Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Μικροί και μεγάλοι απολαμβάνουν την εμπλοκή με την κουζίνα. Η μαγειρική αποτελεί ισχυρό χαρακτηριστικό κάθε κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου, λαμβάνοντας μια θέση στην καρδιά των ανθρώπων. Γιατί όμως αυτό; Γιατί το αποτέλεσμά της, τους δικαιώνει. Υλικά, γεύσεις και αρώματα, συνδυάζονται με κάθε τρόπο, ώστε ακόμη και ο πιο απαιτητικός μάγειρας, να μπορεί να ικανοποιήσει τον ουρανίσκο του. Παλαιότερα, κυριαρχούσε το πρότυπο της μητέρας που θα μαγείρευε στο σπίτι ζεστό φαγητό για την οικογένεια. Η κάλυψη της βιολογικής ανάγκης της πείνας ήταν και ο κυρίαρχος λόγος ανάμειξης με την κουζίνα. Με την πάροδο των χρόνων, το «μπαλάκι» μεταπήδησε και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, μολονότι το έργο της μαγειρικής, πλέον, πραγματοποιείται τόσο ως μέσο διαφυγής από την ρουτίνα, όσο και για την εκτόνωση της δημιουργικής μας φύσης, ενώ παράλληλα συνοδεύει όλες τις σημαντικές στιγμές της ζωής μας. Προσφέρει έναν τρόπο ενθάρρυνσης της δημιουργικής πλευράς και δίνει «χώρο» για προβολή αυτής σε τρίτους, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης μετά από κάθε επικρότηση των ικανοτήτων μας. Δείχνει να μειώνει το στρες και να απορροφά τον αρνητισμό της μέρας μας.
Μια άλλη πτυχή, όμως, που είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη και, ίσως, αρκετός κόσμος να μην έχει γνώση αυτής, είναι η θεραπευτική χρήση της μαγειρικής σε άτομα με αναπηρίες. Η διαδικασία της μαγειρικής έχει να προσφέρει τα προαναφερθέντα και άλλα πολλά σε διαφορετικές διαγνωστικές κατηγορίες ατόμων με ευρύ ηλικιακό φάσμα. Πιο εμπεριστατωμένες έρευνες σχετικά με την αποτελεσματικότητά της έχουν γίνει σε ηλικιωμένους με γνωστικά ελλείμματα, σε παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, σε ενήλικες με ψυχιατρικές διαταραχές, όπως σχιζοφρένεια και σε άτομα με εγκεφαλική παράλυση, στα πλαίσια της αποκαταστασιακής τους διαδικασίας, με τη συμβολή επαγγελματιών υγείας, όπως εργοθεραπευτών και λογοθεραπευτών, αλλά και νοσοκομειακού προσωπικού κουζίνας. Για κάθε άτομο η εμπλοκή αλλά και ο αντίκτυπος αυτής, διαφοροποιείται σημαντικά ανάλογα με τα ελλείματα που αντιμετωπίζει.
Οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν τη μαγειρική για θεραπευτικό σκοπό, δείχνουν να πετυχαίνουν σημαντική βελτίωση στις διατροφικές συνήθειες των ασθενών, καθώς οι θεραπευτές μεριμνούν για τα υλικά που χρησιμοποιούνται, ώστε να είναι εμπλουτισμένα με θρεπτικά συστατικά. Όταν κάτι μαγειρεύεται από τους ίδιους μετά από κόπο, το κίνητρό τους για κατανάλωση αυξάνεται, ανεξάρτητα από το είδος του φαγητού που καταναλώνεται, εφόσον είναι απόρροια προσωπικής προσπάθειας. Σε συγκεκριμένες κατηγορίες ασθενών, κυρίως ανδρών με κινητική αναπηρία, που λόγω του πολιτισμικού πλαισίου στο οποίο μεγάλωσαν δεν είχαν ενεργό συμμετοχή στην κουζίνα, οι ομάδες μαγειρικής είναι πιο βοηθητικές και κινούν το ενδιαφέρον για προετοιμασία γευμάτων. Σε παιδιά και εφήβους με αυτισμό ή γνωστικά ελλείμματα, μια τέτοιου είδους δραστηριότητα, χρησιμοποιείται αρκετά λόγω του ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν διατροφική ενίσχυση μετά το τέλος της, ως επιβράβευση για τη συμμετοχή και την απόδοσή τους. Φυσικά, αυτό απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή από τον θεραπευτή, ώστε τα όρια να είναι ευδιάκριτα. Κάτι που είναι σημαντικό να αναφερθεί, είναι η αισθητηριακή ανατροφοδότηση που μπορεί να δοθεί μέσω της μαγειρικής. Τα άτομα εκτίθενται σε πολλαπλά αισθητηριακά ερεθίσματα, σε μυρωδιές, σε χρώματα, και, φυσικά, σε υφές. Θεραπευτικά, η έκθεση αυτή είναι σκόπιμη σε περιπτώσεις ασθενών με μειωμένη πρόσληψη και καταγραφή ερεθισμάτων, με σκοπό την ανάπτυξή τους.
Από πλευράς έργου, η μαγειρική δίνει ένα πολύ καλό παράδειγμα δραστηριότητας που μπορεί να αναπτύξει παράλληλα μια πολύ μεγάλη γκάμα δεξιοτήτων εκτέλεσης. Τα άτομα που συμμετέχουν καλλιεργούν δεξιότητες, κινητικές και επεξεργασίας. Οι πρώτες παρατηρούνται όταν το άτομο αλληλοεπιδρά και χειρίζεται τα αντικείμενα μιας ενέργειας, και οι δεύτερες όταν επιλέγει τα κατάλληλα εργαλεία για τη δράση του, εκτελεί με σωστό τρόπο και τροποποιεί όταν βρει εμπόδια στην παρασκευή του εκάστοτε φαγητού. Μέσα από το έργο αυτό, τοποθετούν το σώμα στον πάγκο της κουζίνας, κρατούν μαγειρικά σκεύη, κινούν μέλη του σώματος που έχουν κινητικότητα κατευθύνοντάς τα στις σωστές ενέργειες, διατηρούν τη ροή των κινήσεων κόβοντας ή ανακατεύοντας, αλλά και εκτελούν με σειρά τις οδηγίες εκτέλεσης της συνταγής, συγχρονίζουν τα μέλη μεταξύ τους ή τα μάτια με τα άκρα, αναπτύσσοντας οπτικοκινητικό και αμφίπλευρο συντονισμό, παρατηρούν την εξέλιξη των παρασκευών και ανταποκρίνονται κατάλληλα για να προχωρήσουν στα επόμενα βήματα όποτε αυτό κριθεί απαραίτητο. Όταν η μαγειρική πραγματοποιείται σε ομάδες, αλληλοεπιδρούν χρησιμοποιώντας κοινωνικές δεξιότητές για την καλύτερη ροή της κοινωνικής τους διάδρασης. Για την επίτευξη όλων των παραπάνω, χρησιμοποιούνται οι ήδη υπάρχουσες σωματικές δομές και λειτουργίες στον βαθμό που είναι αναπτυγμένες, με απώτερο στόχο μακροπρόθεσμα είτε να αναπτυχθούν περεταίρω οι ίδιες είτε να ενεργοποιηθούν άλλες, οι οποίες, λόγω της δυσλειτουργικής κατάστασης, υπολειτουργούν.
Όσον αναφορά τους χώρους μέσα στους οποίους πραγματοποιούνται θεραπευτικές παρεμβάσεις μαγειρικής, οι αρμόδιοι θεραπευτές οφείλουν να λαμβάνουν υπόψιν όλα τα μέτρα ασφαλείας, καθώς, λόγω των διάφορων εργαλείων, όπως μαχαιριών, εστιών κουζίνας, μικρών φαγητών που μπορούν εύκολα να καταπωθούν, είναι αρκετά πιθανό να προκληθούν τραυματισμοί. Η πλειοψηφία των ασθενών χρειάζεται συνεχή επίβλεψη. Ειδική μέριμνα χρειάζεται και για την εργονομία του χώρου, ώστε να μπορούν τα άτομα με αναπηρικά αμαξίδια ή κινητικές δυσλειτουργίες να κινηθούν με ευκολία, να κάνουν χρήση των υλικών και των εργαλείων με άνεση, με τρόπο τέτοιο έτσι ώστε να μη φθείρουν κάποια μυϊκή ομάδα ύστερα από υπερπροσπάθεια.
Όσοι κριθούμε τυχεροί και γευτούμε ένα φαγητό από τα άτομα αυτά, ας μην ξεχάσουμε πως δεν είναι το αποτέλεσμα που θα μετρήσει, δεν είναι η νοστιμιά του φαγητού που θα κάνει αυτή την εμπειρία των ατόμων μοναδική. Είναι το μεράκι που θα έχουν για να πετύχουν, ο στόχος που θα βάλουν, η ενέργεια που θα ξοδέψουν, και ο τρόπος που θα καταφέρουν να αναμείξουν τα υλικά του φαγητού με τα υλικά της χαράς και της προσπάθειάς τους. Όλα αυτά, για να φτάσει το καλύτερο αποτέλεσμά τους… στο πιάτο μας!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Melton, J. How do clients with learning disabilities evaluate their experience of cooking with the occupational therapist?. British Journal of Occupational Therapy. Διαθέσιμο εδώ
- Fogel, Y., Rosenblum, S., Hirsh, R., Chevignard, M., & Josman, N. Daily performance of adolescents with executive function deficits: An empirical study using a complex-cooking task. Occupational therapy international. Διαθέσιμο εδώ
- Farmer, N., Touchton-Leonard, K., & Ross, A. Psychosocial benefits of cooking interventions: a systematic review. Health Education & Behavior. Διαθέσιμο εδώ
- Poncet, F., Swaine, B., Taillefer, C., Lamoureux, J., Pradat-Diehl, P., & Chevignard, M. Reliability of the Cooking Task in adults with acquired brain injury. Neuropsychological rehabilitation. Διαθέσιμο εδώ
- Cerasa, A., Arcuri, F., Pignataro, L. M., Serra, S., Messina, D., Carozzo, S., … &Tonin, P. The cooking therapy for cognitive rehabilitation of cerebellar damage: A case report and a review of the literature. Journal of Clinical Διαθέσιμο εδώ
- Κουλουμπή, Μ. (2017) ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: Η προσέγγιση της Εργοθεραπείας. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ
