Του Γιώργου Γιαρμά,
Υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες της εγχώριας πολιτικής σκηνής. Συνέβαλλε όσο -πιθανόν- κανείς άλλος στη διαμόρφωση του σύγχρονου πολιτικού συστήματος, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Πάλεψε σκληρά για να θεμελιώσει μια μορφή ισορροπίας στην μετεμφυλιακή και μεταχουντική ελληνική κοινωνία. Άφησε το αποτύπωμά του στην ιστορία ως ένας από τους σημαντικότερους και πιο καταξιωμένους άνδρες που πέρασαν από τον ελληνικό πρωθυπουργικό θώκο. Αυτές είναι αδιαμφησβήτητα πληροφορίες που λίγο ή πολύ όλοι γνωρίζουμε για τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από το όνομα-μύθος: Ανδρέας Παπανδρέου. Ας εντρυφήσουμε, ωστόσο, λίγο περισσότερο στη ζωή και το έργο του «μεγάλου ηγέτη του λαού».
Τα πρώτα χρόνια
Ο Ανδρέας Παπανδρέου γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1919, στην Χίο, από τον επίσης πρώην Πρωθυπουργό της Ελλάδας και στενό συνεργάτη του Ελευθερίου Βενιζέλου, Γεώργιο Παπανδρέου και την κόρη γνωστού φιλέλληνα πολωνού αριστοκράτη, Σοφία Μινέικο. Ως νέος με κομμουνιστικές πεποιθήσεις και ενεργά αριστερή δράση, συλλαμβάνεται δύο φορές από το καθεστώς Μεταξά, μια ως μαθητής του Κολλεγίου Αθηνών, κατά την οποία αναγκάστηκε να υπογράψει δήλωση μετάνοιας, και μια ως φοιτητής της Νομικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Η δεύτερη σύλληψή του τον οδηγεί στο να αναχωρήσει απογοητευμένος για τις ΗΠΑ, όπου και θα διαπρέψει στις Οικονομικές και Φιλοσοφικές Σπουδές του Πανεπιστημίου του Χάρβαντ, από όπου θα αποκτήσει και το διδακτορικό του, το 1944. Σύντομα θα λάβει την αμερικανική υπηκοότητα και θα καταταχτεί εθελοντικά στο αμερικανικό ναυτικό, κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μόλις στα 25 του έτη, ο ίδιος υπήρξε ένα από τα πέντε μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας της ιστορικής διάσκεψης Μπρέτον Γούντς (1 Ιουλίου με 22 Ιουλίου 1944), η οποία διαμόρφωσε ουσιαστικά όλη την παγκόσμια μεταπολεμική οικονομική πολιτική. Ακολούθησε μια λαμπρή ακαδημαϊκή καριέρα στα πανεπιστήμια της Μινεσότα, της Καλιφόρνια, της Στοκχόλμης και του Γιορκ.
Προ-πρωθυπουργικά χρόνια
Ο Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα το 1961 και εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής της Ένωσης Κεντρώων στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964. Θα αναλάβει, στην συνέχεια, διάφορες υπουργικές θέσεις της κυβέρνησης του πατέρα του, Γεωργίου. Εκείνα τα χρόνια, ίσως λόγω της μεγάλης δημοτικότητάς του, αλλά και της αμείωτης κριτικής του προς τον θρόνο και την πολιτική κατάσταση της χώρας, το όνομά του θα εμπλακεί από την αντιπολίτευση και την κεντροδεξιά πτέρυγα του κόμματός του στο σκάνδαλο Σκιαδαρέση αλλά και την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ που αφορούσε μια στρατιωτική συνωμοσία. Με την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος, το 1967, ο Παπανδρέου αρχικά συλλαμβάνεται, ενώ όταν στην συνέχεια αφήνεται ελεύθερος, ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), με έδρα την Στοκχόλμη και στόχο την ανατροπή της χούντας μέσω του λαϊκού αγώνα.
Ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργία
Μετά την πτώση της χούντας, ο Παπανδρέου επιστρέφει στην χώρα και αξιοποιώντας τις δυνάμεις του ΠΑΚ, ιδρύει το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, πατώντας σε 4 βασικές αρχές: Λαϊκή Κυριαρχία, Εθνική Ανεξαρτησία, Κοινωνική Απελευθέρωση, Δημοκρατία. Στις εκλογές του 1974 το κόμμα θα κατακτήσει μόλις την 3η θέση, ενώ στις εκλογές του 1977 θα αναδειχθεί αξιωματική αντιπολίτευση. Στις εκλογές του 1981, το ΠΑΣΟΚ θα πετύχει συντριπτική νίκη, με ποσοστό 48,1% και ο Ανδρέας Παπανδρέου θα γίνει για πρώτη φορά πρωθυπουργός της Ελλάδος.
Η προεκλογική δέσμευση του κόμματος για αλλαγή τηρήθηκε και με το παραπάνω κατά την πρώτη αυτή τετραετία: Θεσπίστηκε ο πολιτικός γάμος, αναγνωρίστηκε και επίσημα το ΕΑΜ ως κίνημα εθνικής αντιστάσεως, ενοποιήθηκαν τα τοπικά σώματα ασφαλείας στο πλαίσιο της δημιουργίας της Ελληνικής Αστυνομίας, καθιερώθηκε ο ΦΠΑ, ιδρύθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας, διατηρήθηκε μόνο το μονοτονικό σύστημα γραφής, έγινε αρκετά πιο ελαστικός ο θεσμός της εκπαίδευσης. Ταυτόχρονα, οι δημόσιες δαπάνες και προσλήψεις αυξάνονται σημαντικά, και η οικονομική κατάσταση της χώρας παρουσιάζεται σαφώς βελτιωμένη, αν και η διόγκωση των εξωτερικών χρεών εκείνης της περιόδου, θα «σκάσει» λίγο αργότερα ως οικονομική βόμβα. Ωστόσο, η αλλαγή της ελληνικής κοινωνίας είναι φανερή και ένας αέρας εκσυγχρονισμού πνέει σε ολόκληρη τη χώρα. Δεν αποτέλεσε, έτσι, για κανέναν έκπληξη το γεγονός ότι ο Παπανδρέου επανεκλέχθηκε το 1985.
Η εμπλοκή του Παπανδρέου στο οικονομικό σκάνδαλο Κοσκωτά και η παραπομπή του σε δίκη από την οποία οριακά αθωώθηκε, οδήγησαν στην πτώση του ΠΑΣΟΚ το 1989. Αφού η δικαστική διαδικασία ολοκληρώθηκε και ο ίδιος βγήκε από αυτήν πλήρως αθωωμένος, επανήλθε θριαμβευτικά στην εξουσία, στις πρόωρες εκλογές του 1993. Η τελευταία αυτή κυβέρνηση Παπανδρέου, λίγο πριν το τέλος του, θα σηματοδοτηθεί από την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων, καθώς και την ίδρυση του ΑΣΕΠ. Αυτά τα τελευταία χρόνια, ο ίδιος θα ακολουθήσει μια πιο «σφικτή» και αυστηρή οικονομική πολιτική, αποφεύγοντας τα ανοίγματα των δύο προηγούμενων κυβερνήσεών του.
Προσωπική ζωή
Η ερωτική ζωή του Παπανδρέου υπήρξε ιδιαίτερα σκανδαλώδης και απασχόλησε τον Τύπο (ο οποίος μάλιστα θα τον αναφέρει συχνά ως «Έλληνα Δον Ζουάν», πριν και αφότου αυτός αναλάβει το πρωθυπουργικό αξίωμα). Ο ίδιος νυμφεύεται στην ζωή του 3 φορές: για πρώτη φορά με την ψυχίατρο Χριστίνα Ρασσιά, το 1941, όταν θα είναι μόλις 22 ετών, γάμος που θα καταλήξει σε διαζύγιο 10 χρόνια αργότερα, ενώ εντωμεταξύ είχε ήδη αρχίσει μια παράνομη σχέση με την μετέπειτα δεύτερη σύζυγό του, την Ελληνοαμερικανίδα ακτιβίστρια Μαργαρίτα Τσαντ. Από τον δεύτερο αυτόν επεισοδιακό γάμο, ο Παπανδρέου θα αποκτήσει 4 παιδιά, τον Γεώργιο (μετέπειτα πρωθυπουργό της χώρας), την Σοφία, τον Νίκο και τον Αντρίκο. Αμέτρητες υπήρξαν οι κατηγορίες για τις εξωσυζυγικές σχέσεις του αργότερα πρωθυπουργού, κατά την διάρκεια του δεύτερου αυτού γάμου. Όλη η εγχώρια πολιτική σκηνή θα παγώσει, όταν μάλιστα το 1975 θα έρθει στο φως της δημοσιότητας η είδηση της ύπαρξης μιας εξάχρονης τότε εξώγαμης κόρης, της Αιμιλίας, καρπός του έρωτά του με την γνωστή Σουηδέζα τηλεπαρουσιάστρια, Ράνια Μπριγκίτε Νίμπλουμ. Τα δημοσιεύματα, μάλιστα, ανέφεραν ότι η σύζυγος του, Μαργαρίτα, γνώριζε εξαρχής για την ύπαρξη του παιδιού και είχε προτείνει να μεγαλώσει με την οικογένεια Παπανδρέου, μαζί με τα αδέλφια της, κάτι που δεν δέχτηκε, ωστόσο, η μητέρα της, η οποία την κράτησε κοντά της και την μεγάλωσε. Από το 1986, γνωστή έγινε η εξωσυζυγική σχέση του πρωθυπουργού με την αεροσυνοδό του πρωθυπουργικού αεροσκάφους, Δήμητρα Λιάνη, η οποία έγινε η τρίτη και τελευταία σύζυγός του, το 1989, σε μια κρίσιμη φάση για την υγεία του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. Η σχέση τράβηξε για ακόμα μια φορά τα φώτα της δημοσιότητας, αφενός λόγω της σκανδαλώδους διαφοράς ηλικίας -των 36 χρόνων- μεταξύ των δύο, αφετέρου επειδή ο κίτρινος Τύπος ήθελε την νεαρή αεροσυνοδό να εκμεταλλεύεται την εύθραυστη υγεία του άρρωστου και γερασμένου πλέον πρωθυπουργού, για να ελέγχει παρασκηνιακά ολόκληρη την χώρα.
Θάνατος
Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα καταλήξει, τελικά, στις 23 Ιουνίου 1996, στη βίλα του στην Εκάλη, έπειτα από ισχαιμικό επεισόδιο και χρόνια ταλαιπωρία με την καρδιά του. Η κηδεία του θα εξελιχθεί σε λαϊκό προσκύνημα, με εκατομμύρια παρευρισκόμενους να συγκεντρώνονται στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, για να του πουν το τελευταίο «αντίο». Φυσικά, από την τελετή δεν έλειπαν διακεκριμένες προσωπικότητες από την διεθνή πολιτική σκηνή, ενώ τον τελευταίο από τους 12 επικήδειους λόγους, τον εκφώνησε ο γιος του και μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας, Γεώργιος. Τα μάτια ενός σπουδαίου και τολμηρού ηγέτη με μια ιδιαιτέρως πολυτάραχη ζωή είχαν πλέον κλείσει. Το στίγμα του, όμως, στην ιστορία έχει μείνει αιώνιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Clogg Richard, Σύντομη Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας. Από την παρακμή και πτώση του Βυζαντίου μέχρι το 1985, Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 51999.
- Ανδρέας Παπανδρέου, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
