Της Σοφίας Πεχλιβανίδου,
Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο αληθινά καλό; Μπορούμε να παραμένουμε καλοί απέναντι στην αδικία; Από ποιον ορίζεται το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο; Τελικά ποιος είναι αυτός που δικαιούται θέση στον παράδεισο; Κι αν δεν υπάρχει τίποτα μετά τον θάνατο, τι νόημα έχει να είναι κάποιος καλός άνθρωπος, τι νόημα έχει να τηρεί θρησκευτικούς κανόνες και πόσο καλές και θεάρεστες είναι οι πράξεις των ίδιων των λειτουργών και επίγειων εκπροσώπων Θεού; Υπάρχουν, στ΄αλήθεια, πολλά ερωτήματα που μπορεί να θέσει κάποιος σε θέματα δοκιμασίας της πίστης, προβληματισμοί που συχνά περνούν από το μυαλό πιστών ή μη, που γίνονται συχνά αιτίες προσέγγισης ή απομάκρυνσης και ρήξης με τη θρησκεία ανά τους αιώνες της ανθρώπινης ύπαρξης και ιστορίας.
Τέτοια ερωτήματα και προβληματισμούς θέτει και ο βίος του Αγίου Νεκταρίου όπως αυτός αποδόθηκε κινηματογραφικά στην πολυαναμενόμενη ταινία ”Man of God”(Ο άνθρωπος του Θεού) σε σενάριο και σκηνοθεσία της Γελένα Πόποβιτς, με πρωταγωνιστή τον Άρη Σερβετάλη που έκανε πρεμιέρα στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες στις 26 Αυγούστου και εξακολουθεί να προβάλλεται. Η αλήθεια είναι ότι η συγκεκριμένη ταινία διαφημίστηκε πολύ, περιμέναμε να προβληθεί, ήδη από την πρεμιέρα ήταν sold out οι περισσότερες προβολές στους περισσότερους κινηματογράφους ανά την Ελλάδα και απέσπασε πολλές κριτικές. Οι περισσότερες κριτικές, ωστόσο, ήταν αρνητικές, ή, τέλος πάντων, αμφιλεγόμενες και κάπως «χλιαρές» θα έλεγε κανείς, αν αναλογιστούμε ότι οι περισσότεροι περίμεναν μία καθηλωτική ταινία σε όλα τα επίπεδα.
Ούσα αρκετά προβληματισμένη σε θέματα θρησκείας από την εφηβεία μου, ήταν σίγουρο ότι θα πάω να δω την ταινία, καθώς θα ήταν μία εξαιρετική ευκαιρία για συζήτηση με την παρέα μου και περαιτέρω έρευνα σε θέματα περί πίστης και οργανωμένης θρησκείας. Διαβάζοντας, όμως, τις κριτικές πήγα συγκρατημένη στον κινηματογράφο περιμένοντας να εκπλαγώ ευχάριστα. Τελικά, κατά την προσωπική μου άποψη η αλήθεια για την κριτική της ταινίας βρίσκεται κάπου στη μέση: Κάπου μεταξύ της απλότητας του σεναρίου χωρίς προσπάθεια εντυπωσιασμού με κάποια καθηλωτική πλοκή και του ερμηνευτικού «πλούτου» που βρίσκεται ακριβώς μέσα σε αυτή την απλότητα, που σε κάθε περίπτωση χαρακτηρίζει τον βίο ενός ανθρώπου που αγιοποιήθηκε, επειδή ακριβώς υπέμεινε την αδικία και την κακία των ανθρώπων, ακόμη και εκείνων που επικαλούνται τον Θεό ως κινητήρια δύναμη για τις πράξεις τους.
Δεν ξέρω τι περίμεναν από μία τέτοια ταινία οι κριτικοί που εξάντλησαν την αυστηρότητά τους σε όσα έγραψαν μετά την πρεμιέρα, δεν ξέρω και τι περίμεναν όσοι στέκονται κριτικά απέναντι στην οργανωμένη θρησκεία εν γένει (γιατί διάβασα και τέτοιες κριτικές, που υποστήριζαν ότι η ταινία «χαϊδεύει τα αυτιά» των καλών χριστιανών, αν μπορεί πράγματι ανθρώπινη γλώσσα να χαρακτηρίσει κάποιον ως καλό ή κακό χριστιανό), το σίγουρο είναι ότι εγώ παρακολούθησα μία ταινία με έναν εξαιρετικό πρωταγωνιστή (και εδώ που τα λέμε οι περισσότεροι για τον Σερβετάλη πήγαμε στον κινηματογράφο), υπέροχη μουσική και μία ατμόσφαιρα από άποψη σκηνικών και φωτογραφίας που έβαζε τον θεατή αφενός στο κλίμα της εποχής στην οποία έζησε ο Άγιος Νεκτάριος και αφετέρου χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια δημιουργούσε την αναγκαία κατάνυξη για την εν λόγω ταινία.
Επιστρέφοντας στα αρχικά ερωτήματα που έθεσε στο δικό μου μυαλό ο «Άνθρωπος του Θεού» για το πώς μπορεί κάποιος να παραμείνει καλός άνθρωπος μπροστά στην αδικία, ο Άρης Σερβετάλης ως Άγιος Νεκτάριος με το ταπεινό και μελαγχολικό του βλέμμα έδινε την απάντηση κάθε φορά που σκεφτόμουν «Μα πώς τα αντέχει όλα αυτά; Γιατί δεν αντιδρά;» και μάλιστα η αλήθεια του συμπυκνώθηκε σε δύο φράσεις που έμειναν στο μυαλό μου μετά το τέλος της προβολής: «…Υπάρχει τόση αδικία και φτώχεια και γι’ αυτό πιστεύω ότι υπάρχει κάτι ακόμη μετά από αυτή τη ζωή..» και «…Αλίμονο αν η πίστη μου εξαρτάται από τους ανθρώπους..». Σε αυτές τις φράσεις εγώ βρήκα τις απαντήσεις που ήθελα, βρήκα έναν τρόπο να δικαιολογήσω πώς και γιατί ένας άνθρωπος που αδικήθηκε τόσο πολύ, που γνώρισε το βρώμικο πρόσωπο της εκκλησίας και της οργανωμένης θρησκείας, που επέτρεψε σε διεφθαρμένους ιερείς να του στερήσουν το αξίωμά του, που έζησε φτωχικά, ενώ θα μπορούσε να ζει πλουσιοπάροχα, που έμεινε πικραμένος σχετικά με το υποτιθέμενο αμάρτημα που διέπραξε και τον κατηγόρησαν γι’ αυτό, που βίωσε το μίσος, τον φθόνο και τη σκληρότητα των ανθρώπων παρέμεινε ως το τέλος πιστός στις αξίες του, στην πίστη του στο καλό και το δίκαιο, στην πεποίθηση ότι το καλό στο τέλος κερδίζει και η αγάπη θριαμβεύει με έναν τρόπο.
Ίσως οι θεατές να περίμεναν μία εκδικητική δικαίωση του Αγίου Νεκταρίου όσο ήταν ζωντανός, μία φαντασμαγορική ανατροπή που θα καθήλωνε το κοινό και θα έφευγαν από τον κινηματογράφο με την ανακούφιση ότι η δικαίωση ήρθε και ο Νεκτάριος πήρε όσα του άξιζαν. Όμως, αυτό θα ήταν η ανθρώπινη πλευρά της δικαίωσης, η κοντόφθαλμη οπτική που έχουμε πάντα για τη δικαιοσύνη και την επικράτηση του σωστού. Γιατί στο τέλος, πράγματι, το καλό επικράτησε: Ο Νεκτάριος απεβίωσε με γαλήνια ψυχή, με όλη την καλοσύνη και την αγάπη που είχε δώσει στους ανθρώπους που βρέθηκαν κοντά του στη διάρκεια της ζωής του, όσο δύσκολο κι αν ήταν αυτό, όσες φορές κι αν βρέθηκε μπροστά στον πειρασμό της απάντησης και της διεκδίκησης της ανθρώπινης δικαιοσύνης.
Επομένως, δεν ξέρω αν η ταινία ήταν καλή ή κακή, αν ήταν αυτό που περίμενε ο κόσμος να δει όταν άκουσε τον τίτλο της, ξέρω όμως ότι αν υπάρχουν άνθρωποι του Θεού, θα μοιάζουν κάπως έτσι, σαν τον Άγιο Νεκτάριο, και ίσως εμφανισιακά να μοιάζουν και με τον ομολογουμένως εξαιρετικό Άρη Σερβετάλη. Διότι οι άνθρωποι του Θεού, τουλάχιστον όπως έχω εγώ στο μυαλό μου τον Θεό, θα έχουν βλέμμα καθαρό, στραμμένο πάντα ψηλά, θα πιστεύουν χωρίς ανταμοιβή (Αλίμονο αν η πίστη λειτουργεί ανταποδοτικά, ε;), θα δέχονται ότι παρά την αδικία, την κακία και τη φτώχεια, υπάρχει και η ομορφιά, η καλοσύνη και ο ψυχικός πλούτος, θα ζητούν συγγνώμη με θάρρος και θα έχουν την ευχέρεια να ανοίξουν την καρδιά τους ακόμη και σε αυτούς που δεν θα κοιτάξουν καν να δουν τι κρύβει μέσα της. Πολλοί μιλούν για αγάπη στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά, για σκεφτείτε, πόσοι Νεκτάριοι θα γίνονταν Άγιοι μετά θάνατον σήμερα;
