδέχεται ο γιος του, Φρειδερίκος ο ΙΙΙ, ο οποίος βασιλεύει για τρεις μήνες και πεθαίνει από καρκίνο στον λαιμό. Έτσι, τον διαδέχεται ο γιος του, ο Γουλιέλμος ΙΙ. Γεννημένος το 1859, ο νέος Kaizer έχει γνωρίσει μόνο τη στρατιωτική υπεροχή της Πρωσίας και την ευημερία που διαφύλαξε η Προεδρία του Bismarck. Ο Γουλιέλμος ΙΙ φαίνεται ανασφαλής, κάτι το οποίο πολλοί συνδέουν με την ατροφικότητα του αριστερού χεριού του, φιλόδοξος, ωστόσο, για το μέλλον της Γερμανίας στη διεθνή πολιτική σκηνή και θαυμαστής της Βρετανικής αποικιακής Αυτοκρατορίας, την οποία επιθυμεί να αποκτήσει και ο ίδιος. Συνεπώς, επιδιώκει επιθετικότερη εξωτερική πολιτική, η οποία σύντομα θα βρει αντιμέτωπο τον ίδιο τον Bismarck, ο οποίος προσπαθεί για τη διατήρηση ισορροπίας των δυνάμεων στην Ευρώπη. Όμως, ο νεαρός, ισχυρογνώμων ηγεμόνας, πεπεισμένος για τη θεϊκά καθοδηγουμένη βασιλεία του, ετοιμάζεται για τη σύγκρουση με τον πιο έμπιστο και ικανό σύμβουλο των προκατόχων του. Μάλιστα, σε προσωπική του αλληλογραφία, εκμυστηρεύθηκε σε έναν φίλο του: «Άσε το γέρο να παίξει για έξι ακόμα μήνες, έπειτα θα διοικήσω μόνος μου» .

Η πρώτη μεγάλη διαφωνία των δυο ανδρών θα δημιουργούταν ως προς τη διαχείριση των Σοσιαλιστών. Την άνοιξη του 1889, οι εργάτες των ορυχείων στη Ρηνανία αρχίσαν να διαδηλώνουν για τη βελτίωση των εργατικών τους συνθηκών, καθώς και για την αύξηση των μισθών τους. Ο Bismarck, ο οποίος πάλευε με το Κοινοβούλιο για την οριστικοποίηση ενός αντισοσιαλιστικού νόμου, που θα επέτρεπε την εξορία ταραχοποιών σοσιαλιστών, προτίμησε να αφήσει την κρίση ανεξέλεγκτη, ωσότου οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες ερχόντουσαν σε συμβιβασμό ή μέχρι η διαδήλωση να εξελιχθεί βίαια, ασκώντας πίεση στο Κοινοβούλιο να λάβει θέση ενάντια στους Σοσιαλιστές και υπέρ του νόμου. Αντίθετα, ο Γουλιέλμος ΙΙ, επιθυμώντας να χαρακτηρισθεί ως ο βασιλείας-προστάτης των φτωχών και να αποφύγει ένα αιματηρό άνοιγμα για τη βασιλεία του, υποστήριξε συμβιβασμό θετικό προς τους διαδηλωτές. Οι δυο άνδρες ενεπλάκησαν σε φορτισμένη συζήτηση για τη διαχείριση του θέματος, κρατώντας και οι δυο αδιαπραγμάτευτη στάση. Η ένταση κορυφώθηκε όταν ο Καγκελάριος απείλησε με την παραίτησή του τον Kaizer, ο οποίος υποχώρησε, κρίνοντας ακατάλληλη την ώρα για την αποδέσμευσή του. Παρ’ όλα αυτά, στις 4 Φεβρουαρίου 1890, εξαγγέλλει δυο εργατικά διατάγματα από τα οποία λείπει η υπογραφή του Bismarck.

Στις εκλογές της 20^ης Φεβρουαρίου, το “Kartell” του Bismarck συγκεντρώνει 2,5 από τις 7 εκατομμύρια ψήφους, με τις υπόλοιπες να πηγαίνουν σε κόμματα με κοινή Αντι-μπισμαρκική πολιτική. Η αποδυνάμωση του συνασπισμού του τον ωθεί σε διαπραγμάτευση με τον αρχηγό των Κεντρώων Καθολικών, του δεύτερου ισχυρότερου εχθρικού κόμματος μετά τους Σοσιαλιστές, Ludwig Windthorst. Η συνομιλία τους δεν έφερε το αποτέλεσμα που θα επιθυμούσε ο πρώτος.

Μαθαίνοντας για τη συνάντηση των δυο πολιτικών, ο Kaizer ανησυχεί μήπως ο Bismarck, δημιουργώντας κοινοβουλευτική πλειοψηφία, έστρεφε την εξουσία της Βουλής εναντίον του. Επομένως, το πρωί της 15^ης Μαρτίου, εμφανίζεται απρόοπτα στην οικία του Καγκελάριου, ο οποίος τον υποδέχθηκε, φορώντας ακόμα τα βραδινά του ρούχα. Ο Γουλιέλμος ΙΙ απαίτησε αμέσως να μάθει το περιεχόμενο της συζήτησης Bismarck-Windthorst, με τον Bismarck να αρνείται, επικαλούμενος τα αριστοκρατικά του προνόμια, που τον προστατεύουν από τις αυθαιρεσίες του Βασιλιά. Αλλάζοντας θέμα, ο Kaizer απαίτησε από τον Καγκελάριο την αναστολή του νόμου του 1852 -ο νόμος υποχρέωνε τον Καγκελάριο να επιβλέπει οποιοδήποτε θέμα και να επιλέξει αν πρέπει να γίνει γνωστό στον Αυτοκράτορα, καθώς και να παραβρίσκεται σε οποιαδήποτε πολιτική συνάντηση του Αυτοκράτορα- με τον Bismarck πάλι να αρνείται, υποστηρίζοντας ότι θα τον εμπόδιζε στο να βοηθήσει τον Γουλιέλμο στη διακυβέρνησή του. Τέλος, ο Kaizer τον ενημέρωσε ότι θα ταξιδέψει στη Ρωσία για να κυνηγήσει με τον ξάδελφό του, τον Τσάρο. Ο Bismarck τον απέτρεψε, λέγοντας ότι τα αισθήματα του Τσάρου δεν ήταν φιλικά προς τον Γουλιέλμο, αποκαλύπτοντας ένα κρυφό γράμμα του Τσάρου, στο οποίο αποκαλούσε τον Γουλιέλμο «Κακομαθημένο αγόρι». Ο Γουλιέλμος έφυγε εξοργισμένος. Την επόμενη μέρα, πάλι νωρίς το πρωί, ένας βασιλικός απεσταλμένος έφερε το τελεσίγραφο στον Bismarck ότι έπρεπε να αναστείλει τον νόμο του 1852 ή να υποβάλει αμέσως την παραίτησή του.

Ο Bismarck παραιτείται επίσημα στις 18 Μαρτίου 1890, με την πρόφαση ότι υπήρξε διαφωνία μεταξύ του ιδίου και του Kaizer, όσον αφορά την εξωτερική πολιτική. Ο Γουλιέλμος διαδίδει ότι είναι οικειοθελής παραίτηση λόγω προβλημάτων υγείας. Με την παραίτησή του, ο Μπίσμαρκ τιμάται με τους τίτλους Δούκας του Lauenburg (Λάουενμπουργκ), που αρνείται, και τον τιμητικό του διορισμό σε στρατάρχη.

Ο Otto von Bismarck ήταν ένας από τους μεγαλύτερους, αν όχι ο μεγαλύτερος, πολιτικός της Βικτωριανής εποχής. Το οξύ πολιτικό μυαλό του χειραγώγησε την Ευρώπη στη δημιουργία ενός πολύπλοκου διπλωματικού μηχανισμού, που μόνο ο ίδιος μπορούσε να χειριστεί. Χάρη σε αυτόν, το Γερμανικό έθνος ενοποιήθηκε, δημιουργώντας ένα από τα πιο ισχυρά κράτη της εποχής. Ο Kaizer παρέλαβε αυτή τη Γερμανία, επιδιώκοντας να την ανυψώσει ψηλότερα από όλα τα άλλα κράτη. Εν τέλει, όμως, η επιθετική του πολιτική θα συνέβαλε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και θα του στερούσε την εξουσία σχεδόν 30 χρόνια μετά την απόλυση του Σιδηρού Καγκελάριου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Sempell, Charlotte (1972), Otto von Bismark, New York: Twayne Publishers
• Apsel, Alfred (1968), Iron chancellor :Otto von Bismarck, New York: Julian Messners
• Kimberley, Heuston (2010), Otto von Bismarck: Iron chancellor of Germany, New York: Scolastic Inc.
• Wycliffe Headlam, James (1899), Bismarck and the Foundation of the German Empire, CreateSpace Independent Publishing Platform
• Hubert, Greusel (1915), Blood and Iron, University of Michigan Library
• Britannica Encyclopedia, German Empire: The Fall of Bismarck, διαθέσιμο ΕΔΩ
• German History in Documents and Images (GHDI), Bismarck’s Letter of Resignation (March 18, 1890), διαθέσιμο ΕΔΩ