Του Μάριου-Πέτρου Δελατόλα,
Το σημερινό άρθρο θα μπορούσε να πει κανείς πως αποτελεί μια ενδοσκόπηση στις απαρχές του σημερινού εκπαιδευτικού συστήματος. Το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα έχει τις ρίζες του στην εποχή του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος, Ιωάννη Καποδίστρια, αλλά θεμελιώθηκε εξ ολοκλήρου κατά την περίοδο της αντιβασιλείας, όταν ακόμη οι συνεργάτες του μέλλοντα βασιλιά Όθωνα είχαν την εξουσία, εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας του.
Καταρχάς, οφείλουμε να αντιληφθούμε την εκπαιδευτική κατάσταση του τότε ελληνικού λαού. Τα επίπεδα αμάθειας και αγραμματοσύνης ήταν, χωρίς καμία υπερβολή, τεράστια. Ο μόνος τρόπος να προοδεύσει και να αναπτυχθεί ένα έθνος είναι μέσω της παιδείας και της εκπαίδευσης των κατοίκων του. Ο στόχος ήταν το νεοσύστατο βασίλειο να φτάσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα το πνευματικό επίπεδο εκείνων της Δύσης. Η αντιβασιλεία προσπαθούσε να διορθώσει το εν λόγω πολύ σημαντικό πρόβλημα. Με σκοπό να γίνει αυτό, οργανώθηκε μια επιτροπή, η οποία ήταν αρμόδια να αναλύσει το πρόβλημα και να προτείνει μια λύση. Οι εργασίες της κράτησαν 9 μήνες και, όπως προβλεπόταν, κατάρτισε ένα πλήρες και οργανωμένο σχέδιο, το οποίο υιοθετήθηκε από το κράτος.
Η επίσημη νομική κατάληξη ήταν το Βασιλικό Διάταγμα της 15ης Μαΐου 1834, το οποίο πρακτικά αποτέλεσε κατά πολλούς αναλυτές την αρχή της δημόσιας εκπαίδευσης. Οφείλουμε, βέβαια, να αναφέρουμε πως σε μεγάλο βαθμό επηρεάστηκε από τους εκπαιδευτικούς νόμους της Βαυαρίας και της Γαλλίας.
Αρχικά, προβλέφθηκε η επταετής εκπαίδευση στο «Δημοτικό» σχολείο για όλα τα παιδιά με ελληνική υπηκοότητα, από την ηλικία των 6 ετών, η οποία θα παρεχόταν χωρίς κάποιο αντίτιμο. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους, θα παρέχονταν τόσο βασικές γραμματικές, αλλά και πρακτικές βασικές γνώσεις σχετικές με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία και τη δενδροκομία. Πολύ σημαντική και άξια αναφοράς είναι η αλληλοδιδακτική μέθοδος που εφαρμοζόταν, ελλείψει διδακτικού προσωπικού που θα μπορούσε να στελεχώσει τα σχολεία. Η μέθοδος αυτή απαιτούσε τα παιδιά των τελευταίων τάξεων να διδάσκουν εκείνα των μικρότερων. Η δαπάνη για τη συντήρηση των εν λόγω σχολείων θα καλυπτόταν από τους δήμους και όπου χρειαζόταν αρωγός θα γινόταν και το κεντρικό κράτος.
Με βάση το ίδιο διάταγμα, ιδρύθηκε στις πρωτεύουσες των επαρχιών και των σημαντικότερων δήμων ένα σχολείο μέσης εκπαίδευσης. Το όνομά του θα ήταν «Ελληνικό Σχολείο» και αποτελούνταν από 3 τάξεις. Ο σκοπός του θα ήταν να χρησιμεύσει ως συνέχιση των γνώσεων που θα παρείχε το δημοτικό, αλλά παράλληλα και ως προπαρασκευαστικό για την επόμενη βαθμίδα, το Γυμνάσιο. Η πρόβλεψη του διατάγματος ήταν να υπάρχει ένα σε κάθε πρωτεύουσα νομού. Σημαντική ημερομηνία ήταν, επίσης, το 1837, όταν και ιδρύθηκε το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο, το σημερινό ΕΚΠΑ, που, όμως, τότε ονομάστηκε «Οθώνειο» Πανεπιστήμιο, μέχρι το 1862 και την παραίτηση του πρώτου Έλληνα βασιλέα.
Η ανάγκη για εκπαιδευτικό προσωπικό ήταν μεγάλη, με σκοπό να στελεχωθούν τα σχολεία και γι’ αυτόν το λόγο ιδρύθηκε το «Διδασκαλείον», το οποίο αρχικά διεύθυνε ο εκπαιδευτικός Dr. Kork. Εν συνεχεία, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην ίδρυση βιβλιοθήκης στο Ναύπλιο, με σκοπό την επιμόρφωση του λαού. Στην ίδια πόλη ιδρύθηκε και το Παρθεναγωγείο. Παράλληλα, εξαιτίας και της αγάπης που έτρεφε ο πατέρας του Όθωνα, Λουδοβίκος, για την αρχαία Ελλάδα, αποφασίσθηκε να ιδρυθεί και αρχαιολογική υπηρεσία, στην οποία γενικός έφορος θα ήταν ένας Γερμανός αρχαιολόγος, υπό του οποίου θα ξεκινούσαν οι πρώτες ανασκαφές. Η κυβέρνηση σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τους αγωνιστές αποφάσισε να φοιτούν με δαπάνες του κράτους, ανά έτος, 14 κόρες Ελλήνων αγωνιστών και να στέλνονται στο εξωτερικό, και κυρίως στο Μόναχο, 24 γιοι αγωνιστών για περαιτέρω σπουδές.
Σε αυτό το σημείο, αφού αναλύθηκε η δομή του συστήματος, πρέπει να δούμε την πρακτική του εφαρμογή. Στην αρχή το εν λόγω σύστημα δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία, αλλά γι’ αυτό το αποτέλεσμα διόλου δεν θα μπορούσαμε να κατηγορήσουμε την αντιβασιλεία. Υπεύθυνοι σε μεγάλο βαθμό ήταν οι γονείς, που δεν ήταν πρόθυμοι να συμμορφωθούν με τις διατάξεις περί υποχρεωτικής δημόσιας εκπαίδευσης, αλλά και στα μικρά παιδιά που αντιμετώπισαν με μεγάλη αποστροφή το θέμα του σχολείου, πολύ πιθανόν μετά από μίμηση της συμπεριφοράς των γονέων τους. Σαν να μην έλειπαν όλα τα παραπάνω, υπήρχαν και φαινόμενα διαφθοράς, με επέμβαση της πολιτικής στον διορισμό των δασκάλων, αλλά και επιρροή από κατά τόπους κομματικούς παράγοντες, που για ίδιο συμφέρον παρακώλυαν το έργο της εκπαίδευσης.
Στη συνέχεια, οι αριθμοί βελτιώθηκαν, ο κόσμος προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα, τα σχολεία και οι υποδομές αυξήθηκαν και αυτό είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την άνοδο του πνευματικού επιπέδου του Ελληνικού λαού και την καλλιέργεια της Μεγάλης Ιδέας στις ψυχές των Ελλήνων. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Το 1834 σε όλη τη χώρα λειτουργούσαν 71 δημοτικά σχολεία με αριθμό μαθητών 6.271. Το 1854 τα δημοτικά σχολεία αρρένων ήταν 357 με αριθμό μαθητών 30.520, κατά το ίδιο έτος λειτουργούσαν 52 δημοτικά σχολεία θηλέων, με αριθμό μαθητριών 4.753. Την ίδια περίοδο, λειτούργησαν 80 τριτάξια Ελληνικά σχολεία με συνολικό αριθμό μαθητών και μαθητριών 4.224. Τέλος, λειτούργησαν και 7 Γυμνάσια με 968 συνολικά μαθητές
Η νοοτροπία ήταν σωστή. Η Ελλάδα όφειλε να εκσυγχρονιστεί, να απαγκιστρωθεί από τις οθωμανικές συνήθειες και αντιλήψεις και να αρχίζει να προσαρμόζεται με τις τότε προηγμένες χώρες της Δύσης -σημειωτέο πως ο συγκεκριμένος «αγώνας» βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. Χαρακτηριστικό είναι πως ακόμα και εκείνη την στιγμή, με μια προοδευτική μεταρρύθμιση που προσπαθούσε να δώσει φως στον ελληνικό λαό, υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις από πολλές πλευρές. Κάθε μία για δικά της συμφέροντα, αλλά δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε ότι η λογική της ήταν κατά γενική ομολογία σωστή, όπως φάνηκε και από τη διατήρηση του εν λόγω συστήματος για μια εκατονταετία περίπου. Το παραπάνω πρέπει να μας δίνει ένα μάθημα. Οι μεγάλες αλλαγές θέλουν μεγάλο χρόνο, για να εδραιωθούν στις συνειδήσεις του απλού μέσου πολίτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τσερεβελάκης, Γεώργιος Τ. (s.d.) Η Ελλάδα την εποχή του Όθωνα, Αθήνα: Εκδ. Περισκόπιο
- Σκανδάμη Α. Σ. (1961) Η τριαντακονταετία της Βασιλείας του Όθωνος, Αθήνα: ιδιωτική έκδοση
