Της Μαριθένιας Μιχαλοπούλου,
Αγαπημένα πρόσωπα συνεχώς φιλούν το μέτωπό σου, σου κρατούν συντροφιά και σε φροντίζουν. Ό,τι κι αν ζητήσεις έρχεται, τις λίγες ώρες που είσαι ξύπνιος και δεν έχει κρύο. Αυτές είναι οι πρώτες αναμνήσεις ενός παιδιού από την «αρρώστια» και στην πορεία της ζωής δεν αλλάζουν πολύ. Μαθαίνεις, ωστόσο, πως ονομάζεται πυρετός και δεν είναι εχθρός, αλλά σύμμαχος.
Ο πυρετός είναι μια προσαρμοστική φυσιολογική απάντηση σε κάποια απειλή. Αποτελεί μέρος του οπλοστασίου καταπολέμησης ασθενειών του ίδιου του σώματος: η αύξηση της θερμοκρασίας εξυπηρετεί την εξόντωση πολλών παθογόνων μικροοργανισμών. Ως εκ τούτου, χαμηλοί πυρετοί δεν χρήζουν αντιμετώπισης, ενώ σε υψηλότερους συνίσταται ιατρική περίθαλψη, ιδιαίτερα εάν ο πυρετός συνοδεύεται από άλλα ανησυχητικά συμπτώματα.
Διάφορα πρότυπα αύξησης θερμοκρασίας έχουν παρατηρηθεί, εκ των οποίων ορισμένα είναι ενδεικτικά μιας συγκεκριμένης ιατρικής διάγνωσης και εμφανίζουν χαρακτηριστική συμπτωματολογία. Αρχικά, συνεχής πυρετός, με θερμοκρασία σταθερή σε παθολογικές τιμές και διακυμάνσεις έως 1οC μέσα στο εικοσιτετράωρο, συνηγορεί με διάγνωση λοβιακής πνευμονίας, μηνιγγίτιδας, ουρολοίμωξης ή τύφου. Αναφορικά με το τελευταίο, μάλιστα, ο τυφοειδής πυρετός παρουσιάζει ένα χαρακτηριστικό μοτίβο κλιμακούμενης αύξησης της θερμοκρασίας σε ένα σταθερά υψηλό επίπεδο.
Εν συνεχεία, διαλείπων πυρετός προμηνύει ασθένειες όπως ελονοσία, λεϊσμανίαση, πυαιμία, σήψη ή αφρικανική τρυπανοσωμίαση. Χαρακτηρίζεται από παροδική αύξηση της θερμοκρασίας, εναλλασσόμενη με πτώση της σε φυσιολογικό επίπεδο, ύστερα από μία ορισμένη περίοδο. Αναλυτικότερα για τον προκαλούμενο από ελονοσία πυρετό, αξίζει να αναφερθεί πως διακρίνεται σε υποκατηγορίες ανάλογα με το υπαίτιο παθογόνο. Προκύπτει, έτσι, πυρετός με εικοσιτετράωρη περιοδικότητα εξαιτίας του P. knowlesi, ονόματι Quotidian πυρετός, πυρετός που προκαλείται από P. falciparum, P. vivax ή P. ovale με περιοδικότητα 48 ωρών και ο τυπικός για ελονοσία μεταγενέστερης πορείας τετραμερής πυρετός, με περιοδικότητα 72 ωρών, προκαλούμενος από το παθογόνο P. malariae.
Ακολουθεί ο μεταβολικός πυρετός, με τη θερμοκρασία άνω των φυσιολογικών ορίων όλη την ημέρα και αυξομειώσεις της τάξεως του 1οC κατά τη διάρκειά της. Αυτός ο τύπος πρωτοστατεί σε λοιμώδη ενδοκαρδίτιδα ή βρουκέλλωση, με τη δεύτερη περίπτωση να έχει και ξεχωριστή ονομασία: υποδόριος πυρετός. Γενικά, ο μεταβολικός πυρετός μπορεί να εμφανίζει έντονες διακυμάνσεις στη θερμοκρασία, χωρίς ωστόσο να φτάνουν ποτέ σε φυσιολογικές τιμές.
Επιπροσθέτως, συγκεκριμένο μοτίβο πυρετού παρουσιάζει και το λέμφωμα Hodgkin. Ο πυρετός Pel-Ebstein, όπως ονομάζεται, προκαλεί στους ασθενείς υψηλή θερμοκρασία για μία ή δύο εβδομάδες, την οποία διαδέχεται χαμηλή θερμοκρασία για το ανάλογο χρονικό διάστημα. Ακόμη, σημαντική κατηγορία αποτελεί και ο επίμονος, άνευ γνωστής κλινικής αιτίας, πυρετός ύστερα φυσικά από σχετική διερεύνηση, γνωστός ως πυρετός άγνωστης προέλευσης. Τέλος, ουδετεροπενικός πυρετός ή εμπύρετη ουδετεροπενία ονομάζεται ο πυρετός που συνοδεύεται από μη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Ο συγκεκριμένος τύπος καθίσταται ιδιαίτερα ανησυχητικός και ο ασθενής πρέπει να τεθεί άμεσα υπό ιατρική παρακολούθηση. Καταγράφεται συνηθέστερα σε περιπτώσεις ασθενών που τελούν χημειοθεραπείες, γεγονός το οποίο δικαιολογεί την καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος.
Παράλληλα, γεννώνται διάφορα ερωτήματα ως προς το «ποιόν» του πυρετού. Για να γίνει κατανοητό πως βρίσκεται στο δικό μας στρατόπεδο και όχι στου αντιπάλου, πρέπει να οριστεί ποιος είναι αυτός. Εν προκειμένω, αντίπαλος θεωρείται κάθε μορφής πυρογόνο, τόσο ενδογενές όσο και εξωγενές. Τα πρώτα είναι κυτοκίνες που απελευθερώνονται από το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα και συγκεκριμένα από μονοκύτταρα και ο ρόλος τους είναι να διεγείρουν χημικές αντιδράσεις παρουσία αντιγόνου, οδηγώντας σε πυρετό. Η ιντερλευκίνη 1, 6 και 8 αποτελούν τα συνηθέστερα παραδείγματα ενδογενών πυρογόνων, με τον παράγοντα νέκρωσης όγκου β, τις φλεγμονώδεις πρωτεΐνες μακροφάγου α και β και τις ιντερφερόνες α, β και γ να ακολουθούν.
Αυτοί οι παράγοντες κυτοκίνης απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος και μεταναστεύουν σε εξωκοιλιακές περιοχές του εγκεφάλου, για την ευκολότερη απορρόφησή τους. Προκύπτει, έτσι, μία αλυσιδωτή αντίδραση, με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση της οδού του αραχιδονικού οξέος. Πρωταγωνιστές είναι οι IL-1β, TNF και IL-6, οι οποίοι για να αυξήσουν το σημείο ρύθμισης της θερμοκρασίας και να προκαλέσουν πυρετό, παράγουν μια κυκλοοξυγενάση, η οποία επάγει την υποθαλαμική παραγωγή PGE2. Διεγείρεται, ακολούθως, η απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών και προκαλείται η άνοδος της θερμοκρασίας.
Την ίδια στιγμή, τα εξωγενή πυρογόνα είναι μικροβιακής προέλευσης και περιλαμβάνουν προϊόντα βακτηριακών κυτταρικών τοιχωμάτων, έχοντας διττό ρόλο: δρουν σε μία συγκεκριμένη κατηγορία υποδοχέων στον υποθάλαμο και αυξάνουν το σημείο ρύθμισης της θερμορύθμισης. Πλέον γνωστό πυρογόνο της κατηγορίας αυτής είναι οι λιποπολυσακχαρίτες (LPS), που υπάρχουν στο κυτταρικό τοίχωμα των gram-αρνητικών βακτηρίων. Αυτοί, δημιουργώντας σύμπλοκο με μια πρωτεΐνη του ανοσοποιητικού συστήματος, την πρωτεΐνη σύνδεσης λιποπολυσακχαρίτη (LBP), συνδέονται σε ένα μακροφάγο μέσω του CD14 υποδοχέα, οδηγώντας σε έναν καταρράκτη κυτοκινών και, τελικά, στην ενεργοποίηση της οδού του αραχιδονικού οξέος. Μπορεί να διεγείρουν την περιφερική παραγωγή προσταγλανδίνης Ε2 (PGE2) από ηπατικά κύτταρα Kupffer.
Όσο ενδιαφέρον κι αν παρουσιάζει η μοριακή βάση της πυρετογένεσης, δεν απαντά ξεκάθαρα στο ερώτημα που τέθηκε. Ο σύμμαχος, που απαντά στο όνομα πυρετός, είναι ο ιθύνων για την απελευθέρωση PGE2, μίας ουσίας με στόχο τον θερμοστάτη του σώματος, τον υποθάλαμο. Η συστημική απόκριση που ενεργοποιείται οδηγεί στην ενεργή παραγωγή θερμότητας και διατήρηση της ήδη υπάρχουσας. Ο εγκέφαλος, την ίδια στιγμή, ενορχηστρώνει μηχανισμούς επίδρασης θερμότητας μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Ο μυϊκός τόνος αυξάνεται αισθητά, προκαλώντας ρίγος, δηλαδή μυϊκές κινήσεις προς παραγωγή θερμότητας, και ορμόνες -όπως η επινεφρίνη- απελευθερώνονται για την αποφυγή απώλειας θερμότητας, παραδείγματος χάριν μέσω αγγειοσυστολής. Η προκληθείσα περιφερική αγγειοσυστολή, επίσης, επιφέρει μείωση της απώλειας θερμότητας διά μέσου της επιδερμίδας, καθώς και αίσθηση κρύου. Αυθόρμητα ή μέσω φαρμακευτικής αγωγής, το υποθαλαμικό σημείο ρύθμισης επανέρχεται στην αρχική του τιμή και οι φυσιολογικές λειτουργίες της εφίδρωσης και της αγγειοδιαστολής χρησιμοποιούνται για την ψύξη του σώματος, παύοντας την αίσθηση ρίγους.
Εν τέλει, όλα συνηγορούν στο εξής: ο ανθρώπινος οργανισμός με μαεστρία συντονίζει τις λειτουργίες των διάφορων οργάνων του προς την υπεράσπιση του όλου. Δυσάρεστα συμπτώματα και αίσθηση κατάπτωσης μπορεί να κυριαρχούν σε εμπύρετες συνθήκες, αλλά αποτελούν ένδειξη μάχης και όχι οπισθοχώρησης. Μίας μάχης στην πρώτη γραμμή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Fever – Symptoms & causes. (2020). Mayo Clinic website. Διαθέσιμο εδώ
- Walter, E. J., Hanna-Jumma, S., Carraretto, M., & Forni, L. (2016). The pathophysiological basis and consequences of fever. Critical Care. Διαθέσιμο εδώ
- What Are the 5 Types of Fever? (2021, January 13). MedicineNet website. Διαθέσιμο εδώ
