Της Μανταλένας Κατωπόδη,
Το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, το 1914, πέρα από την επιρροή που επέφερε σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, στιγμάτισε και τον καλλιτεχνικό κόσμο. Η ζωγραφική, η ποίηση, η λογοτεχνία και η γλυπτική περνούν σε μία πρωτοφανή μορφή, σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, στη Ζυρίχη της Ελβετίας, υπό τη σκιά του αιματηρού πολέμου ανθίζει η καλλιτεχνική τάση του Ντανταϊσμού, -Dadaism- ή αλλιώς «Νταντά». Η προέλευση του ονόματός του αμφισβητείται έως και σήμερα, ενώ παράλληλα η εκδοχή για το πώς έλαβε την ονομασία του δεν είναι μόνο μία. Η πιο γνωστή υποστηρίζει πως ο Τριστιάν Τζαρά, ο Μαρσέλ Γιανκό, ο Χούγκο Μπαλ, ο Ρίχαρντ Χίλζενμπερκ και ο Χανς Αρπ, ανοίγοντας στην τύχη ένα γαλλο-γερμανικό λεξικό έπεσαν στη λέξη “Dada”. Η έννοια της λέξης δεν υφίσταται, καθώς στόχος ήταν να αποδώσει το παράλογο, το αυθόρμητο, το φανταστικό, ενάντια στα κλασικά πρότυπα της εποχής εκείνης και να σημάνει την αμφισβήτηση όλων των αξιών. Η μόνη πληροφορία για την ονομασία “Dada” εντοπίζεται στο Καμπαρέ Βολταίρ το 1916, όπου εμφανίζεται τυπωμένη.
«Μία λέξη γεννήθηκε, κανείς δεν ξέρει πώς.»
Τριστάν Τζαρά
Το Καμπαρέ Βολταίρ ήταν ένα νυχτερινό καλλιτεχνικό κέντρο, το οποίο δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 1916 και αποτέλεσε πόλο έλξης ριζοσπαστικών καλλιτεχνών, καθώς εκεί είχαν τη δυνατότητα να διοργανώνουν συναντήσεις και εν συνεχεία, μέσω του κινήματος “Dada” έγινε αισθητή η κραυγή διαμαρτυρίας τους σχετικά με τη φρίκη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, τον ευτελισμό της τέχνης και την κουλτούρα του καπιταλισμού που σημείωνε ανοδικούς ρυθμούς. Πέρα από τη ζωγραφική και τη γλυπτική, πολλοί καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με το κολάζ, το φωτομοντάζ και τη κατασκευή αντικειμένων.
Οι ντανταϊστές θεωρούσαν πως το αναρχικό στοιχείο, τα συναισθήματα και ο παραλογισμός είναι το μονοπάτι για την σωτηρία από τον πόλεμο, αφού η λογική και ο ορθολογισμός οδήγησαν στην έναρξή του.
Ο Μαξ Ερνστ ήταν ένας από τους εκπροσώπους του κινήματος “Dada” και στη συνέχεια του υπερρεαλιστικού κινήματος. Γεννημένος το 1981, με καταγωγή από τη Γερμανία, μεγάλωσε σε μία οικογένεια με χριστιανικά πρότυπα. Σε αρχικό στάδιο σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βόννης στη Γερμανία, αφού η φιλοσοφία, η ψυχολογία και η ψυχιατρική του κέντριζαν το ενδιαφέρον, όμως στη συνέχεια διέκοψε τις σπουδές του, εφόσον συνειδητοποίησε πως το ενδιαφέρον του για την τέχνη ήταν πολύ μεγαλύτερο. Η επαφή του με τη ζωγραφική ήρθε από τον πατέρα του, ο οποίος ήταν ερασιτέχνης ζωγράφος, με αποτέλεσμα να καθορίσει και την πορεία του στην μετέπειτα ζωή του.
Με την ένταξή του στον γερμανικό στρατό, ήρθε σε άμεση επαφή με τις φρικαλεότητες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, αλλά τελικά αυτό ήταν το έναυσμα, έτσι ώστε το παράλογο να γίνει η βάση του. Αφού η θητεία του τελείωσε, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και δημιούργησε μία ομάδα ντανταϊστών στην Κολωνία της Γερμανίας. Στον πίνακά του με τίτλο “Pietà or Revolution by Night”, ο Ερνστ αναπαριστά τον ίδιο στην αγκαλιά του πατέρα του, εμπνευσμένος από την εικόνα της Παναγίας και του Χριστού. Η ερμηνεία του πίνακα είναι συμβολική και εκφράζει την ταραγμένη σχέση που επικρατεί μεταξύ του καλλιτέχνη και του πατέρα του. Παρατηρούμε κενές εκφράσεις προσώπων, σε κατάσταση «υπνοβασίας» και στη δεξιά μεριά την επιρροή του πολέμου, μέσω ενός ανθρώπου με τραύμα στο κεφάλι από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
«Η ζωγραφική δεν είναι για εμένα διακοσμητική διασκέδαση ή η πλαστική επινόηση της αισθητικής πραγματικότητας. Πρέπει να είναι κάθε φορά: Εφεύρεση, ανακάλυψη, αποκάλυψη».
Μαξ Ερνστ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What is dadaism, dada art, or a Dadaist?, magazine.artland.com, διαθέσιμο εδώ
- The Dadaistic Life of Max Ernst, davidcharlesfox.com, διαθέσιμο εδώ
- Pietà or Revolution by Night, 1923 – by Max Ernst, max-ernst.com, διαθέσιμο εδώ
- Άλμπρεχτ Ντύρερ-Ελ Γκρέκο: Η φάτνη, toperiodiko.gr, διαθέσιμο εδώ
