Του Τιμολέοντος Παλαιολόγου,
Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 αποτελεί σημείο καμπής στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδος. Ο μέχρι τότε «ελέω Θεού βασιλεύς» Όθων εξαναγκάζεται να δεχθεί τους όρους των επαναστατημένων και να αποδεχθεί την ψήφιση Συντάγματος, μεταβάλλοντας επί της ουσίας το πολίτευμα σε συνταγματική μοναρχία. Ο ρόλος του Μακρυγιάννη, του Καλλέργη και των λοιπών Επαναστατών έχει μελετηθεί αρκετά και είναι γνωστός στην κοινή γνώμη. Τι έπεται, όμως, της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843; Ποιος αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της ψήφισης Συντάγματος και ποιοι τον πλαισιώνουν;
Κυβέρνηση Ανδρέα Μεταξά
Όταν λαμβάνει χώρα η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου, ο Όθων, ευθύς αμέσως, αναθέτει τον σχηματισμό εκλογικής κυβέρνησης στον Ανδρέα Μεταξά, αρχηγό του Ρωσικού κόμματος. Εκείνος σχηματίζει κυβέρνηση και συμπεριλαμβάνει στο Υπουργικό Συμβούλιο μέλη και των άλλων δύο κομμάτων, του Γαλλικού και του Αγγλικού, σε ίση αναλογία με του Ρωσικού, ενώ οι ηγέτες των άλλων κομμάτων, Ιωάννης Κωλέττης και Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αντιστοίχως, θα συμμετάσχουν λίγο αργότερα στην Κυβέρνηση «άνευ χαρτοφυλακίου». Άμεσα, στις 7 Σεπτεμβρίου, προκηρύσσονται εκλογές για τη σύγκληση Εθνοσυνέλευσης με σκοπό την ψήφιση Συντάγματος. Στις εκλογές, εκλέγονται 263 πληρεξούσιοι για την Α’ Εθνοσυνέλευση (Γ’ Σεπτεμβρίου) 1843 και από τις 8 Νοεμβρίου οι πληρεξούσιοι ξεκινούν εργασίες με Πρόεδρο τον Πανούτσο Νοταρά. Η Κυβέρνηση Μεταξά υφίσταται και μετά τις εκλογές και θα «πέσει» μόνο μετά από παραίτηση του ίδιου του πρωθυπουργού, στις 12 Φεβρουαρίου 1844. Μάλιστα, το οξύμωρο της υπόθεσης είναι ότι η παραίτηση του Μεταξά ήταν αποτέλεσμα δικής του πρωτοβουλίας και όχι εξωτερικής παρέμβασης από το παλάτι και είναι αποτέλεσμα της διαφωνίας του Μεταξά με την Εθνοσυνέλευση ως προς την ισοβιότητα του αξιώματος των Γερουσιαστών. Αυτή αποτελεί σημαντικότατη στιγμή στην ιστορία του εν Ελλάδι κοινοβουλευτισμού, καθότι αποτελεί την πρώτη περίπτωση όπου μία κυβέρνηση απομακρύνεται από την εξουσία, διότι δε διαθέτει τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη του αντιπροσωπευτικού σώματος.
Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κανάρη
Και ενώ η Α’ Εθνοσυνέλευση βρισκόταν σε εξέλιξη, ο Πρωθυπουργός Μεταξάς παραιτήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου και αντικαταστάθηκε αυθημερόν από τον Υπουργό Ναυτικών, Κωνσταντίνο Κανάρη. Η Κυβέρνηση Κανάρη είχε εξίσου μεταβατικό χαρακτήρα και αποσκοπούσε στην περάτωση των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης και τη μετέπειτα προκήρυξη εκλογών. Σημαντικό έργο της εν λόγω κυβέρνησης, πέραν της ολοκλήρωσης των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης, είναι η ψήφιση του εκλογικού νόμου της 18ης Μαρτίου 1844. Στις 30 Μαρτίου και αφότου ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της Εθνοσυνέλευσης, η Κυβέρνηση Κανάρη παρέρχεται και αναλαμβάνει η Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, η οποία προκηρύσσει εκλογές για τον Μάιο του 1844.
Τόσο η Κυβέρνηση Μεταξά όσο και η Κυβέρνηση Κανάρη αποτελούν μεταβατικά σημεία στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, βρίσκονται στο μεταίχμιο της πολιτικής μεταβολής και πρωτοστατούν στη νέα σελίδα του ελληνικού κοινοβουλευτισμού. Η Κυβέρνηση Μεταξά είναι η πρώτη που δε διορίζεται με πρωτοβουλία του βασιλιά και δεν καθαιρείται κατά τα ίδια πρότυπα, ενώ είναι και η πρώτη οικουμενική κυβέρνηση (με σημερινούς όρους), η οποία απολαμβάνει ευρεία αποδοχή από το Κοινοβούλιο λόγω του οικουμενικού της χαρακτήρα. Κατά τη μελέτη του Α’ Συντάγματος, του νέου από συστάσεως ελληνικού κράτους, γίνεται αντιληπτό ότι στην καρδιά της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου βρίσκεται τόσο ο Μακρυγιάννης και ο Καλλέργης όσο και ο Μεταξάς και ο Κανάρης, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι που ανέλαβαν το βάρος αυτής της τεράστιας πολιτικής ευθύνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μαρκεζίνης, Σ. (1968), «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1828-1964 – Η Αναγέννησις της Ελλάδος 1828-1962», 1ος τόμος, Αθήνα: Εκδ. Πάπυρος.
- Μητρώο Πληρεξουσίων, Γερουσιαστών και Βουλευτών 1822-1935, επίσημη ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων, διαθέσιμο εδώ
