Της Βάσως Σοφάνη,
Το ερώτημα «τι συγκροτεί τη γνώση;» κυριαρχεί ιδιαίτερα στην φιλοσοφία και έχει αποτελέσει αφετηρία για πολλούς φιλοσόφους ώστε να αναπτύξουν τη θεωρία τους. Αρωγή στον προσδιορισμό της γνώσης συνιστά, μάλιστα, και το ερώτημα «τι δεν αποτελεί τη γνώση;». Από την εποχή του Πλάτωνα και ύστερα, παρατηρείται ένα μοτίβο σκέψης ως προς το δεύτερο ερώτημα μεταξύ των φιλοσόφων, καταλήγοντας σίγουρα σε τρία κοινά σημεία τα οποία με βεβαιότητα δεν ανήκουν στη γνώση: η άγνοια, το λάθος και η απλή γνώση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, βλέπουμε την έναρξη της γνωσιολογίας, η οποία επικεντρώνεται κυρίως στην κρίση του είδους και της ποιότητας γνώσης μέσω προτασιακών λόγων, δηλαδή ολοκληρωμένων γλωσσικών προτάσεων. Η ανάλυση της γνώσης εν αρχή ήταν ένα ιδιαίτερα απαιτητικό ζήτημα, με τους φιλοσόφους να αναζητούν συνθήκες ατομικά αναγκαίες, δηλαδή για να θεωρηθεί ότι κάποιος ξέρει, θα πρέπει να τις πληροί όλες, και συλλογικά επαρκείς, δηλαδή, αν κάποιος τις γνωρίζει όλες πραγματικά, τότε δεν μας μένει τίποτα άλλο από το να θεωρήσουμε ότι κατέχει γνώση.
Εξαιτίας της αυθαιρεσίας του προτασιακού λόγου, οι φιλόσοφοι αποφάσισαν και κατέληξαν σε τρείς καθοριστικές συνθήκες που δύνανται να επαληθεύσουν ότι η ο S γνωρίζει ότι p. Πρώτη προϋπόθεση ισχύος είναι η συνθήκη της πεποίθησης, ότι ο S πιστεύει ότι p, η οποία εξαιρεί την άγνοια. Ύστερα, ακολουθεί η συνθήκη της αλήθειας, ότι p είναι αλήθεια, η οποία εξαιρεί το λάθος. Τέλος, έχουμε τη συνθήκη της δικαιολόγησης, ότι η πεποίθηση του S είναι δικαιολογημένη καταλλήλως. Κεντρικό θέμα εδώ θα αποτελέσει η υπευθυνότητα των τεκμηρίων που θα χρησιμοποιηθεί. Η επιστημική υπευθυνότητα συνδέεται και παίζει καθοριστικό ρόλο για τη γνώση ως ουσιώδες συστατικό της ορθολογικότητας, χωρίς την οποία δεν θα καταφέρναμε να είχαμε επαρκή δικαιολόγηση.
Επί της ουσίας, με τη δικαιολόγηση προσπαθούμε να επαληθεύσουμε την αλήθεια των πεποιθήσεών μας, θεμελιώνοντας το οιοδήποτε επιχείρημα μας απασχολεί. Όταν μιλάμε για τεκμήρια στη γνώση εννοούμε γεγονότα τα οποία έχουν ήδη πραγματοποιηθεί και παρέχουν θεμέλια για τη συναγωγή περαιτέρω συμπερασμάτων. Ουσιαστικά, κάνουμε λόγο για πειραματικά τεκμήρια που έχουν προέλθει μέσω κάποιας επιστημονικής μελέτης, κάνοντάς τα έτσι να μοιάζουν περισσότερο με ρητά επιχειρήματα. Μελανό σημείο αποτελεί, ωστόσο, το γεγονός ότι δεν έχουν όλες οι επαληθεύσεις της ίδια μορφή, καθώς πολλές από αυτές είναι εμπειρικές βάσει των αντιληπτικών μας ικανοτήτων ή μαρτυρία αξιόπιστων μαρτύρων, είτε κάποιο βιβλίο που αφορά εξιδεικευμένα το θέμα που μας απασχολεί. Ωστόσο, δεν θα ήταν δέον να βασιζόμαστε μόνο σε αντιληπτικά τεκμήρια, καθώς μπορεί να μας παραπλανήσουν και να νοθεύσουν τα συμπεράσματά μας.
Καταληκτικά, σημαντικό να επισημανθεί, ώστε να γίνει πιο ολοκληρωμένη η έννοια της γνώσης, είναι και το γεγονός ότι για τη γνωσιολογία, η γνώση είναι κάτι που τοποθετεί τον άνθρωπο εξωτερικά του εαυτού του. Επεξηγηματικά αναφερόμαστε στη στοίχιση του εγώ απέναντι από το αντικείμενο παρατήρησης. Για παράδειγμα, στην παρατήρηση ενός κοινωνικού φαινομένου έχουμε την άνθρωπο ως στοχαζόμενο υποκείμενο να βρίσκεται αντί του κοινωνικού περιβάλλοντος. Δικαίως θα μπορούσε κανείς ύστερα τούτου να υποθέσει πως η γνώση κατέχει έναν διττό χαρακτήρα, με κύρια εργαλεία τις αισθήσεις και τη νόηση και μείζον πρόβλημα το κατά πόσο είμαστε σε θέση να δείξουμε εμπιστοσύνη στις γνωστικές μας ικανότητες και αισθήσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Williams, M., 2013. ΤΟ ΠΡΌΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ μια κριτική εισαγωγή στην γνωσιολογία. Αθήνα : Liberal Books .
- Παναγόπουλος, Ν., 2015 . ΓΝΩΣΗ, ΜΕΘΟΔΟΣ KΑΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Από τη Γνωσιοθεωρία στην Κοινωνιολογία της Γνώσης. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.: s.n.
- Τερέζης, Χ., 2018. Στοιχεία εισαγωγής στην φιλοσοφία. Αθήνα : ΕΝΝΟΙΑ
