Της Μαντώς Μανώλη,
Οι φωτογραφίες των όσων συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στο Αφγανιστάν είναι πολλές και καθηλωτικές. Φωτογραφίες σαν απομεινάρια μίας άλλης εποχής, σίγουρα όχι αυτής που ο άνθρωπος πηγαίνει στο διάστημα, που ασθένειες θεραπεύονται, που η γνώση παράγεται με ταχύτατους ρυθμούς. Φωτογραφίες οι οποίες αποτυπώνουν τα θλιβερά παράδοξα του χρόνου, όπως αυτή του ειδησεογραφικού site ”India Today”, που αντιπαραβάλλει ένα παρελθόν ασπρόμαυρο αλλά ελεύθερο, με ένα παρόν τόσο τραγικό.
Όμως «βλέπουμε τα μισά από όσα συμβαίνουν», σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κουμουτσάκο, που εργαζόταν για το ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν. Πέρα από τις φρικαλεότητες των Ταλιμπάν και τις υποσχέσεις που ποτέ δε θα τηρούσαν, απαρατήρητος περνάει ο ρόλος της γυναίκας στον πόλεμο, ο οποίος δεν εξαντλείται στη μοιραία αποδοχή των αρσενικών διαθέσεων. Οι Αφγανές γυναίκες δε μένουν αμέτοχες μπροστά στα τεκταινόμενα. Κάποιες παίρνουν τα όπλα και εκδικούνται τους θανάτους των ανθρώπων τους από τους Ταλιμπάν, συνεχίζουν να εκπαιδεύονται, οργανώνουν διαμαρτυρίες και δημιουργούν τέχνη.
Διασχίζοντας τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, είναι αδύνατο να μην παρατηρήσουμε τις ομοιότητες στον ρόλο των γυναικών κατά την υπεράσπιση της πατρίδας τότε και τώρα. Τόσες είναι αυτές που παραμερίστηκαν μπροστά στην ηρωική δράση των αντρών πολεμιστών, τόσες που βοήθησαν υλικά αλλά και με τις πράξεις τους, που φρόντισαν να υπάρχει φαΐ, σπίτι και κράτος όταν επέστρεψαν οι πολεμιστές. Φαντάζομαι πως αν υπήρχαν κανάλια, ούτε τότε θα άκουγε γι’ αυτές ο υπόλοιπος κόσμος. Η ελληνική δημοτική ποίηση όμως, κράτησε στη μνήμη μας, εκτός από τα Κολοκοτρωνέικα και τραγούδια-ύμνους για τις ηρωίδες της Επανάστασης.
Μία από αυτές τις γυναίκες είναι η Αρκαδιανή, Διαμάντω στο όνομα, που μεταμφιέστηκε σε άνδρα για να πολεμήσει με τους κλέφτες στα βουνά. Το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι αφηγείται την ιστορία της: (…) Ποιος είδε την Αρκαδιανή, στα κλέφτικα ντυμένη; Κανείς δεν την εγνώρισε πως ήταν κλεφτοπούλα, καημένη Αρκαδιανούλα. Δώδεκα χρόνια μετά, όμως, «όπως έπαιζαν το σπαθί, κι έριχναν το λιθάρι, της κόρης από το ζόρι της κι από τη λεβεντιά της ξεθηλυκώθη το κουμπί κι εφάνη ό,τι εφάνη», έτσι ένα μικρό κλεφτόπουλο κατάλαβε πως η Αρκαδιανή ήταν γυναίκα. Λόγω της ιδιαίτερης διάδοσης και ταυτόχρονης δημιουργίας του δημοτικού τραγουδιού, οι παραλλαγές είναι πολλές. Ωστόσο, όλες συμφωνούν πως η λεβεντιά της Αρκαδιανής ήταν τέτοια που το κλεφτόπουλο δεν τόλμησε να την μαρτυρήσει.
Σαν Αρκαδιανές της Ανατολής και οι Αφγανές πολεμούν με τον δικό τους τρόπο. «Κάποιες γυναίκες ήθελαν απλά να κάνουν μία συμβολική διαμαρτυρία, αλλά άλλες είναι έτοιμες να πάνε στο μέτωπο», είπε η Χαλίμα Παραστίς, επικεφαλής της γυναικείας οργάνωσης στην Γκορ και μία από τις διοργανώτριες της ένοπλης διαδήλωσης. «Και εγώ είμαι έτοιμη. Εγώ και άλλες γυναίκες είπαμε στον κυβερνήτη πριν ένα μήνα ότι είμαστε έτοιμες να πάμε να πολεμήσουμε», είπε στο Guardian. Άλλες, εξαπολύοντας τη δύναμή τους στην πένα τους, παρ’ όλο που οι περισσότερες είναι αγράμματες και περιστοιχίζονται από φθηνά βιβλία που εξυμνούν τον μισογυνισμό, σηκώνουν στις πλάτες τους την σύγχρονη αφγανική λογοτεχνία[1]. Διαβάζοντας την, θα προσπαθήσουμε να παραμερίσουμε την δυτική ματιά μας, δε θα ψάξουμε για λογοτεχνικά σχήματα και ορθή χρήση της γλώσσας. Μάλλον θα αντιμετωπίσουμε το κείμενο ως πράξη επαναστατική, ως ιστορικό γεγονός και απόδειξη, όχι μόνο των βασάνων των γυναικών, αλλά του γενναίου και «αντρειωμένου» τρόπου που στέκονται απέναντί τους.
Η τέχνη που γεννήθηκε κατά την Επανάσταση θύμισε στα φιλελληνικά κινήματα της εποχής πως οι Έλληνες επαναστάτες ήταν περήφανοι και για άλλα πράγματα, εκτός από το ένδοξο παρελθόν του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Ήταν περήφανοι για το σθένος τους, το πείσμα για ελευθερία, ακόμα και τον έρωτα. Όλα αυτά έθρεψαν την ποίηση της εποχής, η οποία αναγέννησε το ενδιαφέρον των κινημάτων που είχε στασιμοποιηθεί την περίοδο των εμφύλιων. Ας στρέψουμε και εμείς τα μάτια μας στην τέχνη που θα γεννηθεί τώρα, από την αντίσταση του λαού· κυρίως ας επιτρέψουμε να μας εμπνεύσει.
[1] Μερικά βιβλία ενδεικτικά: «The Pearl that Broke Its Shell» της Nadia Hashimi, «Dancing in The Mosque» της Homeira Qaderi και η σύντομη ιστορία «Daughter Number 8» της ανώνυμης για λόγους ασφαλείας “Afghan Author A”. Δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αφγανιστάν: Η Rahima που έγινε Rahim και ο εξαναγκαστικός γάμος, ampa.lifo.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Αφγανιστάν: Οι γυναίκες παίρνουν τα όπλα εναντίον των Ταλιμπάν, protagon.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Επέστρεψε στην Αθήνα Έλληνας από το Αφγανιστάν – «Βλέπετε τα μισά από όσα συμβαίνουν», lifo.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η Αρκαδιά (Τριφυλία): Από την Β΄ Τουρκοκρατία μέχρι την Επανάσταση, aristomenismessinios.blogspot.com, Διαθέσιμο εδώ
- Women of Afghanistan then and now: Pictures that show how life went horribly wrong, indiatoday.in, Διαθέσιμο εδώ
- Inside One Afghan Woman’s Fight To Protect Educational Rights, elle.com, Διαθέσιμο εδώ
