Της Ευφροσύνης Κουκουφιλίππου,
Η Επιτροπή για Ειρηνικές Χρήσεις του Διαστήματος (Committee on the Peaceful Uses of Outer Space – COPUOS) ιδρύθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1959 για να επιτηρήσει και να διασφαλίσει την ειρηνική χρήση του διαστήματος και την αξιοποίησή του προς όφελος της ανθρωπότητας. Σήμερα προσμετρά 95 κράτη-μέλη, αναμεσά τους και την χώρα μας, και αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες Επιτροπές του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Υπό την Επιτροπή λειτουργούν από το 1961 δύο υποεπιτροπές: η νομική υποεπιτροπή (Legal Subcommittee) και η επιστημονική και τεχνική υποεπιτροπή (Scientific and Technical Subcommittee). Εξαιτίας της φύσεως του αντικειμένου, η συνεργασία κι αλληλοσυμπλήρωση των δύο επιτροπών κρίνεται καίριας σημασίας. Η COPUOS παρέχει αναφορά στην τέταρτη επιτροπή της Γενικής Συνέλευσης (Ειδική Επιτροπή Πολιτικής και Αποαποικιοποίησης), η οποία υιοθετεί ετήσιο ψήφισμα που βασίζεται στη θεματική ατζέντα της Επιτροπής για το Διάστημα.
Η νομική υποεπιτροπή έχει κάνει αξιοθαύμαστο έργο κατά τη διάρκεια των χρόνων λειτουργίας της κι έχει προσφέρει πέντε νομοθετήματα που συνέβαλαν δραστικά στη διάπλαση του δικαίου του διαστήματος. Η επιστημονική και τεχνική υποεπιτροπή, διαθέτοντας συμβουλευτικό ρόλο, τροφοδοτεί τη νομική υποεπιτροπή με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την ανάπτυξη της τεχνολογίας στον κλάδο και τα πιθανά ζητήματα που μπορούν να ανακύψουν. Το νομοθετικό έργο βρίσκεται προς το παρόν σε σημείο κορεσμού, καθώς τα κράτη δε θέλουν να δεσμευθούν ως προς τις προοπτικές τους για την χρήση και την εξερεύνηση του διαστήματος. Η Επιτροπή, λοιπόν, έστρεψε το ενδιαφέρον της προς τη δημιουργία νομοθετικών εργαλείων «ήπιου» δικαίου (soft law), δηλαδή διατάξεων νομικά μη δεσμευτικών, που μπορούν όμως εξελικτικά να αναχθούν σε πρακτική κρατών και μετέπειτα σε εθιμικό κανόνα, ήτοι σε θετικό δίκαιο. Ένα από τα διαμάντια των εργασιών της στο ίδιο μοτίβο είναι οι οδηγίες για τη μείωση των διαστημικών συντριμμάτων (Space Debris Mitigation Guidelines Of the United Nations Committee On The Peaceful Uses Of Outer Space). Η COPUOS στην προσπάθειά της να κάνει ένα βήμα πιο κοντά προς τη διαχείριση του μεγάλου όγκου των διαστημικών συντριμμάτων, τον Ιούνιο του 2007 δημιούργησε μία δέσμη επτά μη δεσμευτικών οδηγιών, που εγκρίθηκαν και από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.
Ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζει η COPUOS είναι η μέθοδος του consensus, δηλαδή η επικράτηση της ομοφωνίας μεταξύ όλων των κρατών μελών. Αν τυχόν προκύψει διαφωνία, την οποία ένα κράτος μέλος διατυπώνει, δεν είναι δυνατή η απόφαση και επανεκκινείται η διαδικασία της συνδιαλλαγής. Όπως είναι φανερό, πολύ συχνά η συγκεκριμένη μέθοδος μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εμπόδιο για τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων κι αυτό αποτυπώνεται στην Επιτροπή τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν θέματα συζήτησης, όπως ο ορισμός ορίου μεταξύ εναερίου χώρου και εξωατμοσφαιρικού διαστήματος που επανέρχονται στην ημερήσια διάταξη για δεκαετίες και παραμένουν άλυτα. Κατά συνέπεια η προοδευτικότητα, ακόμη και του ίδιου του αντικειμένου που προάγει η COPUOS, βαλτώνει και η κατάσταση παραμένει στάσιμη.
Η COPUOS ελέγχει και παρακολουθεί στενά τις πρόσφατες εξελίξεις στον χώρο του διαστήματος που σχετίζονται με την εξερεύνηση και την χρήση του. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι ταυτόχρονα ακολουθεί τα τεχνολογικά επιτεύγματα, τις γεωπολιτικές αλλαγές και δίνει τεράστια έμφαση στο ότι όλα τα παραπάνω συνάδουν στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας του διαστήματος. Η βιωσιμότητα ισοδυναμεί με την προσβασιμότητα του ανθρώπου στο διάστημα. Οι απειλές είναι πολυάριθμες και αυξανόμενες. Από διαστημικά σκουπίδια και συντρίμμια, μέχρι ακραία φυσικά διαστημικά φαινόμενα και συμφόρηση δορυφόρων. Από την άλλη, η ιδιωτικοποίηση και τα νομικά κενά που θα μπορούσαν να επιτρέψουν την στρατικοποίηση του διαστήματος, θέτουν εξίσου σοβαρούς κινδύνους, για τους οποίους στο μέλλον η COPUOS θα κληθεί να μεριμνήσει σχετικώς. Η αύξηση των συμμετεχόντων στον διαστημικό στίβο, όσο κι αν βοηθάει στην εξέλιξη του τομέα, στην αύξηση της πρακτικής των κρατών και στη δημιουργία θετικού και μη δεσμευτικού δικαίου, μπορεί να έχει επίσης αρνητικές επιπτώσεις, όταν η διεθνής κοινότητα δεν είναι ακόμη έτοιμη για μία τέτοια μαζική εισαγωγή και οι «κανόνες του παιχνιδιού» δεν έχουν ρυθμιστεί επιτυχώς και πλήρως.
Η COPUOS θα πρέπει να δουλέψει πιο σκληρά, για να αντιμετωπίσει τους σκοπέλους που αναφέρθηκαν παραπάνω. Συγχρόνως, ο οργανισμός οφείλει να έχει κατά νου τις νέες προκλήσεις που αναδύονται με την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας και τις εφαρμογές τους στον χώρο του διαστήματος. Καθώς πληθαίνουν οι συμμετέχοντες στον διαστημικό στίβο, είναι επιβεβλημένο να επινοούνται δικλείδες ασφαλείας, οι οποίες οριοθετούν τη δράση τους. Ένα βιώσιμο διάστημα θα μας επιτρέψει να καρπωνόμαστε τα οφέλη του για τις επόμενες δεκαετίες. Το διάστημα, όμως, μετατρέπεται σε πεδίο μάχης και αυτό είναι ανησυχητικό. Βιωσιμότητα στο διάστημα σημαίνει μέλλον και δεκάδες νέες ευκαιρίες για την ανθρωπότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Committee on the Peaceful Uses of Outer Space, United Nations Office for Outer Space Affairs, διαθέσιμο εδώ
- COPUOS – Επιτροπή για τις Ειρηνικές Χρήσεις του Διαστήματος, Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ, διαθέσιμο εδώ
- The Committee on the Peaceful Uses of Outer Space, Space Legal Issues, διαθέσιμο εδώ
