Της Δανάης Λυπιρίδη,
Μια πιθανή αστάθεια στην Κεντρική Ασία δύναται να αποτελέσει αφορμή στενότερης συνεργασίας της Ρωσίας και της Κίνας. Καταρχάς, μια πιθανή κοινωνικοπολιτική αναταραχή στην Κεντρική Ασία μπορεί να αυξήσει την ανάγκη για συνεργασία των δυο χωρών, λόγω δυνητικών τρομοκρατικών επιθέσεων στα εδάφη τους που μπορούν να έχουν ως γενεσιουργά αιτία τον θρησκευτικό ριζοσπαστισμό (οι πρόσφατες εξελίξεις στο Αφγανιστάν αναφορικά με την επέλαση των Ταλιμπάν), την οικονομική εξαθλίωση ευρύτερου μέρους του πληθυσμού και τους σχετικά αδύναμους κυβερνητικούς θεσμούς των κρατών της περιοχής (η κεντρική Ασία περιλαμβάνει το Αφγανιστάν και πέντε κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης: το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν και το Τουρκμενιστάν).
Επιπλέον, η γεωγραφική τους εγγύτητα με τη δυνητικά ασταθή περιοχή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς και οι δύο χώρες φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι εάν η κατάσταση επιδεινωθεί, δεν θα μπορούσαν απλώς να διοχετεύσουν το πρόβλημα η μία στην άλλη. Ειδικότερα, το σύστημα των κρατών της Κεντρικής Ασίας συνορεύει άμεσα με την αυτόνομη περιοχή Σιντζιάνγκ των Ουιγούρων (η οποία αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση ασφαλείας για την Κίνα) αλλά και με τα Ουράλια Όρη και τη Σιβηρία, περιοχές ρωσικού ενδιαφέροντος. Τέλος, Ρωσία και Κίνα ενδιαφέρονται εξίσου για την απομάκρυνση των δυτικών επιρροών από την Κεντρική Ασία. Mε την «Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας» τα κράτη της περιοχής υιοθετούν θεσμικές πρακτικές και κανόνες της Ένωσης, ενώ με την αμερικανική πρακτική οικοδόμησης κρατών απομακρύνονται περισσότερο από τη ρωσική και κινεζική σφαίρα πολιτικής και οικονομικής επιρροής. Έτσι, παράγοντες σχετικοί με την ασφάλεια και τη σταθερότητα της περιοχής δύνανται να λειτουργήσουν θετικά ως προς την εδραίωση συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας και Κίνας για την Κεντρική Ασία. Μέσω αυτής της συνεννόησης για την ευρύτερη περιοχή, οι στόχοι της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής για τη διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας και την εξασφάλιση καλών σχέσεων με τις γειτονικές χώρες φαίνεται να επιτυγχάνονται.
Ωστόσο, η Κεντρική Ασία δύναται να αποτελέσει και σημείο σύγκρουσης της Ρωσίας με την Κίνα. Καθώς η Ρωσία βρίσκεται στη διαδικασία αποκατάστασης μιας παραδοσιακής σφαίρας επιρροής της στην Κεντρική Ασία, οποιαδήποτε εξωτερική συμμετοχή μπορεί να θεωρηθεί απειλή για τα συμφέροντά της. Έτσι, δεδομένης της συχνής ρωσικής αξίωσης στον μετασοβιετικό χώρο για ζωτικά συμφέροντα και εθνική ασφάλεια, μια ενεργή κινεζική παρουσία στην Κεντρική Ασία πιθανόν να μην θεωρηθεί πολύ ευπρόσδεκτη. Συνεπώς, η αύξηση της εμπορικής και στρατιωτικής κινεζικής επιρροής στα κράτη της Κεντρικής Ασίας μπορεί βάσιμα να αποτελέσει αιτία ανταγωνισμού μεταξύ Ρωσίας και Κίνας. Τέλος, η Κίνα επιδιώκει να αποκτήσει πρόσβαση στους ενεργειακούς πόρους των κρατών της Κεντρικής Ασίας. Η Ρωσία έχει αντιταχθεί ενεργά στις κινεζικές προσπάθειες για απόκτηση πλειοψηφικής ιδιοκτησίας των ενεργειακών περιουσιακών στοιχείων της Κεντρικής Ασίας, δεδομένου ότι η Ρωσία προτιμά να έχει τους ενεργειακούς πόρους υπό ρωσική κυριαρχία μέσω των ισχυρών κρατικών ενεργειακών εταιρειών της ή των φιλικά προσκείμενων σε αυτήν κυβερνήσεων της Κεντρικής Ασίας. Έτσι, διασφαλίζεται η ρωσική σφαίρα επιρροής και διατηρείται το σχετικό μονοπώλιο στην αγορά ενέργειας. Επομένως, ο στόχος της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής για τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη ρωσική οικονομία φαινομενικά δεν επιτυγχάνεται, καθώς οι δύο χώρες είναι άμεσοι ανταγωνιστές στην Κεντρική Ασία.
Σήμερα, ωστόσο, ο οικονομικός τους ανταγωνισμός στην Κεντρική Ασία είναι περιορισμένος. Η Κίνα δεν έχει ακόμα αναπτύξει πλήρως την “Belt and Road Initiative” στην περιοχή, ενώ παρέχει περιορισμένη στρατιωτική βοήθεια στις ένοπλες δυνάμεις του Τατζικιστάν και του Κιργιστάν με τη μορφή ελαφρύ στρατιωτικού εξοπλισμού. Επιπλέον, οι δυο χώρες είναι παρούσες σε διαφορετικούς τομείς των τοπικών οικονομιών. Συγκεκριμένα, η Κίνα είναι ο κύριος προορισμός για εξαγωγές εμπορευμάτων από τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, ενώ η Ρωσία εισάγει εργατικό δυναμικό από τις χώρες αυτές και εξάγει με τη σειρά της προϊόντα.
Αν και η επιρροή της Κίνας στην Κεντρική Ασία αναπόφευκτα θα αυξηθεί, αποτελεί μέχρι στιγμής μικρότερη απειλή για τα στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας από ό,τι η επιρροή των Η.Π.Α. Ρωσία και Κίνα συνεργάζονται στενά στην Κεντρική Ασία, ιδίως στο πλαίσιο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης για την ασφάλεια της περιοχής και του μηχανισμού σύνδεσης της BRI με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση. Η Ρωσία αναγνωρίζει την αυξανόμενη οικονομική και στρατιωτική δύναμη της Κίνας, εντούτοις, παρά τη σημαντική κινεζική οικονομική δραστηριοποίηση, δεν φαίνεται να θεωρεί την Κίνα ως άμεση απειλή για τα συμφέροντά της. Οι εταιρικές σχέσεις μεταξύ των κρατών δεν λειτουργούν απόλυτα επί ίσοις όροις. Κάθε κράτος βασίζεται στα δικά του συγκριτικά πλεονεκτήματα, για να προωθήσει τα στρατηγικά του συμφέροντα σε μια συνεργασία. Στην περίπτωση της Ρωσίας και της Κίνας, οι διμερείς σχέσεις τους ενισχύονται χάρη στην αμοιβαία αμφισβήτηση του ενεργού αμερικανικού ηγεμονισμού στο διεθνές σύστημα· η αμφισβήτηση αυτή αποτελεί βασική διακηρυκτική αρχή της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Η Ρωσία έχει, επίσης, ισχυρές αρνητικές αντιλήψεις για δυνητική παρουσία των Η.Π.Α. στην Κεντρική Ασία. Προσπαθεί να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της στην περιοχή έναντι της Δύσης μέσω της δημιουργίας ενός συστήματος ασφαλείας, διαρρηγνύοντας τον «Αναχωματικό Δακτύλιο» (Rimland), που προσπαθούν να εφαρμόσουν οι Η.Π.Α. μέσω της πολιτικής της «Ανάσχεσης» (Containment) από την εποχή της προεδρίας του Harry Truman.
Επομένως, στην Κεντρική Ασία οι δυο χώρες εμφανίζουν μια στρατηγική αλληλεπίδραση. Τα συμφέροντα ασφαλείας τους συμπίπτουν προσώρας σε πολύ μεγάλο βαθμό, αλλά τα ενεργειακά και οικονομικά συμφέροντά τους είναι εν μέρει αντίθετα. Ωστόσο, καθώς η Κίνα φαίνεται να σέβεται τα ουσιώδη ρωσικά συμφέροντα και τους στόχους της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή, δεν φαίνεται ότι στο άμεσο μέλλον θα υπάρξει ανοιχτή διαφωνία μεταξύ των δύο μερών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bordachev, Timofey. “Russia and China in Central Asia: The Great Win-Win Game”, Valdai Papers, 50, 2016, σελ. 3-15.
- Tian, Hao. “Sino-Russian Relations: Conflict and Cooperation”, Lehigh Preserve Institutional Repository, 2015.
- “The West and Russian-Chinese Relations: Stages of Denial”, Valdai Club Foundation, διαθέσιμο εδώ
