Της Ιωάννας Μηνδρινού,
Εδώ και 2 χρόνια, στο προσκήνιο της πολιτικής αντιπαράθεσης στην Κένυα βρίσκεται το BBI, μία πρωτοβουλία του Προέδρου Uhuru Kenyatta και του συμμάχου του, μετά το 2018, Raila Odinga.
Το BBI (Building Bridges Initiative) αποτελεί μία σειρά τροποποιήσεων του Συντάγματος του 2010, που ξεκίνησε με την υποστήριξη του τέως Πρωθυπουργού Raila Odinga το 2018, με τη συμφωνία που έμεινε γνωστή ως «Χειραψία» (“Handshake”). Η «Χειραψία» συνιστούσε απάντηση στα γεγονότα των εκλογών του 2017 που είχαν προηγηθεί, όπου ο Odinga αμφισβήτησε την αξιοπιστία του εκλογικού αποτελέσματος, με το Ανώτατο Δικαστήριο να τις ακυρώνει και στις επαναληπτικές εκλογές να επικρατεί ο Kenyatta, με ποσοστό 98% σε προσέλευση μόλις 38,8% των πολιτών. Μέσω αυτής, λοιπόν, απέδειξαν την ανακωχή και συμφιλίωση που είχε επέλθει μεταξύ των δύο, ενώ παράλληλα δεσμεύτηκαν να επιδιώξουν μία ειρήνη με διάρκεια, διασφαλίζοντας την ενότητα της χώρας.
Το BBI σηματοδοτεί πλήθος αλλαγών στο Σύνταγμα, εκ των οποίων αξιοσημείωτες είναι: α) η δημιουργία 70 νέων εκλογικών περιφερειών, β) η δυνατότητα των Υπουργών να είναι ταυτόχρονα και Βουλευτές, γ) η δημιουργία νέων αξιωμάτων (ενός Πρωθυπουργού που καταργήθηκε το 2013, δύο αναπληρωτών και ενός αρχηγού της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης) και δ) η αύξηση του προϋπολογισμού των 47 κοινοτήτων. Έντονη εντύπωση έχει προκαλέσει, επίσης, και η πρόταση προσθήκης 300 νέων μελών στο Κοινοβούλιο, τα οποία δεν θα είναι εκλεγμένα, με τον Πρόεδρο Kenyatta να απαντά σε όλα αυτά λέγοντας πως το BBI σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει χρόνιες παθογένειες της χώρας, όπως η διαφθορά, η έλλειψη εθνικής κουλτούρας και η καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σύμφωνα με όσα υποστηρίζει, βασική του προτεραιότητα είναι η εξάλειψη των φαινομένων βίας, που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια κατά τις εκλογικές αναμετρήσεις, γεγονός οξύμωρο, αν αναλογιστεί κανείς πως αποτελεί τον πρώτο Πρόεδρο της Κένυας που κατηγορήθηκε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Η κατηγορία, που αφορούσε τη διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας στις συγκρούσεις που ακολούθησαν τις εκλογές του 2007 -χρηματοδότηση από πλευράς Kenyatta μίας ομάδας βίαιων Kikuyu και η παρακίνηση εξόντωσης και εκτοπισμού άλλων- με απολογισμό 1.200 νεκρούς και 600.000 εκτοπισμένους, τελικώς άρθηκε ελλείψει στοιχείων.
Αντίδραση δικαστικής εξουσίας στο BBI
Το 2020, το BBI αποτέλεσε το νομοσχέδιο για την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2010. Το Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ των τροποποιήσεων, με πολλούς να θεωρούν πως η θετική ψήφος ήταν αποτέλεσμα δωροδοκίας. Έτσι, το μόνο που φαινομενικά απέμενε για την υιοθέτηση του BBI ήταν ένα συνταγματικό δημοψήφισμα που είχε προγραμματιστεί να λάβει χώρα τον Ιούνιο του 2021, ούτως ώστε να είναι πιο ευχερής η απόδειξη της συναίνεσης του λαού.
Ωστόσο, στις 13 Μαΐου του 2021 5 δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου στο Ναϊρόμπι αποφάνθηκαν πως η κίνηση του Προέδρου Uhuru Kenyatta να τροποποιήσει τον πυρήνα του Συντάγματος του 2010 ήταν παράνομη και ασύμβατη με τη νομοθεσία. Και αυτό γιατί το νομοσχέδιο αποτελούσε πράξη εκδοθείσα καθ’ υπέρβαση εξουσίας, από την στιγμή που χρησιμοποιήθηκε συνταγματική διάταξη που έδινε τη δικαιοδοσία μόνο στους πολίτες ή στο Κοινοβούλιο (άρθρο 256) να κινήσουν τις διαδικασίες για αναθεώρηση. Παράλληλα, επεσήμαναν πως οι 5 εκατομμύρια υπογραφές που συγκεντρώθηκαν για την στήριξη του BBI δεν το καθιστούσαν πρωτοβουλία πολιτών και, συνεπώς, η ενέργειά του συνιστούσε πράξη μηνύσιμη. Με αυτόν τον τρόπο, νομιμοποιούσαν την εκκίνηση διαδικασιών για παραβίαση του Συντάγματος. Ως προς την Συνταγματική Επιτροπή που είχε συσταθεί για το BBI τη διακήρυξαν παράνομη, με τον Jairus Ngaah, έναν εκ των 5 δικαστών, να δηλώνει: «Ο Πρόεδρος δεν γίνεται να είναι τόσο παίκτης όσο και διαιτητής στον ίδιο αγώνα». Κατά τους δικαστές, η στάση του να αψηφήσει την προσήκουσα διαδικασία, σηματοδοτεί την αδυναμία του να σεβαστεί το Σύνταγμα, καθώς και την ελλιπή ανταπόκρισή του στον ρόλο και τις αξίες του λειτουργήματός του.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να επισημανθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο Πρόεδρος Kenyatta έρχεται σε διένεξη με τη δικαστική εξουσία. Στο παρελθόν, είχε επιχειρήσει να σφετεριστεί την εξουσία της Επιτροπής Δικαστικών Υπηρεσιών να επιλέγει τους δικαστές και τους δικαστικούς υπαλλήλους, ενώ για 2 χρόνια αρνούνταν πεισματικά να διορίσει επίσημα 41 δικαστές για το Εφετείο, επικαλούμενος ευρήματα των υπηρεσιών πληροφοριών εναντίων τους. Τον Ιούνιο, μετά τη δικαστική απόφαση του Μαΐου, εν μέρει συμμορφώθηκε, διορίζοντας 34 εξ αυτών.
Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν αναμενόμενη. Αμφισβήτησε επισήμως την απόφαση, με τον Kenyatta να δηλώνει πως η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου έρχεται σε αντίθεση με τη θέληση των πολιτών. Ο δικηγόρος της κυβέρνησης, Kennedy Ogeto, άσκησε έφεση, διαφωνώντας με τους 5 δικαστές τόσο ως προς τη μη δικαιοδοσία του Προέδρου όσο και ως προς τη δυνατότητα να μηνυθεί σε προσωπικό επίπεδο για την ανάληψη τέτοιου είδους πρωτοβουλίας. Έτσι, δεδομένων των συνθηκών, η ακροαματική διαδικασία ξεκίνησε στο Εφετείο στις 29 Ιουνίου, με την απόφαση να αναμένεται να εκδοθεί στις 20 Αυγούστου.
Κριτική στο BBI
Δριμεία κριτική έχει ασκηθεί στο BBI. Πολλοί διατείνονται πως ως απώτερο στόχο έχει να διασφαλίσει την παραμονή του Kenyatta στην εξουσία. Δηλαδή, πως η νέα θέση του Πρωθυπουργού προορίζεται για τον ίδιο, αφού το 2022 ολοκληρώνει τη δεύτερη θητεία του χωρίς δυνατότητα επανεκλογής στο αξίωμα του Προέδρου. Ταυτόχρονα, μέσω αυτού δίνεται η δυνατότητα παραγκωνισμού και κατευνασμού των πολιτικών φιλοδοξιών του Αντιπροέδρου William Ruto, του οποίου οι σχέσεις με τον Kenyatta διερράγησαν με την «Χειραψία», με τον πρώτο να έχει επιδοθεί πλέον σε έναν αγώνα κατά του BBI.
Την ώρα που ο Kenyatta και ο Odinga παρουσιάζουν την αύξηση των μελών του Κοινοβουλίου ως εγχείρημα να καταστεί η πολιτική ανοιχτή προς όλους, οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται αυτή την κίνηση ως διόγκωση του Κοινοβουλίου, που θα σημάνει, πέρα από την άνθηση των πελατειακών σχέσεων και της διαφθοράς, αύξηση των δημοσίων δαπανών. Και όλα αυτά, σε μία περίοδο που το Υπουργείο Οικονομικών πασχίζει να μειώσει τα κόστη σε μία χώρα υπερχρεωμένη, η οποία εξακολουθεί να χρηματοδοτεί τα ελλείμματα, μέσω του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Συνοψίζοντας, η δικαστική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου αδιαφιλονίκητα αποτελεί την πιο σημαντική, μετά την ακύρωση της εκλογικής νίκης του Uhuru Kenyatta το 2017. Παρόλα αυτά, επικρατεί ο προβληματισμός πως ακόμα και αν η απόφαση του Εφετείου εναρμονίζεται με αυτήν του Ανώτατου Δικαστηρίου, ο Kenyatta δεν θα διστάσει να την αγνοήσει (ενέργεια που έχει επαναλάβει στο παρελθόν), δεδομένου του ότι το BBI είναι άρρηκτα συνυφασμένο με την παραμονή του στην εξουσία. Παράλληλα, έκδηλη παραμένει η ανησυχία, μήπως το BBI αποτελεί την αρχή του τέλους για αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις από εδώ και στο εξής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kenyatta Case, International Criminal Court, διαθέσιμο εδώ
- Nine key issues BBI report addresses, The Star, διαθέσιμο εδώ
- Uhuru Kenyatta: Kenya’s controversial president, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- Kenya leader’s constitutional reform bid illegal: High Court, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Kenya’s BBI blocked in scathing court verdict for President Kenyatta, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Kenya gov’t appeals ruling against BBI constitutional changes, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- The judiciary and the long fight to defend Kenya’s constitution, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Kenyan court slams brakes on president’s constitutional changes, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Kenyatta criticises judges after constitution reforms blocked, The Guardian.ng, διαθέσιμο εδώ
