Του Χρήστου Αμανατίδη,
Ο Πιότρ Α΄ Αλεξέγιεβιτς, ευρύτερα γνωστός ως Πέτρος Α΄, θεωρείται ο ισχυρότερος και πλέον δραστήριος τσάρος στα χρονικά της Ρωσίας. Έχοντας καταφέρει να κρατήσει τον θρόνο του για 43 ολόκληρα χρόνια, κληροδότησε στους συνεχιστές του τον ριζοσπαστικό εξευρωπαϊσμό της Ρωσίας, την πρόσβαση στη θάλασσα και την γέννηση μιας νέας αυτοκρατορίας που έμελλε να γίνει μια Μεγάλη Δύναμη στη διεθνή σκακιέρα.
Πολιτικά παιγνίδια και ενθρόνιση
Όσο μεγάλη και αν είναι η κληρονομία του, ο Πέτρος αναρριχήθηκε στην εξουσία με τρόπο που ένας σύγχρονος ιστορικός θα χαρακτήριζε ευνοϊκή τροπή των συγκυριών σε συνδυασμό με ατσάλινη αποφασιστικότητα, αλλά και διαλλακτικότητα. Έπειτα από τους θανάτους του πατέρα του, Αλεξίου και του αδελφού του Φιοντόρ, το 1676 και το 1682 αντίστοιχα, οι μόνοι που μπορούσαν να εγγυηθούν τη συνέχεια της δυναστείας των Ρομανόφ ήταν οι μετέπειτα τσάροι Ιβάν Ε΄ και Πέτρος Α΄. Και οι δύο όμως δεν ήταν σε θέση να αναλάβουν το αξίωμα, καθώς ο Ιβάν ήταν παράφρων και ο Πέτρος μόλις 10 ετών, όταν ο Φιοντόρ απεβίωσε. Ακόμα και έτσι όμως, οι μεγάλες ρωσικές οικογένειες ήταν αποφασισμένες να προωθήσουν τα συμφέροντά τους μέσω ενός από τους δύο αδελφούς.
Το 1682, μετά την Εξέγερση των Στρέλτσι, μελών της τσαρικής φρουράς και των οποίων οι αρχηγοί εξυπηρετούσαν την οικογένεια του Ιβάν, τους Μιλοσλάβσκι, κανονίστηκε ο Πέτρος και ο Ιβάν να συμβασιλεύουν υπό την εποπτεία της αδελφής τους, Σοφίας. Για 7 χρόνια πραγματικός κυβερνήτης της Ρωσίας ήταν η Σοφία, αλλά όταν ο Πέτρος έγινε 17 ετών, το 1689, υποψιάστηκε πως η Σοφία θα έφερνε αντιρρήσεις στην επικείμενη απόλυσή της και προέλασε εναντίον της Μόσχας, αναγκάζοντάς την να κλειστεί σε μοναστήρι, παραιτούμενη από τις τσαρικές αξιώσεις της. Αλλά ο Ιβάν δεν έχαιρε παρόμοιας μεταχείρισης: παρέμεινε συμβασιλέας μέχρι το θάνατό του, το 1694.
Μεταρρυθμίσεις: Μια ριζική μεταστροφή της κοινωνίας
Ο Πέτρος από τα εφηβικά του χρόνια είχε πάθος με τα τεχνολογικά, στρατιωτικά και οικονομικά επιτεύγματα της δυτικής Ευρώπης. Έβλεπε πως η πατρίδα του, παρά τη χρήση Ευρωπαίων μεταναστών, δεν μπορούσε να αξιοποιήσει τις δυνατότητές τους στο έπακρο με αποτέλεσμα να ωχριά μπροστά στη Δύση. Έτσι αποφάσισε να λάβει δραστικά μέτρα για την αναμόρφωση του βασιλείου του, προκειμένου η Ρωσία να καταστεί ικανή να αντιμετωπίσει επάξια τα άλλα βασίλεια.
Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ρωσίας, ο τσάρος ταξίδεψε στο εξωτερικό. Στη διάρκεια της βασιλείας του, ο Πέτρος επισκέφτηκε την Ολλανδία, την Αγγλία, την Πρωσία, την Αυστρία και την Γαλλία, αναζητώντας διπλωματικούς και στρατιωτικούς συμμάχους για τους πολέμους που διεξήγαγε, κυρίως με τη Σουηδία και την Οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά, πρωτίστως για να μάθει τις νεώτερες ανακαλύψεις στην εκπαίδευση, την οικονομία, την ιατρική, τη ναυπηγική και τη στρατιωτική τέχνη. Τα όσα είδε του έκαναν μεγάλη εντύπωση και επιστρέφοντας από τα ταξίδια του, ανέθεσε σε ένα σώμα δυτικών συμβούλων να επιστατήσει στο εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα που επρόκειτο να ξεκινήσει.
Οι αλλαγές που επέφερε ήταν ασύγκριτες με οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική κίνηση προηγήθηκε (τόσο ο πατέρας, όσο και ο αδελφός του ήταν φιλοδυτικοί τσάροι και είχαν προωθήσει αλλαγές). Ο Πέτρος μετέτρεψε τη Ρωσία σε ένα κράτος που έγινε η νέα κυρίαρχη δύναμη της Βαλτικής θάλασσας. Το πεδίο που οι καινοτομίες του ήταν πιο εμφανείς, αλλά και έχαιραν των σοβαρότερων αντιδράσεων ήταν το κοινωνικό, καθώς οι υπήκοοι έβλεπαν μόνο έναν τσάρο που προσπαθούσε να τους «μεταμορφώσει», αρνούταν πεισματικά να σταθμίσει τη δύναμη της παράδοσης και απαντούσε στις διαμαρτυρίες τους με αμείλικτη σκληρότητα. Ακόμα και ο γιος του, Αλέξιος, βασανίστηκε και εκτελέστηκε, επειδή διαφώνησε με τις αλλαγές που έφερνε ο πατέρας του.
Σε αντίθεση με τον Φιοντόρ, που έβλεπε την Εκκλησία ως έναν σχεδόν ισότιμο συνεργάτη στην κάλυψη του κενού μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, ο Πέτρος τη θεωρούσε έναν ανασταλτικό παράγοντα που ενθάρρυνε τις πράξεις απείθειας στο πρόσωπό του. Έτσι, φρόντισε να ισχυροποιήσει την κεντρική εξουσία, περιορίζοντας τον κλήρο όσο το δυνατόν περισσότερο. Ξεκίνησε απομακρύνοντάς τον από την κοσμική ζωή, ενώ επιβλήθηκε στον Πατριάρχη, καθιστώντας την Ορθόδοξη Εκκλησία υποχείριο της Ιεράς Συνόδου που ήλεγχε ο ίδιος, γεγονός που σήμαινε απροκάλυπτη κρατικοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Απόδειξη αυτού του φαινομένου, η απόσπαση των καμπάνων για την κατασκευή κανονιών, κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου του Βορρά.
Παράλληλα, χτύπησε άλλες μορφές της ρωσικής παράδοσης. Έβγαλε τις γυναίκες από το γυναικωνίτη και υποχρέωσε τα δύο φύλα να ντύνονται βάσει της ευρωπαϊκής μόδας. Επιπλέον, οι αυλικοί του έπρεπε να χρησιμοποιούν καπνό και να πληρώνουν φόρο για αυτόν. Ακόμα, το ζήτημα της γενειάδας: ο Πέτρος ξύρισε προσωπικά τις μεγάλες γενειάδες των ευγενών, έδωσε εντολές κρατικοί υπάλληλοι να κόβουν όποια γενειάδα εύρισκαν, ανεξάρτητα από το κύρος και τη θέση του κατόχου της και οι πλέον συντηρητικοί γενειόφοροι έπρεπε να πληρώνουν επαχθή φόρο, παρά την ιερότητα που είχε η γενειάδα για τους Ρώσους. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με όσους επέμεναν να χρησιμοποιούν το παλιό ημερολόγιο. Στο ζήτημα των δουλοπάροικων, άλλαξε και εκεί το ισχύον καθεστώς: οι δουλοπάροικοι δεν ήταν πλέον δεμένοι με τη γη και μπορούσαν να πουληθούν από τους κατόχους τους για εργασία σε εργοστάσια ή ορυχεία. Χιλιάδες από αυτούς τους εργάτες πέθαναν στη διάρκεια κατασκευής της Αγίας Πετρούπολης.
Στο άλλο άκρο, πολλές από τις κοινωνικές του μεταρρυθμίσεις ήταν λιγότερο προκλητικές ή ιδιόρρυθμες: απλοποίησε το αλφάβητο, προώθησε τη στοιχειώδη και την ακαδημαϊκή εκπαίδευση, ενθάρρυνε τις εμπορικές δραστηριότητες, τις οποίες και έθεσε υπό κρατική προστασία και συγκρότησε τον Πίνακα Υπηρεσιών που χώριζε τους ευγενείς σε 14 τάξεις με ειδικές ευθύνες για την καθεμία και τους υποχρέωνε να υπηρετούν στη διοίκηση ή το στρατό. Τέλος, προώθησε και την λογοτεχνία, καθώς εξέδωσε ένα βιβλίο καλών τρόπων και την πρώτη ρωσική εφημερίδα, την Βεντομόστι, που ξεκίνησε να κυκλοφορεί από το 1703.
Ο Πέτρος επιτάχυνε δραστικά τον ρωσικό εκσυγχρονισμό, αλλά επέβαλε τις θέσεις του με σιδηρά πυγμή και αψήφησε ριψοκίνδυνα τα ήθη και έθιμα της χώρας του. Όμως το κέρδος που αποκόμισε η Ρωσία από την πολιτική του αντιστάθμιζε όλες τις θυσίες: Η Ρωσία έγινε μια χώρα που οι άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις όφειλαν από τότε να αντιμετωπίζουν με σεβασμό. Όταν ο Πέτρος πέθανε, το 1725, ήταν γνωστός ως Πέτρος ο Μέγας, Τσάρος πασών των Ρωσιών και Πατέρας του ρωσικού έθνους.
Βιβλιογραφία:
- E.M. Burns: Ευρωπαϊκή ιστορία Ο δυτικός πολιτισμός: Νεώτεροι χρόνοι
- Arnoldo Mondadori Editore: Οι Μεγάλοι όλων των εποχών: Μ. Πέτρος
- Michael Farquhar: A Treasury of Royal Scandals.
Γεννημένος το 1999 και μόνιμος κάτοικος Θεσσαλονίκης, είναι απόφοιτος Γενικού Λυκείου και φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από τον Οκτώβριο του 2017. Ασχολείται με τον εθελοντισμό, συμμετέχει σε επιμορφωτικά σεμινάρια, ενώ σε μικρότερη ηλικία είχε κάνει και μαθήματα σε θεατρική ομάδα. Ενδιαφέρεται σε μεγάλο βαθμό για την σύγχρονη ιστορία και τη ζωολογία.
