Της Αναστασίας Παναγοπούλου,
Αδύναμη στάθηκε η αφγανική κυβέρνηση στην απειλή των Ταλιμπάν, κατόπιν αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων και της ΝΑΤΟικής υποστήριξης. Η απόφαση αποχώρησης της αμερικανικής βάσης από την πρωτεύουσα Καμπούλ, δρομολογημένη από την προηγούμενη κυβέρνηση Trump, λήφθηκε προ μηνών και η διαδικασία ολοκληρώθηκε την περασμένη εβδομάδα, αφήνοντας πίσω έναν πολιτικό μεσαίωνα, μία ανθρωπιστική πανωλεθρία. Τα ηνία έχουν αναλάβει πλέον οι ιθύνοντες του θρησκευτικού κινήματος, καθώς έχουν ήδη προβεί σε ενέργειες αναμόρφωσης της επικράτειάς τους.
Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι το Αφγανιστάν θα είχε βυθιστεί σε ευρύτερη αστάθεια ακόμα και αν ο Πρόεδρος Biden είχε επιλέξει να μην αποσυρθεί. Οι Ταλιμπάν δεν θα επέλεγαν να μείνουν αδρανείς σε μια απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να υπαναχωρήσουν από τη δέσμευσή τους, η οποία πλαισιώθηκε από την «Ειρηνευτική διαδικασία στο Αφγανιστάν» στις 29 Φεβρουαρίου 2020, με την κυβέρνηση Trump να αποσύρει τις δυνάμεις της. Θα είχαν εξαπολύσει νέες επιθέσεις κατά των αφγανικών δυνάμεων, με τους Αμερικανούς στρατιώτες να βρίσκονται επίσης στο στόχαστρό τους.
Άλλωστε, πολλοί είναι αυτοί που, όντας βαθιά γνώστες της ιστορίας, ενθυμούνται μελανά σημεία της πορείας του Αφγανιστάν στον χρόνο, ήτοι από το 1979, δηλαδή 10 χρόνια μετά την στρατιωτική εισβολή των Μουτζαχεντίν με την απόσυρση της Σοβιετικής Ένωσης από το πλευρό του Αφγανιστάν, καθώς και την επιβολή του νέου φιλοσοβιετικού καθεστώτος.
Οδεύοντας πάνω στον κυκεώνα των δραματικών αυτών εξελίξεων, βλέπουμε τους αδίστακτους Ταλιμπάν να καταλαμβάνουν την εξουσία και με ένα νέο μετριοπαθές πρόσωπο προσπαθούν να πείσουν τους πάντες για ένα πιο διαλλακτικό και ήπιο δόγμα βασισμένο στην ανθρωπιά, την παιδεία και την ελευθερία. Υπόσχονται λέξεις-δώρα, ελπίδες αιώνια ποτισμένες από αίμα και αφαίρεση ανθρωπίνων ζωών. Ωστόσο, η ιστορική φυσιογνωμία των Ταλιμπάν προδιαθέτει την κοινή γνώμη για μια αναδυόμενη αθέτηση του λόγου τους και την επιστροφή στους πρότερους καιρούς της εξουσίας του. Ένα καίριο ερώτημα που γεννιέται είναι εάν θα αφήσουν τελικά οι Ταλιμπάν με την αφαίρεση της «μπούρκας» να δοθεί πνοή εμπιστοσύνης στο έθνος τους ή απλά θα τους «απογυμνώσει». Είναι πολύ νωπές ακόμη οι μνήμες από τα οκτώ χρόνια της απάνθρωπης διακυβέρνησής τους το 1994-2001, που άφησαν πίσω τους δεκάδες χιλιάδες δολοφονημένους και τραυματίες, ενώ ολόκληρες θρησκευτικές και εθνοτικές μειονότητες κυνηγήθηκαν στα όρια της γενοκτονίας.
Και ενώ οι πόλεις στο Αφγανιστάν πέφτουν παταγωδώς σαν «ντόμινο» η μία πίσω από την άλλη, με τους φοβισμένους Αφγανούς πολίτες της να εγκαταλείπουν τις εστίες τους, η διεθνής σκηνή φαίνεται να διαβλέπει μία λαμπρή ευκαιρία για την ανύψωση των δικών της συμφερόντων. Πιο συγκεκριμένα, η Ρωσία και η Κίνα επιθυμούν διακαώς την εξύψωση των δικών τους λαβάρων στα αφγανικά εδάφη, με σκοπό τον εμποτισμό τους από τα δικά τους εθνικά συμφέροντα και καθιστώντας επιθυμητή την απομάκρυνση των δυτικών δυνάμεων από αυτήν. Αυτό, εξάλλου, διαφαίνεται μέσα από την δήλωση του Ρώσου Υπουργού Εξωτερικών, Sergey Lavrov, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει τους Ταλιμπάν «λογικούς» και κατηγόρησε την αφγανική κυβέρνηση για το αδιέξοδο στις ειρηνευτικές συνομιλίες της Ντόχα. Ειδικά η Ρωσία ενδιαφέρεται και για την σταθερότητα των γειτονικών προς το Αφγανιστάν χωρών της Κεντρικής Ασίας, που ανήκαν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής -όπως το συμμαχικό της Τατζικιστάν στο οποίο διατηρεί ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις. Από την πλευρά της Κίνας, η απομάκρυνση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν αποτελεί ένα νέο έδαφος ανταγωνισμού μεταξύ αυτών των δύο μεγάλων δυνάμεων. Εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν πως σκοπός της Κίνας είναι να ανασχεθεί η ισχύς της Ινδίας και να λάβει εγγυήσεις ότι οι Ταλιμπάν θα σταματήσουν να υποστηρίζουν τους Ισλαμιστές Ουϊγούρους της κινεζικής επαρχίας Xinjiang. Η Κίνα φαίνεται να αφήνει ανοιχτές τις πύλες της ως προς το καθεστώς των Ταλιμπάν και αυτό αποδεικνύεται μέσα από τις πρώτες εγγυήσεις, που φάνηκαν να λαμβάνουν χώρα κατά την πρόσφατη επίσκεψη υψηλόβαθμης αντιπροσωπείας των Ταλιμπάν στην κινεζική πόλη Tianjin και τις συνομιλίες τους με αξιωματούχους του Υπουργείου Εξωτερικών της Κίνας.
Στο ίδιο πολιτικό-στρατιωτικό κάδρο φαίνεται να κινείται και η Τουρκία, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του «καλοθελητή» τόσο απέναντι στις Η.Π.Α. όσο και στους Ταλιμπάν. Στις Η.Π.Α υπόσχεται πως θα φροντίσει ούτως ώστε να διαφυλάξει το αεροδρόμιο της Καμπούλ για την ασφαλή διέλευση των ανθρώπων και θα διαδραματίσει μεσολαβητικό ρόλο μεταξύ Η.Π.Α-Δύσης και νέου αφγανικού καθεστώτος.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι και το γεγονός πως, καθώς οι εξελίξεις διαδέχονται η μία την άλλην, συνεχίζουν να εξαπολύονται οι συνέπειες της διεθνούς αυτής θύελλας και σε άλλες γειτονικές περιοχές. Το Ιράν, για παράδειγμα, δείχνει να είναι ηττημένο, καθώς ως ηγετική δύναμη των Σιιτών Μουσουλμάνων βλέπει δίπλα του να κερδίζει μια φανατική δύναμη του ανταγωνιστικού Σουνιτικού Ισλάμ. Όσον αφορά το Πακιστάν, αυτό βρίσκεται σε σχετικά ευνοϊκή θέση, καθώς είναι γνωστοί οι δεσμοί των Μυστικών Υπηρεσιών του με τους Ταλιμπάν. Οι Ταλιμπάν προέρχονται από την πλειοψηφούσα εθνοτική ομάδα των Παστούν που εντοπίζεται τόσο στο Αφγανιστάν όσο και στο βόρειο Πακιστάν, κράτος όμορο του πρώτου. Στον αντίποδα βέβαια, βρίσκεται η γειτονική Ινδία, η οποία είναι σε δυσμενή θέση λόγω της μουσουλμανικής μειονότητας στο εσωτερικό της και της επερχόμενης σταδιακής αυξανόμενης δύναμης του Πακιστάν.
Επάνω στο ψηφιδωτό των διεθνών αυτών εξελίξεων, καθώς και των κρατικών συμφερόντων, κρίνεται απαραίτητη η εξέταση των συνεπειών που αυτή θα επιφέρει ως προς το κομμάτι της μεταναστευτικής-προσφυγικής κρίσης. Ορισμένοι παρατηρητές μιλούν για μια «σεισμική» αύξηση προσφυγικών ροών, με την πυξίδα να είναι στραμμένη κυρίως προς το Ιράν, την Τουρκία και την Ευρώπη. Είναι ευρέως διαδεδομένο το προσφυγικό «τσουνάμι» του 2015, το οποίο κλόνισε σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη. Η κατάληψη του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν θα σημάνει το «ξέπλυμα» χιλιάδων Αφγανών σε ευρωπαϊκές και άλλες ακτές, καθώς και το ξέσπασμα μιας προσφυγικής κρίσης. Η κάθε χώρα-δύναμη, βέβαια, θα κινήσει το δικό της πολιτικό μοχλό σύμφωνα με τις δικές της σκοπιμότητες. Η Τουρκία, επί παραδείγματι, φαίνεται να εκμεταλλεύεται το γεγονός αυτό, προκειμένου να αναδειχθεί η ίδια σε ηγέτιδα δύναμη και σύμφωνα πάντα με τους δικούς της όρους.
Εάν εξετάσουμε το συγκεκριμένο θέμα και με «ευρωπαϊκό φακό», τότε θα είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε, σύμφωνα και με δηλώσεις από εκπροσώπους της Ε.Ε, πως η Ευρώπη θα παρουσιαστεί για ακόμη μία φορά ως «από μηχανής θεός». Μάλιστα, ο Ύπατος Εκπρόσωπος για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, Josep Borell, τόνισε πως με την παρούσα κατάσταση διακυβεύεται η εσωτερική ηρεμία όλων και έτσι κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη και η διατήρηση μιας στενής επαφής ανάμεσα στα κράτη-μέλη, ώστε να αποφευχθούν σφάλματα και να δημιουργηθεί ένα διεθνές δίχτυ ασφαλείας. Στο ίδιο μοτίβο φαίνεται να κινείται και ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μαργαρίτης Σχοινάς, ο οποίος επισημαίνει πως οι τρέχουσες εξελίξεις οδηγούν ολοένα και περισσότερο στην επιτακτική ανάγκη να υπογραφεί το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο της μετανάστευσης, το οποίο θα αποτελέσει σημείο τομής και εγγύτητας για χιλιάδες ανθρώπινες ζωές. Τονίζει, σε συνέντευξή του, πως μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 2015 η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε σύμβολο ενότητας, αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης, με αποτέλεσμα σήμερα να βρίσκεται σε καλύτερη θέση, εξοπλισμένη από άνδρες στα σύνορά της και όχι μόνο.
Ωστόσο, πόσο εφικτό είναι να σταθεί αρωγός για ακόμη μία φορά, με την παράμετρο της πανδημίας να διατηρεί πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλους τους τομείς αυτής, αλλά και της διεθνούς κοινότητας; Θα είναι σε θέση να ανοίξει την «ευρωπαϊκή ομπρέλα» της και να αγκαλιάσει τους Αφγανούς, την στιγμή που δεν έχει ξεπεράσει εντελώς την προσφυγική κρίση του 2015; Πολλά τα εναγώνια ερωτήματα που ανακύπτουν, ωστόσο, οι ιστορικές αναδρομές δείχνουν να παραμένει πιστή σε όσους το έχουν ανάγκη και να εκπληρώνει το χρέος της ως υπερασπίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What went wrong in Afghanistan?, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Kabul is not quite Saigon, and it was all too easy, The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
- Disaster in Afghanistan will follow us home, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Αφγανιστάν: Αλλάζει τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, Πρώτο Θέμα, διαθέσιμο εδώ
