Του Μιχάλη Σταματόπουλου,
Η θέση της Ιεράς Εξέτασης (Sacra Inquisitio) έχει παραμείνει στην ανθρώπινη ιστορία και μνήμη ως ένας φρικτός και απάνθρωπος θεσμός, που βασάνιζε, εξευτέλιζε και ακρωτηρίαζε με ιδιαίτερη σκληρότητα τόσα τα ανθρώπινα σώματα όσο και την ίδια τους την ψυχοσύνθεση. Φυσικά, όλα αυτά πραγματοποιήθηκαν για ένα και μόνο σκοπό, την προστασία και την καθαρότητα της Καθολικής Εκκλησίας. Η Ιερά Εξέταση άφησε το αιματηρό στίγμα της και τις στάχτες της σχεδόν σε όλες τις χώρες που εντάσσονταν στο Καθολικό δόγμα και τη δικαιοδοσία του Πάπα.
Ιστορικά υπάρχουν τρεις περίοδοι κατά τη διάρκεια των οποίων έδρασε η Ιερά Εξέταση. Αρχικά, κατά τον 13ο αιώνα, εδραιώνεται η πρώτη φάση της Ιεράς Εξέτασης και εντοπίζεται στη Γαλλία. Στις συνόδους της Τουρ, το 1163, και της Τουλούζης, το 1229, εκδίδεται απόφαση που ξεκαθαρίζει πως η Παπική Εξουσία είναι υπεύθυνη να διασπάσει τον κίνδυνο των αιρετικών. Ο αρχικός σκοπός τους ήταν να κάμψουν το φρόνημα των Καθαρών στη νότια Γαλλία, μιας αίρεσης στα πρότυπα των Βογόμιλων. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στο πλαίσιο της καταδίωξης των Καθαρών έλαβε χώρα τoν Mάρτιο του 1244, μετά την παράδοση των τελευταίων Καθαρών στο Κάστρο του Μοντσεγκούρ, όταν 200 Καθαροί που δεν απαρνήθηκαν τις πεποιθήσεις τους βρήκαν τραγικό θάνατο στην πυρά. Σημαντική αρωγή στο μακάβριο αυτό έργο της Παπικής Εξουσίας προσέφεραν τα θρησκευτικά τάγματα των Φραγκισκανών και Δομινικανών μοναχών, που συνήθιζαν να εντοπίζουν και να «προσηλυτίζουν» τους αιρετικούς. Πλέον, οι Σταυροφορίες και οι πολεμικές αναμετρήσεις δεν είχαν κανένα νόημα, καθώς με τις μεθόδους της η Ιερά Εξέταση έσπειρε τον φόβο και κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει τη δύναμη του εκάστοτε Πάπα.
Η δεύτερη περίοδος είναι η Ιερά Εξέταση, όπως διαμορφώθηκε στην Ισπανία κατά τον 15ο αιώνα. Αυτή τη φορά η Ιερά Εξέταση δεν διοργανώνεται από ιερωμένους και μοναχικά τάγματα, αλλά από τους Ισπανούς μονάρχες, τον Βασιλιά Φερδινάνδο Β’ της Αραγονίας και την Ισαβέλλα Α’ της Καστίλλης, με τις ευλογίες του Πάπα Σίξτου του Δ’, το 1478. Στο στόχαστρο αυτή τη φορά βρέθηκαν οι Εβραίοι που κατοικούσαν στην Ισπανία και αποκαλούνταν conversos. Αυτοί είχαν βαπτιστεί μαζικά μετά από ανηλεείς διωγμούς, που δέχθηκαν στα τέλη του 14ου αιώνα από Δομινικανούς μοναχούς, παρόλα αυτά υπήρχαν υποψίες ότι ακόμη πίστευαν στον ιουδαϊσμό και δεν είχαν την εμπιστοσύνη των «γνήσιων χριστιανών». Στη συνέχεια, εκδιώχθηκαν οι moriscos, οι οποίοι ήταν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Ισπανικής Χερσονήσου και είχαν ασπασθεί τον χριστιανισμό. O πρώτος Ιεροεξεταστής με Παπικό Χρίσμα και Βασιλική Εντολή ήταν ο Τόμας Ντε Τορκεμάδα, που κατείχε τη θέση του Μέγα Ιεροεξεταστή και ήταν υπεύθυνος για χιλιάδες θανατώσεις στην πυρά και απαγχονισμούς. Το δικαστήριο αποτελούνταν από έναν νομικό ιεροεξεταστή και έναν θεολόγο. Επίσης, υπήρχαν και άλλες ειδικότητες που βοηθούσαν στη διεξαγωγή του έργου της Επιτροπής, όπως λογιστές και εκτιμητές που αποτιμούσαν την οικονομική επιφάνεια του κατηγορουμένου, γραφείς που κατέγραφαν τις μαρτυρίες και τις απολογίες των κατηγορουμένων και το προσωπικό που αναλάμβανε τη φύλαξη και τη διατροφή των φυλακισμένων. Η Ισπανική Ιερά Εξέταση δεν έμεινε μόνο στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά είχε ευρεία δράση και στις χώρες που είχε αποικήσει η Ισπανία στη Νότιο Αμερική. Η Ιερά Εξέταση ήταν παντοδύναμη μέχρι και το 1808, όταν ο Μέγας Ναπολέων κατέλαβε την Ισπανία και την κατήργησε τόσο νομικά όσο και θεσμικά.
Aκόμη, στη Γερμανία, το 1486, εκδίδεται το Malleus Maleficarum (Το Σφυροκόπημα των Μαγισσών). Δύο ιεροεξεταστές μοναχοί, ο Heinrich Kramer και ο Jacob Sprenger, γράφουν ένα νομικό εγχειρίδιο, που δίνει οδηγίες για διεξαγωγή δίκης και βασανισμών για άτομα που κατηγορούνται για μαγεία, και ο σκοπός του ήταν η καταπολέμηση της μαγείας, του αποκρυφισμού και η εξόντωση των μαγισσών. Βέβαια, προκύπτει ότι ήταν ένα τέχνασμα, με σκοπό να κατηγορούνται προτεστάντες και άνθρωποι άλλων θρησκευτικών δογμάτων.
Σε αυτό το σημείο έρχεται η Ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση, που δημιουργήθηκε το 1542 από τον Πάπα Παύλο τον Γ’ και το έργο της οποίας επόπτευε μια επιτροπή από 6 Καρδινάλιους. Η συγκεκριμένη Ιερά Εξέταση έμεινε στην ιστορία για το συνεχές κυνήγι κατά των επιστημών, που διαμορφώνονταν την εποχή εκείνη. Από τις δικαστικές επιτροπές της, ως κατηγορούμενοι πέρασαν επιστήμονες, όπως ο Γαλιλαίος, ο Κοπέρνικος και ο Τζιορντάνο Μπρούνο, που κάηκε στην πυρά, καθώς αμφισβήτησε τις σκοταδιστικές αντιλήψεις της Καθολικής Εκκλησίας. Ακόμη, χιλιάδες βιβλία κάηκαν στη πυρά και επιστημονικά έργα αφορίσθηκαν και έμειναν για αιώνες στην αφάνεια.
Η Ιερά Εξέταση, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε, δεν ήταν ένα όργανο που προστάτευε την Καθολική Εκκλησία και τον Πάπα, αλλά ένας θεσμός που με αυταρχικότητα και απάνθρωπη λογική άρπαζε περιουσίες, γινόταν όπλο στα χέρια διεφθαρμένων κληρικών και ιερωμένων, για να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους, αλλά και ένα ισχυρό φόβητρο για τους απλούς υπηκόους, που ήταν βουτηγμένοι στη φτώχεια και την ανέχεια, για να μην τολμούν να ξεσηκωθούν εναντίον της καταπιεστικής μοναρχίας και ενός συντηρητικού ιερατείου που ήλεγχε τα πάντα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τσιρπανλής, Ζ. (2004), Η Μεσαιωνική Δύση (5ος-15ος αι.), Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας.
- Lu Ann Homza, (2006), Spanish Inquisition, 1478-1614: An Anthology of Sources, Hackett Publishing.
- “Roman Inquisition”, άρθρο από την ιστοσελίδα Britannica. Διαθέσιμο εδώ.
