Του Τιμολέοντος Παλαιολόγου,
Ο Ιωάννης Μεταξάς αποτελεί σίγουρα μία από τις πιο γνωστές και ιστορικά αναγνωρίσιμες μορφές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η στρατιωτική του συμβολή υπήρξε αδιαμφισβήτητη -αρκεί να διαβάσει κάποιος το πρωτόκολλο παραδόσεως της πόλεως της Θεσσαλονίκης- και η ανάμειξη του στην πολιτική ζωή της χώρας, σίγουρα, σημαντική. Στη συλλογική ιστορική συνείδηση των Ελλήνων, ο Μεταξάς μνημονεύεται ως ο δικτάτορας του «ΟΧΙ» και ενδεχομένως ως ο ηγέτης της εποποιίας, που διαδραματίστηκε στα βουνά της Αλβανίας. Ωστόσο, πολλές φορές λησμονείται το «ταξίδι» του Μεταξά προς την ανάληψη της εξουσίας, το οποίο βοηθάει τον αναγνώστη να αντιληφθεί για ποιο λόγο η συγκεκριμένη δικτατορία ήταν επιτυχημένη, εν αντιθέσει με τα προηγούμενα αντίστοιχα κινήματα.
Η Μικρασιατική καταστροφή δεν κατάφερε να αλλάξει μόνο την πληθυσμιακή σύνθεση της χώρας, αλλά, ακριβώς επειδή υπήρξε μεγάλη μεταβολή πληθυσμού, υπήρξε και σημαντική διαφοροποίηση στα εκλογικά αποτελέσματα. Οι κάτοικοι της «παλαιάς Ελλάδος», δηλαδή, έτειναν κατά μεγάλη πλειοψηφία να είναι φιλοβασιλικοί και οι πρόσφυγες σχεδόν εξ ολοκλήρου βενιζελικοί. Ως εκ τούτου και οι παρατάξεις που είχαν διαμορφωθεί έκτοτε είχαν αντίστοιχο πρόσημο. Η γενικότερη αυτή κατάσταση κατέληξε να οδηγεί τις εκλογικές αναμετρήσεις σε αδιέξοδο και την ευρύτερη πολιτική αλλά και κοινωνική ζωή της χώρας σε αναβρασμό. Από το 1922 μέχρι και το 1936 είχε επέλθει μια δικτατορία, διάφορα κινήματα και δεν είχε υπάρξει κυβέρνηση (με εξαίρεση αυτή του Βενιζέλου, το 1928-32) που να είχε συμπληρώσει πλήρη θητεία. Όπως γίνεται αντιληπτό, η κατάσταση αυτή ήταν εξαιρετικά προβληματική για το μέλλον της χώρας, ειδικά σε μια δύσκολη περίοδο, κατά την οποία βίωνε τις επιπτώσεις του κραχ του 1929.
Εκλογές 26ης Ιανουαρίου 1936
Οι εκλογές που διενεργήθηκαν την 26η Ιανουαρίου από την υπηρεσιακή κυβέρνηση Κωνσταντίνου Δεμερτζή είχαν ως αποτέλεσμα την ισχνή επικράτηση των φιλοβασιλικών κομμάτων με 143 έδρες έναντι των 141 των βενιζελικών και την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον βασιλιά Γεώργιο Β’ στον αρχηγό του Κόμματος Φιλελευθέρων και τυπικό νικητή της εκλογικής αναμέτρησης, Θεμιστοκλή Σοφούλη. Ο Σοφούλης και ο Παναγιώτης (Παναγής) Τσαλδάρης, αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος, δεν θα κατορθώσουν να συνασπιστούν και έτσι, με τη σύμφωνη γνώμη του κοινοβουλίου, αναλαμβάνει ξανά η κυβέρνηση Δεμερτζή.
Και ενώ η πολιτική κατάσταση παραμένει ιδιαίτερα ρευστή, πεθαίνει ο Γεώργιος Κονδύλης, αρχηγός της Γενικής Λαϊκής Ριζοσπαστικής Ένωσης, και διακρίνεται ο κίνδυνος της εκ νέου παρεκτροπής της πολιτικής κατάστασης. Ο Γεώργιος Β’ τότε διορίζει αμέσως Υπουργό Στρατιωτικών τον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος βρίσκεται στη Βουλή με το Κόμμα Εθνικοφρόνων, του οποίου ηγείται, και με 7 μόλις βουλευτές. Στον επερχόμενο ανασχηματισμό της Κυβέρνησης Δεμερτζή, μάλιστα, αναλαμβάνει, πέραν του προϋπάρχοντος ρόλου του ως Υπουργού Στρατιωτικών, και το Υπουργείο Αεροπορίας, καθώς και ορίζεται Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης. Παράλληλα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος -ο οποίος είχε επικροτήσει τον διορισμό του Μεταξά ως Υπουργού Στρατιωτικών, παρακολουθώντας στενά την ελληνική πολιτική σκηνή από το Παρίσι- θα αποβιώσει στις 18 Μαρτίου 1936, ενώ λίγο αργότερα, στις 13 Απριλίου 1936, πεθαίνει και ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δεμερτζής και ο βασιλιάς σπεύδει, δίχως να ενημερώσει τους υπόλοιπους πολιτικούς αρχηγούς, να διορίσει τον Μεταξά Πρωθυπουργό, ως πρώτο τη τάξει. Στις 27 Απριλίου, η βουλή δίνει ψήφο εμπιστοσύνης στον Μεταξά με σχεδόν ομόφωνη απόφαση. Επιπλέον, κατόπιν εισηγήσεως, επεκτάθηκε η θερινή άδεια της Βουλής και δόθηκε η δυνατότητα στην κυβέρνηση να εκδίδει μόνη της νομοθετικά διατάγματα, με τη σύμφωνη γνώμη μιας κοινοβουλευτικής επιτροπής 40 βουλευτών.
Λίγο αργότερα, τον Μάιο του 1936, αποβιώνει και ο Παναγής Τσαλδάρης, αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος, συμπληρώνοντας, έτσι, το μοτίβο θανάτων σημαινόντων πολιτικών ηγετών (χωρίς, ωστόσο, να υπάρχει κάποια υπόνοια συνωμοσίας ως προς αυτό) που περιτριγύριζαν το πρόσωπο του Μεταξά. Κατά τη διάρκεια της βραχύβιας πρωθυπουργίας του, θα υπάρξουν μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις, με την πιο γνωστή την απεργία της 9ης Μαΐου 1936 στη Θεσσαλονίκη, οι οποίες, όμως, θα κατασταλούν βίαια, προμηνύοντας όσα επρόκειτο να ακολουθήσουν. Μετά την 4η Αυγούστου, ο Μεταξάς θα χρησιμοποιήσει ακραίες προσωπικότητες στην «Εθνική Κυβέρνηση», όπως ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, τον οποίο θα διορίσει και υφυπουργό Δημοσίας Ασφαλείας.
Εν τέλει, γίνεται αντιληπτό ότι οι προ-δικτατορικές κινήσεις του Μεταξά, αλλά και οι οποιεσδήποτε συγκυρίες, ήταν ίσως σημαντικότερες και από το ίδιο το πραξικόπημα για την επικράτηση και επιβίωση της δικτατορίας του. Η σημαντική υποστήριξη που έλαβε από τον βασιλιά, ο οποίος σαφέστατα γνώριζε τις απολυταρχικές του πεποιθήσεις, καθώς και η σταδιακή εξασθένηση του κοινοβουλίου σε σημείο απάθειας, τον οδήγησαν σε μια σχετικά εύκολη επικράτηση, εάν αναλογιστεί κανείς ότι έναν χρόνο μόνο πριν το κίνημα των βενιζελικών αξιωματικών, υποκινούμενο από τον Βενιζέλο, είχε αποτύχει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μαρκεζίνης, Σ. (1968), «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1828-1964 – Η νέα εποχή 1922-1964», 4ος τόμος, Αθήνα: Εκδ. Πάπυρος.
Εκλογικά αποτελέσματα 26ης Ιανουαρίου 1936, Επίσημη ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων. Διαθέσιμο εδώ.
