Επιδαύρια: Η στιγμή που το αρχαίο θέατρο ζωντανεύει

Της Ιωάννας Μπάκουλη,

Το καλοκαίρι έχει μπει για τα καλά και για τους λάτρεις του θεάτρου αυτό σημαίνει πως το Φεστιβάλ Επιδαύρου (ή αλλιώς Επιδαύρια) έχει ήδη ξεκινήσει! Για άλλη μία φορά το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου επιστρέφει στο ετήσιο ραντεβού του με το κοινό του με ένα εξαιρετικό πρόγραμμα, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Κατερίνας Ευαγγελάτου. Το Φεστιβάλ, σαφώς, δεν περιορίζεται στις θεατρικές παραστάσεις, αλλά μάς εντυπωσιάζει και με παραστάσεις μουσικού και χορευτικού περιεχομένου. Μπορεί η πανδημία να περιόρισε τα καλλιτεχνικά μας ενδιαφέροντα, όμως ο θεσμός του Φεστιβάλ παραμένει για άλλη μια χρονιά ορόσημο της έκφρασης της ελληνικής δημιουργίας.

Ας μάθουμε, λοιπόν, με λίγα λόγια την ιστορία του θεάτρου και του θεσμού που γεμίζει με δέος κάθε επισκέπτη του!

Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου (330-340 π.Χ.) ήταν χτισμένο στη δυτική πλαγιά του Κυνόρτιου όρους, κοντά στο σημερινό Λυγουριό της Αργολίδας. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του ιερού του θεού Ασκληπιού, θεού της ιατρικής και χώρου λατρείας του θεού Απόλλωνα. Είναι έργο του αρχιτέκτονα Πολύκλειτου, όπως μας αναφέρουν πηγές σωσμένες από τον Παυσανία, και σκοπός του ήταν η διασκέδαση των ασθενών του Ασκληπιείου, καθώς υπήρχε η αρχαία πεποίθηση πως η καλλιέργεια του πνεύματος θα συμβάλει και στην ίαση του σώματος. Η χωρητικότητά του ανέρχεται στους 14.000 θεατές και είναι το τελειότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο από άποψη ακουστικής και αισθητικής. Ανήκει, επίσης, στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO, από το 1988.

Δυστυχώς, όμως, παρά την διατήρησή του κατά τους Ρωμαϊκούς Χρόνους και τις καταστροφές μετά τις επιδρομές των Ερούλων, το 267 π.Χ. στο σκηνικό οικοδόμημα και των Γότθων το 395 π.Χ. στο Ασκληπιείο, το 426 μ.Χ. ο Μέγας Θεοδόσιος απαγορεύει την λειτουργία των Ασκληπιείων και το ιερό της Επιδαύρου σταματά να λειτουργεί για περίπου 1.000 χρόνια.

Το 1881, ο αρχαιολόγος, Π. Καββαδίας, υπό την αιγίδα της Αθηναϊκής Αρχαιολογικής Εταιρίας, με μόλις 800 δραχμές, ξεκινά τις ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο του μνημείου και αυτές ολοκληρώνονται το 1926. Έπειτα από χρόνια σκληρής προσπάθειας, έρχεται στο φως ένα επιβλητικό και σχεδόν ανέπαφο θέατρο, μία σημαντική ανακάλυψη για τον κόσμο της αρχαιολογίας και της αρχιτεκτονικής.

Η επανεμφάνιση του καλοδιατηρημένου θεάτρου συσχετίζεται άμεσα με την αναβίωση του αρχαίου δράματος. Το πρώτο έργο που παρουσιάστηκε εκεί μετά την αρχαιότητα ήταν, το 1938, η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, σε μετάφραση Ι. Γρυπάρη και σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη, µε την Κατίνα Παξινού στον ομώνυμο ρόλο και την Ελένη Παπαδάκη. Η παράσταση αυτή παρουσιάστηκε με την βοήθεια της Περιηγητικής Λέσχης, που σκοπός της ήταν η καθιέρωση της «Σεζόν Επιδαύρου». Το ξέσπασμα, ωστόσο, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στη συνέχεια ο Εμφύλιος αναστέλλουν τις επιθυμίες για αναβίωση.

Οι προσπάθειες, όμως, συνεχίστηκαν μετά το πέρας του πολέμου. Στις 11 Ιουλίου 1954, 67 χρόνια πριν, το αρχαίο δράμα ξαναζωντανεύει με τον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία ξανά του σημαντικού θεατράνθρωπου Δημήτρη Ροντήρη και τον Αλέκο Αλεξανδράκη στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Το θέατρο γεμίζει με 20.000 κόσμο και το Φεστιβάλ Επιδαύρου εγκαινιάζεται, με τα Επιδαύρια να παραμένουν ένας ζωντανός θεσμός μέχρι και σήμερα. Η επίσημη έναρξη των Επιδαυρίων, ωστόσο, θεωρείται πως ήταν το 1955, µε τον Αλέξη Μινωτή να σκηνοθετεί την «Εκάβη», με πρωταγωνίστρια την Κατίνα Παξινού. Το 1957, δύο χρόνια μετά, θα ακουστεί για πρώτη φορά στην Επίδαυρο αριστοφανικός λόγος, με την Μαίρη Αντώνη να ερμηνεύει «Λυσιστράτη», σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού.  Για τις επόμενες δύο δεκαετίες, το Εθνικό Θέατρο θα είναι αποκλειστικός χρήστης της Επιδαύρου.

Έκτοτε, τον θεσμό του Φεστιβάλ Επιδαύρου έχουν τιμήσει ερμηνεύοντας μεγάλες προσωπικότητες του χώρου της τέχνης. Τρανταχτό παράδειγμα είναι η εμφάνιση της σοπράνο, Μαρίας Κάλλας, και μάλιστα δις. Την πρώτη φορά, το 1960 με την “Norma” του Bellini και το 1961 με τη «Μήδεια» του Cherubini, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Το θέατρο κατακλείστηκε από τεράστιο αριθμό θεατών, καθώς θαυμαστές από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό κατέφθασαν για να απολαύσουν την σπουδαία ερμηνεύτρια. Η εξαιρετική ερμηνεία της Κάλλας μένει ανεξίτηλη στο πέρασμα των χρόνων και αποτελεί δικαίως μία από τις μεγαλύτερες στιγμές του.

To 1975, το μονοπώλιο του Εθνικού θεάτρου λήγει με την είσοδο του Θεάτρου Τέχνης στον θεσμό, παρουσιάζοντας της «Όρνιθες», σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν, σκηνογραφία Γιάννη Τσαρούχη, μουσική Μάνου Χατζιδάκι και χορογραφία Ζουζούς Νικολούδη, ακολουθώντας το 1976 οι «Πέρσες» σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν και μουσική Γιάννη Χρήστου. Το 1975, επίσης, εντάσσεται και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, με τον σκηνοθέτη Μίνωα Βολανάκη να παρουσιάζει την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή. Έπειτα, ακολουθούν ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου και το Αμφιθέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου, ώσπου την δεκαετία του ’80, τα Επιδαύρια ανοίγουν για όλα τα θεατρικά σχήματα.

Παραστάσεις που άφησαν εποχή:

1. Το 1978, η Μελίνα Μερκούρη πρωταγωνιστεί στην «Ορέστεια» του Καρόλου Κουν.
2. Το 1981, ο Ντίνος Ηλιόπουλος ερμηνεύει «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη.
3. Την ίδια χρονιά ο Μάνος Κατράκης στον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή.
4. Το 1982, ο Peter Hall με την «Ορέστεια» , σε δική του παραλλαγή.
5. Η Λυδία Κονιόρδου, το 1989, στην «Ηλέκτρα» από το Θεσσαλικό Θέατρο.
6. Το 1995, η «Αντιγόνη» του Θόδωρου Τερζόπουλου.

Υπήρξαν, ωστόσο, παραστάσεις οι οποίες δίχασαν το κοινό, διότι θεωρήθηκαν ίσως περισσότερο πρωτοποριακές σε σχέση με την κλασικίζουσα μορφή που έχουν αποδώσει οι προηγούμενοι σκηνοθέτες. Μερικές από αυτές ήταν:

1. Το 1980, η «Ελένη» του Ανδρέα Βουτσινά με το πρώτο γυμνό στο χώρο –γυμνόστηθο χορό– καθώς και πυροτεχνήματα.
2. Το 1984, «Άλκηστη» του Γιάννη Χουβαρδά, με την Άννα Συνοδινού να φωνάζει οργισμένη «Αίσχος βέβηλοι!».
3. Το 1987, «Ηλέκτρα» του Robert Sturua, με την Τζένη Καρέζη.
4. Το 1990, η «Αντιγόνη» του Μίνωα Βολανάκη, με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, που προκάλεσε ατελείωτες αρνητικές κριτικές για την άλωση του χώρου από τη σταρ.
5. Το 2008, η «Μήδεια» του Anatoli Vasilief και μερικές άλλες.

   

Εν κατακλείδι, το συναίσθημα δέους και θαυμασμού, που σου αφήνει η Επίδαυρος είναι αναμφισβήτητο. Είναι μια φανταστική εμπειρία, την οποία οφείλει στον εαυτό του κάθε άνθρωπος, θεατρόφιλος ή μη, γιατί πολύ απλά είναι μοναδική. Το αρχαίο θέατρο ζωντανεύει, μάς κρατάει σε επαφή με την ιστορία μας και εξευγενίζει τον καθένα, με έναν αναιτιολόγητο τρόπο. Τελικά, οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, ήτο σοφοί, η παρακολούθηση μιας παράστασης στο αρχαίο αυτό θέατρο, ιάνει ψυχή και σώμα, έστω για 2 ώρες.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Δείτε αναλυτικά το πρόγραμμα του φετινού Φεστιβάλ «Επιδαύρια 2021» εδώ
• Επιδαύρια 2019: Η ιστορία του θεάτρου και οι πρώτες παραστάσεις, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
• Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου: Η ιστορία ενός από τα σπουδαιότερα μνημεία της αρχαιότητας, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
• Επίδαυρος η ιστορία του πιο μαγευτικού σημείου της Ελλάδας –Φεστιβάλ, blueskytv.gr, διαθέσιμο εδώ
• Η πρώτη παράσταση των Επιδαυρίων 65 χρόνια πριν -Ο ζεν πρεμιέ Αλεξανδράκης αποθεώθηκε από 20.000 θεατές, bovary.gr, διαθέσιμο εδώ
• Η ιστορία του Φεστιβάλ Επιδαύρου, attikigh.com, διαθέσιμο εδώ
• Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ