Η χρηματιστηριακή κρίση του 1999

Του Στέργιου Κούλη,

Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1999, ξέσπασε μία χρηματιστηριακή κρίση στη χώρα μας με πολλές συνέπειες τόσο στην οικονομία, όσο και σε πολλούς Έλληνες πολίτες που έσπευσαν στο χρηματιστήριο. Το χρηματιστήριο είναι μία οργανωμένη αγορά κινητών αξιών, των οποίων οι τιμές μεταβάλλονται ραγδαία. Σε αυτόν τον χώρο, τα συμφέροντα των επενδυτών συγκρούονται, αφού οι κάτοχοι των μετοχών θέλουν να πέσει η τιμή τους, ενώ αυτοί που θέλουν να τις αγοράσουν, προσδοκούν να ανέβει. Όταν υπάρχει μεγάλη ζήτηση, η προσφορά ελαχιστοποιείται, και έτσι η τιμή των μετοχών ανεβαίνει.

Εξίσου σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των τιμών διαδραματίζουν και οι φήμες. Αν για παράδειγμα βγει φήμη θετική για μια μετοχή της Google, η ζήτηση αυτής της μετοχής θα ανέβει, με αποτέλεσμα να αυξηθεί και η τιμή της. Έτσι, διαμορφώνεται και η τιμή των μετοχών, έως ότου, όπως και σε κάθε μορφής αγορά, η προσφορά να είναι ίση με τη ζήτηση. Οι μετοχές είναι μέσο επιπλέον εισοδήματος για έναν επενδυτή, αφού η εταιρία στην οποία ανήκουν πληρώνει στον κάτοχο ικανοποιητικά μερίσματά, βάσει των καθαρών κερδών της. Φυσικά, δεν διαπραγματεύονται μόνο μετοχές σε ένα χρηματιστήριο, αλλά και ομόλογα. Βέβαια, το χρηματιστήριο έχει ως βάση τις μετοχές. Το διοικητικό συμβούλιο ενός χρηματιστηρίου παρακολουθεί όλες τις συναλλαγές που πραγματοποιούνται και καταγράφονται σε ένα ηλεκτρονικό σύστημα. Βάσει αυτών των συναλλαγών, διαμορφώνονται οι τιμές ανοίγματος και κλεισίματος, ανάλογα πάντα με τις ενέργειες της εταιρίας. Η πορεία ενός χρηματιστηρίου εξαρτάται άμεσα από την ποιότητα των χρεογράφων που διαπραγματεύεται, κάτι που κρίνει ο Γενικός Δείκτης, ο οποίος δείχνει την οικονομική θέση αυτών των χρεογράφων, και εκφράζεται ως ποσοστό επί τοις εκατό(%).

Τι ήταν, όμως, αυτό που οδήγησε πολλούς Έλληνες επενδυτές να χάσουν το 90% των χρημάτων τους; Ας κάνουμε μία ιστορική αναδρομή. Την περίοδο εκείνη, 1,5 εκατομμύριο επενδυτές επένδυαν στη χρηματιστηριακή αγορά από τις καλοκαιρινές τους διακοπές. Ο κόσμος πίστευε πάρα πολύ στην τότε κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ, νομίζοντας ότι θα βγάλουν χρήμα. Τότε, πολλοί επενδυτές «έπεσαν με τα μούτρα» στο χρηματιστήριο, προκειμένου να βγάλουν χρήματα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο επενδυτικό κοινό που είχε ποτέ η Ελλάδα. Αυτή η έντονη ζήτηση της χρηματιστηριακής αγοράς, ανέβασε τις τιμές των μετοχών πάρα πολύ. Υπήρχαν, μάλιστα, και μετοχές με απόδοση ρεκόρ γύρω στο 30,866%. Το 1997, τα επιτόκια των τραπεζών όλο και έπεφταν, κι έτσι το χρηματιστήριο προσέλκυε όλο και περισσότερους επενδυτές. Πράγματι, πολλοί είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα, αφού δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αγόρασαν σπίτια, αυτοκίνητα κ.ο.κ. Έβλεπαν τον γείτονα και άτομα του οικογενειακού και φιλικού κύκλου να κερδίζουν από επενδύσεις στη χρηματιστηριακή αγορά, και έτσι όλο και περισσότερος κόσμος οδηγούνταν σε επενδύσεις. Μάλιστα, είχαν φτάσει ακόμη και στο σημείο να έχουν δικό τους κωδικό στο χρηματιστήριο. Όλη αυτή η αυξανόμενη ζήτηση εκείνης της περιόδου, αύξησε πολύ τις τιμές των μετοχών. Πολλές εταιρίες, μάλιστα, κερδοσκοπούσαν ανελέητα με την αύξηση των τιμών των μετοχών τους, αφού μικρές εταιρίες, με τις τιμές που παρουσίαζαν, φάνταζαν πολυεθνικές. Έτσι, αυτή η «φούσκα» έσκασε, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν συνολικά 23 εταιρίες στη δικαιοσύνη για ψευδή παρουσίαση της εικόνας των μετοχών τους.

Οι συνέπειες για το χρηματιστήριο και κατ’ επέκταση για τους επενδυτές, ήταν τραγικές. Ο δείκτης χρηματιστηρίου έφτασε στο 118% (περίπου 6.335,04 μονάδες) που αντιστοιχούσε σε κεφαλαιοποίηση 74 τρις δραχμές, καθώς ολόκληρη η Ελλάδα είχε εναποθέσει όλο το μέλλον της σε μετοχές με πλασματικές αξίες. Η πληγή για το χρηματιστήριο ήταν και είναι μεγάλη μέχρι και σήμερα, αφού έχασε την αξιοπιστία του στον κόσμο, και συνεπώς αδυνατεί να προσελκύσει αξιόλογες εταιρίες. Το διάστημα 1999-2003, η ζημία υπολογίζεται γύρω στα 161 δις ευρώ, που σε δραχμές αντιστοιχεί σε 55 τρις. Το 2003 συγκεκριμένα, ο Γενικός Δείκτης χρηματιστηρίου έφτασε στο 15,08% (περίπου 1.665 μονάδες) παρασέρνοντας και τις αγορές της Ευρώπης, αλλά και των Η.Π.Α. Οι επενδυτές όλων των ηλικιών, προκειμένου να παίξουν, έριχναν όλο τους το εισόδημα και τις οικονομίες τους από μισθούς, συντάξεις, το εφάπαξ τους. Κάποιοι είχαν ρίξει μέχρι και τα επιδόματα που είχαν πάρει από τους καταστροφικούς σεισμούς στην Πάρνηθα, με αποτέλεσμα να χάσουν και αυτά. Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι ενώ η οικονομική επιστήμη αντιμετωπίζει τον καταναλωτή ως ένα ορθολογικό ον που ποτέ δεν θα πάρει μία απόφαση η οποία δεν τον συμφέρει, πάντα παίρνει την απόφαση που μεγιστοποιεί την ευημερία του με το μικρότερο δυνατό κόστος. Πράγμα το οποίο δεν ισχύει, και επικρατεί ο όχλος.

Πώς, όμως, η μισή και παραπάνω χώρα έφτασε στο σημείο να χάσει τα πάντα και να μην λειτουργεί η λογική;

Με την έναρξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, το 1981, ξεκίνησε μία αλλαγή πορείας της χώρας μας. Εκείνη την εποχή σημειώθηκε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη. Το διάστημα μέχρι το 1999, ο κόσμος είχε μία γενικότερη αίσθηση ευφορίας. Αυτή η αίσθηση ευφορίας, όμως, οδήγησε σε τάσεις προσπάθειας για εύκολο πλουτισμό, και το χρηματιστήριο, με την τότε κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη, τους προσέφερε απλόχερα τον πλουτισμό αυτό. Με το χρηματιστήριο ασχολούνταν ακόμη και άνθρωποι με παντελή άγνοια οικονομικών, πόσο μάλλον χρηματιστηριακών γνώσεων. Έτσι, στηρίζονταν καθαρά σε φήμες, οι οποίες έκρυβαν μεγάλα συμφέροντα. Όταν έπαιζαν, κανένας δεν κεφαλαιοποιούσε τις μετοχές που κέρδιζε ή δεν εξαργύρωνε τα χρήματα που ήδη είχε κερδίσει. Ο σκοπός τους ήταν η όλο και μεγαλύτερη μεγιστοποίηση του κέρδους τους. Έτσι, έχασαν και αυτά που είχαν ήδη κερδίσει. Τέλος, ζημιώθηκαν πολλές οικογένειες, αλλά και επιχειρηματίες, τραπεζίτες και χρηματιστές. Πρόκειται για μια τραυματική εμπειρία, χαραγμένη στην μνήμη όλων των Ελλήνων.

Ανακεφαλαιώνοντας, η ζημία του 1999 οφείλονταν στην άγνοια, τον μη ορθολογικό τρόπο σκέψης και τη νοοτροπία περί εύκολου πλουτισμού. Καλό θα ήταν να υπάρχει περισσότερη ενημέρωση όταν κάποιος αποφασίζει να ασχοληθεί με κάτι. Όπως αποδείχθηκε, η άγνοια σκοτώνει, αφού στην προκειμένη περίπτωση η εύκολη πειθώ σε πλασματικές αξίες, οδήγησε στο κραχ. Συνεπώς, για να αποφύγουμε παρόμοιες καταστάσεις, χρειάζεται κριτική σκέψη, γνώση και εντιμότητα…. Βέβαια, εδώ διακρίνουμε και το πόσο υπολειτουργεί ο κρατικός έλεγχος, γιατί το χρηματιστήριο ελέγχεται από το κράτος, η ευθύνη είναι μισή των πολιτών και άλλη μισή της κυβέρνησης.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• 20 χρόνια από τη χρηματιστηριακή «φούσκα» του 1999 | LiFO, 20 χρόνια από τη χρηματιστηριακή «φούσκα» του 1999,  ΜΠΑΜΠΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΗ, 14/09/2019, ανακτήθηκε στις 17/08/2021.

• Χρηματιστήριο (Stock exchange) – ορισμός | Ευρετήριο Οικονομικών Όρων (euretirio.com), Χρηματιστήριο(Stock exchange)- ορισμός, ανακτήθηκε στις 17/08/2021.
• Πως ανεβαίνει και πως πέφτει μια μετοχή στο χρηματιστήριο; « Coolweb.gr., Πως ανεβαίνει και πως πέφτει μια μετοχή στο χρηματιστήριο, ανακτήθηκε 20/08/2021.
• Τι ειναι γενικός δείκτης στο χρηματιστήριο; (ti-einai.gr), Τι είναι γενικός δείκτης στο χρηματιστήριο, ανακτήθηκε στις 17/08/2021.
• Κραχ του ’99: Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι (naftemporiki.gr), Κραχ του ΄99: Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι, Δευτέρα, 26 Σεπτεμβρίου 2016 13:34, Χρήστου Πολίτη, , ανακτήθηκε στις 20/08/2021.
• Oikonomia_Eikostos1ab.pdf (ntua.gr), Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20^ο ΑΙΩΝΑ,  Γιάννης Μηλιός, ανακτήθηκε στις 20/08/2021.
• Από το φιάσκο του 1999 μέχρι το κραχ του 2008 | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr), Από το φιάσκο του 1999 μέχρι το κραχ του 2008,  Ανεστη Ντοκα, 26.10.2008, ανακτήθηκε στις 20/08/2021.