Tης Λυδίας Κούβαρου,
Επτά χιλιόμετρα από το Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, βρίσκεται ένα μικρό νησί γεμάτο ιστορίες πόνου, καταπίεσης και πολιτικού αγώνα, στενά συνυφασμένες με την ίδια την ιστορία ολόκληρης της Νότιας Αφρικής. Το νησί όπου πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του φυλακισμένος ο Νέλσον Μαντέλα και άλλοι ακτιβιστές κατά του απαρτχάιντ διαθέτει πολυεπίπεδη ιστορία, αρχίζοντας ήδη από τον 15ο αιώνα.
Στην κυριολεξία, Robben Ιsland (στα afrikaans Robbeneiland) σημαίνει «το νησί της φώκιας». Όταν ο Πορτογάλος εξερευνητής Βαρθολομαίος Ντίαζ ανακάλυψε το νησί τον 15ο αιώνα, το κατοικούσαν πολλά είδη φώκιας, πιγκουίνων και πτηνών και έτσι του έδωσε αυτή την ονομασία. Οι Ολλανδοί άποικοι με τα χρόνια μετέφεραν στο νησί και διάφορα είδη, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ακόμα περισσότερο της βιοποικιλότητας της περιοχής. Το νησί αποτελούσε ιδανική πηγή ανεφοδιασμού. Στον μεγαλύτερο κόλπο χτίστηκε ένα μεγάλο λιμάνι, για να μπορούν τα καράβια να μεταφέρουν τις πρώτες ύλες. Χάρη στην ιδανική τοποθεσία του το νησί χρησιμοποιούνταν και ως ενδιάμεσος σταθμός αλληλογραφίας μεταξύ μητροπόλεων και αποικιών της Ν. Αφρικής. Όμως τα έντονα ρεύματα του Ατλαντικού και η παλίρροια που εμφανίζουν οι περιοχές αυτές δυσκόλευε την πρόσβαση στο νησί. Ειδικότερα, η απότομη και γεμάτη κολπίσκους ακτογραμμή του αποτελούσε μεγάλο κίνδυνο για τα πλοία που ήθελαν να πλησιάσουν. Συνολικά πάνω από 40 καράβια βυθίστηκαν στην απόπειρα να προσέλθουν στις ακτές του νησιού Robben. Πάνω στο μεγαλύτερο λόφο, που ονομάζεται Minto, τοποθετήθηκαν μεγάλα δοχεία που αναζωπυρώνονταν κάθε βράδυ και λειτουργούσαν ως αυτοσχέδιος φάρος για τους ναυτικούς. Αυτά έναν αιώνα μετά έδωσαν τη θέση τους σε έναν σύγχρονο για την εποχή κατασκευασμένο φάρο, ο οποίος διατηρείται μέχρι και σήμερα.
Η δύσκολη πρόσβαση από και προς το νησί έδωσε την ευκαιρία στους Ευρωπαίους να το χρησιμοποιούν ως τόπο εξορίας. Θρησκευτικοί αρχηγοί και εγκληματίες στέλνονταν στην απομόνωση. Ακόμη και προδότες στρατιωτικούς ή ατιμασμένους βασιλιάδες των Ινδιών συναντούσε κάποιος, όπως τον Sayed Abdurahman Moturu, πρίγκιπα της Μαντούρα. Ο Sayed ήταν ο μοναδικός ιμάμης του Κέιπ Τάουν στα μέσα του 1700 και πέθανε μερικά χρόνια αφότου εξορίστηκε στο νησί. Εφόσον αποτελούσε μια εύκολη λύση για την εκτόπιση των «μη κοινωνικά αποδεκτών ατόμων», χτίστηκαν και δύο μεγάλα νοσοκομεία/ ψυχιατρεία, όπου οι άρρωστοι ή αντίστοιχα οι πάσχοντες διέμεναν εκεί είτε για να μην μεταδοθεί η ασθένεια τους είτε για να μην αποτελούν κίνδυνο για τους γύρω τους. Στα τέλη του αιώνα, οι εξόριστοι ξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται ως εργατικό δυναμικό για τις δύσκολες χειρωνακτικές εργασίες που απαιτούνταν για την αστικοποίηση του νησιού.
Το 1931, το νησί μετατράπηκε σε πυριτιδαποθήκη και στρατιωτική βάση για την Αγγλία λίγο πριν το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1960, η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής ξεκίνησε επίσημα να φυλακίζει εκεί τους αντιφρονούντες του Απαρτχάιντ. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν χείριστες. Οι πολιτικοί φυλακισμένοι «ήταν υπεύθυνοι για τη συντήρηση των δρόμων, την εκσκαφή πετρωμάτων και γενικότερα την καθαριότητα του νησιού». Μερικές δεκαετίες αργότερα, η κυβέρνηση του Απαρτχάιντ έχτισε στο νησί μια ακόμα φυλακή υψίστης ασφαλείας, όπου διεκπεραιώνονταν και όλα τα βασανιστήρια.
Στη φυλακή αυτή πέρασε περίπου το ένα τέταρτο της ζωής του ο Νέλσον Μαντέλα, πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Νοτίου Αφρικής. Ο ηγέτης του κινήματος των Αδέσμευτων, μίας ομάδας αγωνιστών υπέρ της ισότητας όλων των πολιτών και κατά των ρατσιστικών πολιτικών, μπήκε στη φυλακή τρεις φορές για τον ακτιβισμό του και τις επαφές του με το κομμουνιστικό κίνημα και το παναφρικανικό κογκρέσο. Το 1962, συνελήφθη και μεταφέρθηκε στη φυλακή υψίστης ασφαλείας του νησιού Robben. Μέσα από απομόνωσή 27 χρόνων (18 εκ των οποίων τα πέρασε στο Robben), ο Μαντέλα κατάφερε να οργανώσει τις δράσεις του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου με τους συγκρατούμενούς του και να σχεδιάσει τις ένοπλες δράσεις των ομάδων κατά των λευκών στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Ήδη από το 2000, το νησί Robben αποτελεί ένα από τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομίας της UNESCO. Μετά την αμνηστία που δόθηκε στους φυλακισμένους, ο χώρος της φυλακής λειτουργεί ως μουσείο και εθνικό μνημείο. Διαθέτει τεράστια σημασία για τους ιστορικούς, τους φιλοσόφους και τους πολιτικούς ακτιβιστές κι αυτό καθώς τα χρόνια εκμετάλλευσης και καταπίεσης ανέδειξαν το νησί ως το μεγαλύτερο σύμβολο ανθρώπινου θριάμβου και ελπίδας. Το ανθρώπινο πνεύμα και η επιθυμία για ελευθερία, ισότητα και ισονομία είναι πολύ πιο δυνατά από οποιοδήποτε κελί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Robben Island, Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Robben Island, SA Places, διαθέσιμο εδώ
- Robben Island, South African History Online, διαθέσιμο εδώ
- Robben Island, Official Website, διαθέσιμο εδώ
