Της Κατερίνας Φιλακούρη,
Καλοκαιρινό και κατ’ εξοχήν αυγουστιάτικο το θέμα. Είτε πρόκειται για ένα φιλί απαλό κι αέρινο είτε πρόκειται για ένα φιλί μεστό, γεμάτο πάθος. Αποτελεί το αποκορύφωμα της ανθρώπινης επαφής σε κάθε φάση της ζωής του είδους μας. Από το πρώτο στοργικό φιλί του γονιού στο παιδί έως το φιλί της μεγάλης αγάπης. Αντανακλαστικά, σχεδόν ασυνείδητα σε μία στιγμή μεγάλης χαράς ή απόγνωσης ο άνθρωπος αναζητά την ζεστή αγκαλιά, που βρίσκεται συμπυκνωμένη στη δύναμη του φιλιού. Τόσο εύκολο, σχεδόν σαν την αναπνοή. Κι όμως, τον καιρό του covid μετατράπηκε σε πράξη επαναστατική. Τον καιρό που η ανθρώπινη επαφή μειώθηκε στο ελάχιστο, το φιλί αποτέλεσε την αντίδραση στην αόρατη απειλή αδιαφορώντας για πάσα επίπτωση. Το φιλί ως μορφή έκφρασης συναισθημάτων έχει εμπνεύσει μεγάλους και μικρούς, γνωστούς και άσημους καλλιτέχνες.
Στο παρόν θα γίνει λόγος για τρία δημιουργήματα από τον χώρο της τέχνης. Θα ήταν τραγικό σφάλμα, όχι μόνο βαριά αμέλεια αν «Το Φιλί» του Gustav Klimt δεν ήταν μέρος του άρθρου αυτού. Αποτελεί έναν από τους πιο γνωστούς πίνακες παγκοσμίως, γνωστό μέχρι και στον πιο αδαή με τα ζητήματα τέχνης. Το έργο του Αυστριακού ζωγράφου έχει αγαπηθεί τόσο από το ευρύ κοινό, που το συναντάμε όχι μόνο σε αναρίθμητες απομιμήσεις, αλλά και σε αποτυπώσεις σε όλων των ειδών τα αντικείμενα, από στυλό και τετράδια ως φλιτζάνια και ποδιές. Δεν ξέρω αν ο Klimt θα το εκτιμούσε, αλλά λίγοι πίνακες έχουν αυτό το αντίκτυπο παγκοσμίως.
Και για την ιστορία του πράγματος, ο πίνακας δημιουργήθηκε στη χρυσή εποχή του ζωγράφου, συγκεκριμένα τα έτη 1907-1908, αποτελώντας έναν από τους πιο γνωστούς πίνακες της Art Nouveau. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το ζευγάρι που πρόκειται να φιληθεί είναι ο ίδιος ο Klimt με την αγαπημένη του Emilie Floge. Αξίζει να θαυμάσεις την μεταξύ τους στοργή και αφοσίωση. Να σημειωθεί πως αποτελεί τον μοναδικό πίνακά του που απεικονίζει την γυναίκα υποταγμένη, καθώς στους υπόλοιπους η γυναίκα έχει τον κυρίαρχο ρόλο.
Δεύτερο αντικείμενο εξέτασης αποτελεί μία απ’ τις διασημότερες και πλέον πιο αμφιλεγόμενες φωτογραφίες της εποχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου του Alfred Eisenstaedt. Σε μία πρώτη ανάγνωση -κι αυτή που επικράτησε για δεκαετίες- στην φωτογραφία απεικονίζεται ένα ζευγάρι να γιορτάζει μ’ ένα φιλί το πέρας του πολέμου. Πρόκειται για τον George Mendosa και την Greta Zimmer Friedman. Πολλοί θεώρησαν ότι ήταν ζευγάρι που επανενώθηκε μετά τον πόλεμο σ’ ένα φιλί γεμάτο πάθος, όπως πολλά άλλα έλαβαν χώρα εκείνη τη στιγμή στην Times Square. Ότι ήταν αποτέλεσμα της διονυσιακής ατμόσφαιρας, της μέθης από την νίκη του πολέμου. Προς δυσαρέσκεια των απανταχού ρομαντικών, η ανωτέρω υπόθεση διαψεύδεται.
Η αλήθεια είναι πως επρόκειτο για έναν μεθυσμένο ναύτη, ο οποίος μιμούμενος ετέρους συμπατριώτες του, άρπαζε και φιλούσε όποια γυναίκα βρισκόταν στο πέρασμα του. Ίσως το κίνητρο ήταν αθώο, ίσως όμως ήταν μία έκφραση επιβολής. Στην δική μας εποχή, που τα κίνητρα και οι πράξεις δεν διέπονται από την αθωότητα παλαιότερων δεκαετιών, πειστικότερη γίνεται η δεύτερη ανάγνωση, η οποία βέβαια επιβεβαιώνεται από την Greta. Η τελευταία είχε δηλώσει πως το φιλί έγινε παρά τη θέληση της, πράγμα εμφανές από τη γλώσσα του σώματος των υποκειμένων της φωτογραφίας. Ένα είναι σίγουρο. Εν καιρώ πολέμου, η ανάγκη για ελπίδα και οποιοδήποτε θετικό συναίσθημα μετέτρεψε ένα φιλί δίχως συναίνεση στην απόλυτη ρομαντική ιστορία.
Κι έρχομαι να κλείσω με «Το Φιλί» του δικού μας –Ηλία Παπαηλιάκη. Ο καταξιωμένος εικαστικός με το έργο του σηματοδότησε αυτήν την επαναστατική πράξη για την οποία έγινε λόγος στην αρχή, ότι γρήγορα θα σμίξουμε πάλι. Εν καιρώ Covid-19, το έργο του αποτέλεσε μία υπόσχεση την οποία οι κάτοικοι της περιοχής – και όχι μόνο, είχαμε ανάγκη. Έτσι, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση εκκίνησε το πρόγραμμα δημόσιας τέχνης, με τίτλο “On Athens”, το οποίο έφερε στη ζωή έργα σπουδαίων Ελλήνων σύγχρονων ζωγράφων με τη μορφή τοιχογραφιών, διάσπαρτες σ’ όλη την Αθήνα. «Είναι λαλέουσα ιδέα, η ιδέα του φιλιού: Δύο άνθρωποι συναντιούνται σε μία στιγμή που σήμερα θεωρείται απολύτως απαγορευμένη. Με ένα φιλί», λέει σε συνέντευξή του ο Παπαηλιάκης. Μ’ ένα έργο γραμμικό, σε μορφή street art/graffiti απέδωσε την ανάγκη του μέσου πολίτη για επαφή. Ενώ η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση αναφέρει: «Περιμένουμε να δούμε όσους κυκλοφορούν στους δρόμους της Αθήνας, εκείνους που τους αρέσει να τριγυρίζουν και να πλανώνται στην πόλη, εκείνους που -όταν τελειώσει όλο αυτό- θα κανονίζουν ένα ποτό στο Μεταξουργείο, να δίνουν ραντεβού μπροστά στο «Φιλί». Όπως συμβαίνει και με το «Φιλί» του Ροντέν μέσα στο κτίριο της Στέγης. Ελπίζουμε πως κάποιοι θα φιληθούν εδώ για πρώτη φορά.».
Κι όπως πολύ εύστοχα η αγαπημένη μας Κική «ζωγράφισε» στον «Επιτύμβιο» [από τη συλλογή της Μεταφερθήκαμε Παραπλεύρως]:
Κάθε φιλί που δίνεται, μα κάθε ανεξαιρέτως
ένα τοις εκατό αποτελείται
από αιωνιότητα
κι όλο το άλλο από τον κίνδυνο
να ‘ναι το τελευταίο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Controversy Surrounding Alfred Eisenstaedt’s Iconic Photo of a V-J Day Kiss, artsy.net, διαθέσιμο εδώ
- Ένα φιλί ύψους 22 μέτρων εγκαταστάθηκε σε τοίχο της πλατείας Αυδή, από το Ίδρυμα Ωνάση, iefimerida.gr διαθέσιμο εδώ
- «Το φιλί» του Ηλία Παπαηλιάκη στην πλατεία Αυδή: Η νέα τοιχογραφία του διεθνώς αναγνωρισμένου Έλληνα καλλιτέχνη από το Ίδρυμα Ωνάση, eculture.gr, διαθέσιμο εδώ
