Του Πάνου Ιορδανίδη,
Η περιφερειακή συνεργασία των κρατών ήταν μια από τις σημαντικότερες πτυχές των σχέσεων που αναπτύχθηκαν στο διεθνές σύστημα μεταπολεμικά. Εντάσσονται στην φιλελεύθερη προσέγγιση οικοδόμησης αλληλεξάρτησης και από κοινού προόδου, στον αντίποδα της συγκρουσιακής φύσης της ρεαλιστικής προσέγγισης. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής, ιδιαίτερα στον ευρω-μεσογειακό χώρο, ήταν η ΕΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Αραβική Λίγκα, η Αφρικανική Ένωση, οι διάφορες πρωτοβουλίες συνεργασίας του ΝΑΤΟ, και πιο πρόσφατα ακόμη, η Ένωση για τη Μεσόγειο. Μέσα στην πληθώρα θεσμικών πλαισίων συνεργασίας και διεθνών οργανισμών που έχουν αναπτύξει τα κράτη, ο διάλογος και οι πολιτικές συνεργασίας σε πάρα πολλούς τομείς άλλοτε είχαν ως αποτέλεσμα την επιθυμητή ειρήνη και σταθερότητα και άλλοτε οι δυσχέρειες και οι συγκρούσεις ήσαν αναπόφευκτες. Επομένως, ποια καταλυτικά χαρακτηριστικά διαθέτει μια πρωτοβουλία περιφερειακής συνεργασίας που την καθιστούν επιτυχημένη;
Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, ας στραφούμε στο παράδειγμα της ανάπτυξης του ευρω-μεσογειακού διαλόγου, το μεγαλύτερο επίτευγμα του οποίου είναι η Ένωση για τη Μεσόγειο. Η Διαδικασία της Βαρκελώνης που ξεκίνησε το 1995, αποσκοπούσε στην επίτευξη ασφάλειας και σταθερότητας στον ευρω-μεσογειακό χώρο, κατάσταση που θα αποτελούσε εχέγγυο για την οικονομική ανάπτυξη μιας περιοχής ζωτικών συμφερόντων για τη Δύση. Οι δομές που αναπτύσσονταν σιγά σιγά, με όποια απρόσκοπτη εξέλιξη καθυστερούσε αυτή τη διαδικασία, συνέβαλαν σταθερά στην καλλιέργεια εκείνων των συνθηκών όπου ο κύριος σκοπός θα μπορούσε να επιτευχθεί. Όμως, το 2008, η Γαλλία (δηλαδή ο Νικολά Σαρκοζί), αποφάσισε ότι αφού δεν μπορούσε να ηγεμονεύσει εντός ΕΕ, θα το έπραττε με διαφορετικά μέσα. Έτσι λοιπόν, γεννήθηκε η Ένωση για τη Μεσόγειο, ως αποτέλεσμα των γαλλικών επιδιώξεων εκείνης της περιόδου. Ομοίως, η μετεξέλιξη της αφρικανικής περιφερειακής συνεργασίας σε ένα μεγαλεπήβολο πρότζεκτ (Αφρικανική Ένωση) ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος αποτέλεσμα των επιδιώξεων του Γκαντάφι.
Άρα λοιπόν, η περιφερειακή συνεργασία μπορεί να αποτελεί μέρος στοχεύσεων ως έκφραση ή προσπάθεια απόκτησης ισχύος. Κατ’ αυτήν την περίπτωση, και δεδομένου των άνωθεν όχι-και-τόσο-επιτυχημένων παραδειγμάτων, διαφαίνεται ένα καταλυτικό χαρακτηριστικό για την επιτυχία μιας περιφερειακής συνεργασίας: η βάση και η δημιουργία της να είναι τα κοινά προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα κράτη, και όχι οι εκάστοτε μονοδιάστατοι πολιτικοί συσχετισμοί και βλέψεις.
Γι αυτούς τους λόγους, η ΕΕ είναι μια πρωτοφανής επιτυχημένη περιφερειακή συνεργασία, καθώς οικοδομήθηκε πάνω στη βάση ότι ο πόλεμος έχει πληγώσει ανεπανόρθωτα τη Γηραιά Ήπειρο και η ειρήνη είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Ως εκ τούτου όμως, και λαμβάνοντας υπόψιν την εσωτερική κρίση που βιώνει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τα τελευταία χρόνια, η μετεξέλιξη αυτής της αναγκαιότητας δεν είναι θέσφατη. Αυτό μπορεί να αποτυπωθεί πάρα πολύ ευδιάκριτα στις πολιτικές διαπεριφερειακής συνεργασίας που επιλέγει η ΕΕ, με πιο πρόσφατη την πολιτική αντιμετώπισης των μεταναστευτικών ροών, συνάπτοντας συμφωνίες με την Τουρκία και τη Λιβύη. Μια πολιτική που ακολούθησε η ΕΕ με τον φόβο της αποσταθεροποίησης, όταν το αντιμεταναστευτικό μέτωπο απέρριπτε με στόμφο οποιαδήποτε άλλη πολιτική κατανομής βαρών. Έγινε δηλαδή μια συγκυριακή επιλογή για διαπεριφερειακή συνεργασία ως αποτέλεσμα πολιτικών συσχετισμών και επιδιώξεων.
Αυτήν την στιγμή, όπου συντελείται η άτυπη Σύνοδος Κορυφής, εξετάζεται το ενδεχόμενο συγκρότησης παρόμοιας στρατηγικής σε ολόκληρη τη Β. Αφρική. Η Αυστρία και η Ιταλία βλέπουν με συμπάθεια αυτήν την προοπτική και εκθειάζουν την αποτελεσματικότητα της Αιγύπτου να εμποδίζει τις μεταναστευτικές ροές. Είναι η επέκταση της συγκεκριμένης μονοθεματικής διαπεριφερειακής πρακτικής το ζητούμενο κατά το οποίο θα ενισχύσει τους δεσμούς με τα κράτη στην αντίπερα μεσογειακή όχθη; Σε καμία περίπτωση. Είναι απλά το αναγκαίο βήμα για τις Βρυξέλλες να αντιμετωπίσουν έναν φλέγον ζήτημα χωρίς εσωτερικούς τριγμούς. Στον αντίποδα, μπορούν να υπονομευθούν η περιφερειακή και η διαπεριφερειακή συνεργασία για πολλούς λόγους. Ας σταθούμε στον πιο σημαντικό: η μετατόπιση του μεταναστευτικού προβλήματος από το ευρωπαϊκό κατώφλι, δεν σημαίνει ότι σταματάει να υπάρχει το πρόβλημα, ένα πρόβλημα που θα επωμιστούν κράτη ήδη σαθρά και αποσταθεροποιημένα. Και σίγουρα ένας οργανισμός που ενσάρκωσε την ουσία του περιφερισμού με μεγάλη επιτυχία, όπως είναι η ΕΕ, μπορεί καλύτερα από αυτό.
Απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Είναι λάτρης της διεθνούς πολιτικής τόσο σαν ακαδημαϊκό, όσο και σαν δημοσιογραφικό αντικείμενο. Έχει ασκηθεί σε πολιτικές διευθύνσεις του ΥΠΕΞ και δραστηριοποιείται ενεργά στον χώρο του εθελοντισμού σε ΜΚΟ, ακαδημαϊκά συνέδρια και εκπαιδευτικές προσομοιώσεις.
