Της Ευαγγελίας Κουκουμτζή,
Με βάση το άρθρο 904 ΑΚ: «Όποιος έγινε πλουσιότερος χωρίς νόμιμη αιτία από την περιουσία ή με ζημία άλλου έχει υποχρέωση να αποδώσει την ωφέλεια. Η υποχρέωση αυτή γεννιέται ιδίως σε περίπτωση παροχής αχρεώστητης ή παροχής για αιτία που δεν επακολούθησε ή έληξε ή αιτία παράνομη ή ανήθικη. Με παροχή εξομοιώνεται και η συμβατική αναγνώριση ότι υπάρχει ή δεν υπάρχει χρέος».
Έννοια – Δικαιολογητικός λόγος της αξίωσης
Σύμφωνα με τα παραπάνω, προκύπτει ότι ο αδικαιολόγητος πλουτισμός συνίσταται σε αύξηση της περιουσίας (αύξηση ενεργητικού ή μείωση παθητικού) ενός προσώπου, χωρίς να συντρέχουν οι προϋποθέσεις που προβλέπονται στον νόμο, με αποτέλεσμα να μη δικαιολογείται η οριστική διατήρηση της περιουσίας αυτής από τον λήπτη, εφόσον ακριβώς ελλείπει η νόμιμη αιτία. Μάλιστα, ο ζημιωθείς έχει ενοχική αξίωση που απορρέει από το νόμο έναντι του ζημιώσαντος προς απόδοση της ωφέλειας που αυτός απέκτησε αδικαιολόγητα.
Η ratio, δηλαδή ο δικαιολογητικός λόγος, της θεμελίωσης της καταβολής της αδικαιολόγητης περιουσιακής ωφέλειας είναι απόρροια του θεσμού της επανορθωτικής δικαιοσύνης. Ο θεσμός αυτός συνίσταται στην άμβλυνση των αδικιών λόγω μεταβολών στην περιουσία και εν συνεχεία στην αποκατάσταση της ασφάλειας της έννομης τάξης.
Προϋποθέσεις θεμελίωσης της αξίωσης:
α) Ο πλουτισμός του οφειλέτη του αδικαιολόγητου πλουτισμού (δηλ. του υπόχρεου της αξίωσης)
Η δημιουργία του πλουτισμού του λήπτη προκύπτει από την βελτίωση της περιουσιακής κατάστασης αυτού του προσώπου. Πιο συγκεκριμένα, αυτή μπορεί να συνίσταται είτε σε θετική αύξηση της περιουσίας του, με αύξηση του ενεργητικού ή μείωση του παθητικού, είτε σε αποθετική αύξηση της περιουσίας του, δηλαδή με αποφυγή αύξησης του παθητικού ή μείωσης του ενεργητικού του οφειλέτη.
Η αναζήτηση του πλουτισμού νοείται μόνο σε περίπτωση που ο πλουτισμός είναι πραγματικός, δηλαδή υφίσταται πράγματι η αποκόμιση ωφέλειας από τον λήπτη, είναι ορισμένος, δηλαδή αφορά τον συγκεκριμένο πλουτισμό που αποκτά ο συγκεκριμένος λήπτης κάτω υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, και σώζεται είτε αυτούσιος είτε ως αντάλλαγμα με βάση όσα ορίζει το άρθρο 909 ΑΚ.
β) Η προέλευση του πλουτισμού από την περιουσία ή με ζημία του δανειστή του πλουτισμού (δηλ. του δικαιούχου της αξίωσης)
Κατά το άρθρο 904 παρ. 1 εδ. α΄ ΑΚ, ο πλουτισμός επέρχεται είτε μέσω της περιουσίας ή είτε μέσω ζημίας άλλου προσώπου.
Σε ό, τι αφορά την προέλευση από την περιουσία, πρόκειται για τις περιουσιακές μετακινήσεις που επιφέρουν κατ’ επέκταση μεταβολή στα περιουσιακά αποκτήματα. Επιτυγχάνεται είτε μέσω της αύξησης του παθητικού της περιουσίας είτε μέσω της μείωσης του ενεργητικού, η οποία συνήθως επιφέρει και ζημία του δικαιούχου. Βέβαια, υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο πλουτισμός αν και προέρχεται από τη περιουσία του δικαιούχου δεν προκαλεί ζημία αυτού. Τέτοια περίπτωση αποτελεί η εκμετάλλευση ξένου πράγματος που ο δικαιούχος δεν θα έκανε χρήση του στην παρούσα χρονική στιγμή, με αποτέλεσμα να παραβιάζεται το νομικό καθεστώς, καθώς κάμπτεται η βούλησή του.
Ο πλουτισμός ενδέχεται, όμως, να δημιουργείται λόγω ζημίας του άλλου προσώπου. Τέτοια περίπτωση συνιστά η παρακώλυση αύξησης του ενεργητικού ή της μείωσης του παθητικού του δικαιούχου (διαφυγόν κέρδος).
γ) Η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ του πλουτισμού και της ζημίας
Γενικά, ως αιτιώδης συνάφεια στην ελληνική έννομη τάξη νοείται η σύνδεση μεταξύ της αιτίας και του αποτελέσματος που αυτή επιφέρει. Ειδικότερα, εδώ ως τέτοια θεωρείται η σύνδεση μεταξύ της μεταβολής στην περιουσία του ζημιωθέντος με την ωφέλεια του προσώπου που πλούτισε, δηλ. του ζημιώσαντος.
δ) Η έλλειψη νόμιμης αιτίας
Η νόμιμη αιτία σχετίζεται με τη δικαιολόγηση της περιουσιακής μεταβολής που επήλθε και προέρχεται από τη βούληση του δικαιούχου της αξίωσης ή από το αντάλλαγμα που προσφέρει ο λήπτης για την απόκτηση του πλουτισμού, είτε από τον νομοθέτη.
Στον νόμο οι περιπτώσεις που η νόμιμη αιτία ελλείπει αναφέρονται ενδεικτικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεωργιάδης Απόστολος, Ενοχικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος, ΠΝ Σάκκουλας, Αθήνα, 2015
