Του Πελοπίδα – Παναγιώτη Κουλούρη,
Στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία, πολλές φορές η Εκκλησία έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, αν και αποκήρυξε την Επανάσταση του 1821 και για την οποία στάση τού κατηγορήθηκε, εντούτοις βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τις οθωμανικές Αρχές. Επίσης, σημαντικό ρόλο έπαιξε η Εκκλησία και κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Μεταξύ των ιεραρχών, που συμμετείχαν σε αυτόν τον αγώνα, συναντάμε και τον μητροπολίτη Δράμας, Φιλίππων και Ζιχνών, κατά κόσμον Χρυσόστομο Καλαφάτη. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 22 Ιουλίου 1902 μέχρι το Μάρτη του 1910, οπότε και μετετέθη στη Σμύρνη ως Μητροπολίτης Σμύρνης. Κατά την παρουσία τού στη Δράμα έγινε δύο φορές στόχος των οθωμανικών αρχών. Την πρώτη φορά απομακρύνθηκε για δέκα μήνες (Οκτ. 1907 – Αυγ. 1908), ενώ τη δεύτερη φορά απομακρύνθηκε οριστικά από τη θέση τού, τον Ιούνιο του 1909, προκειμένου να σταματήσει το έργο τού στο Μακεδονικό Αγώνα.
Στο παρόν άρθρο, στόχος είναι να εξεταστούν τα έργα και οι ημέρες του Χρυσοστόμου κατά την παρουσία τού στη Σμύρνη από το 1910 και ιδιαίτερα κατά την περίοδο από την απόβαση του ελληνικού στρατού (15 Μαΐου 1919) ως και την Καταστροφή. Ο Χρυσόστομος υπήρξε ένας ιερέας, ο οποίος συνένωνε μέσα του δύο στοιχεία τον ελληνικό λόγο και το χριστιανικό πνεύμα και διαμόρφωνε ένα ελληνοχριστιανικό ήθος, με κύριο συστατικό την αρετή, υπό την διττή αυτής έννοια, δηλαδή την αρχαιοελληνική, που δηλώνει την τάση προς την ανδροπρεπή τελείωση, αυτό που ο λαός μας λέει «λεβεντιά», και την χριστιανική, που δηλώνει τη διαρκή και σταθερή τάση του να θέλεις και να πράττεις το «αγαθόν». Και πέρ’ από αυτό, ο Χρυσόστομος εξέφραζε και το ομηρικό ιδεώδες του «λόγων μεν ρητήρ, έργων δε πρηκτήρ». Ήταν εξαίρετος ομιλητής αλλά και εκτελεστής, καθώς δεν ήταν άνθρωπος, μόνο, των ωραίων λόγων αλλά και των ωραίων έργων. Το 1910, μετετέθη στη Σμύρνη, η οποία ήταν το πρώτο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου, ήταν το κέντρο του Ελληνισμού της Ιωνίας. Ο ελληνικός λαός τον υποδέχθηκε ως σωτήρα ,διότι η φήμη του δραστήριου και έξυπνου ιερέα προηγούταν της φυσικής του παρουσίας. Ανέλαβε την Αποστολική Εκκλησία της Σμύρνης ,την οποίαν και υπηρέτησε με αυταπάρνηση – θυσιαστική αυταπάρνηση, καθώς ο θάνατός τού υπήρξε μαρτυρικός –. Μάλιστα, τηρώντας τη φράση «αγάπα τον πλησίον σου» δεν έκανε διακρίσεις και επέδειξε φιλανθρωπία και στους Χριστιανούς και στους Μουσουλμάνους, Αρμενίους, στους Εβραίους και στις μειονότητες, που τότε ζούσαν στη Σμύρνη. Ανέλαβε την διαποίμανση του ποιμνίου τού στην δύσκολη περίοδο προ των Βαλκανικών Πολέμων (1912 – 1913). Όπως αναφέρει και ο Γιάννης Καψής, στο βιβλίο του «Χαμένες Πατρίδες», η δράση του Χρυσόστομου στη Σμύρνη, ήταν μία εποποιία. Δεν έκανε μόνο λειτουργίες, δεν του αρκούσε να κτίζει Εκκλησιές και φιλανθρωπικούς συλλόγους, καθώς ήθελε να κτίσει τα θεμέλια της Μεγάλης Ελλάδας, πλάθοντας ελληνικές ψυχές.
Το έργο του υπήρξε πολύπλευρο, καθώς επεκτάθηκε σε όλα τα επίπεδα της ζωής, σε επίπεδο ποιμαντικό, εθνικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό, φιλανθρωπικό. Μάλιστα, προχώρησε στην ίδρυση ευαγών ιδρυμάτων και αθλητικών εγκαταστάσεων για τους νέους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της δημιουργίας του γηπέδου του Πανιωνίου Γυμναστικού Συλλόγου Σμύρνης, ενώ είχε αρνηθεί δάνειο 100.000 χρυσών λιρών, που του προσέφεραν οι Βρετανοί. Συγκεκριμένα, με εισήγηση του μητροπολίτη Χρυσόστομου η Δημογεροντία και η Κεντρική Επιτροπή παραχώρησαν έκταση 105 στρεμμάτων, αν και είχαν δελεαστική προσφορά 100.000 λιρών από τους Βρετανούς, για να την πουλήσουν. Εκεί κτίστηκε το νέο στάδιο του συλλόγου, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1912 στους ΙΔ΄ Πανιώνιους Αγώνες. Το νέο στάδιο περιλάμβανε στίβο περιμέτρου 334 μέτρων, γήπεδο ποδοσφαίρου, γυμναστήριο με σύγχρονα όργανα, εξέδρα για 7.000 θεατές, αποδυτήρια και γραφεία. Κατά τον πρώτο διωγμό (κατά τον Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου) βοήθησε πολλούς Έλληνες με ναυλωμένα πλοία να σωθούν και να οδηγηθούν σε ασφαλείς τόπους. Ταυτόχρονα, βρισκόταν σε άμεση επικοινωνία με Οθωμανούς αξιωματούχους και με συνεντεύξεις κι επιστολές έκανε λόγο για το διωγμό των Ελλήνων της Ανατολής, έχοντας ως συνομιλητές του πρόσωπα και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο υπουργός Θρησκευμάτων του Σουλτάνου, θορυβημένος από την δράση τού υπέρ του Ελληνισμού, ζήτησε την ανάκλησή του. Στις 20 Αυγούστου του 1914, Τούρκοι αστυνομικοί απομάκρυναν τον Χρυσόστομο και τον μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Χρυσόστομος, όμως, με την υπογραφή της Ανακωχής του Μούδρου (17/30 Νοεμβρίου 1918) γύρισε πίσω, με τον λαό να τον υποδέχεται «μετά βαΐων και κλάδων».
Στις 14 Μαΐου του 1919, ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, γεμάτος χαρά, υπερηφάνεια και προσμονή και θέλοντας να ανακοινώσει ο ίδιος την έλευση των ελληνικών στρατευμάτων, προσκάλεσε στο Μέγα Συνοδικό της Μητρόπολης τους δημογέροντες, τους κοινοτικούς επιτρόπους και προκρίτους της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Σμύρνης, με σκοπό να τούς αναγγείλει το χαρμόσυνο μήνυμα. Ο χώρος έξω από το Ναό της Αγίας Φωτεινής ήταν γεμάτος από κόσμο, ενώ λίγο αργότερα ήλθε και ο Ύπατος Αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη και κυβερνήτης του Θ/Κ Αβέρωφ, Πλοίαρχος Ηλίας Μαυρουδής. Πρώτος πήρε τον λόγο ο Χρυσόστομος, ο οποίος με εθνική υπερηφάνεια απηύθυνε έναν λόγο, που μόνο ένας άνθρωπος σαν τον Μητροπολίτη θα μπορούσε να εκφωνήσει. Ο Χρυσόστομος ανακοίνωσε στους παρευρισκόμενους το χαρμόσυνο μήνυμα ως εξής:
«Αδελφοί το πλήρωμα του χρόνου επέστη. Οι πόθοι των αιώνων εκπληρούνται. Οι έκτακτοι χρόνοι ήγγικαν. Αι μεγάλαι ελπίδες του γένους μας, ο ανύστακτος, ο σφοδρός, ο μύχιος, ο θερμός, ο καίων και φλογίζων ως ο πεπυρακτωμένος σίδηρος τα σπλάχνα μας πόθος προς ένωσιν μετά της μητρός μας Ελλάδος, ιδού κατά τη σήμερον ιστορικήν και αξιομνημόνευτον ημέραν της 1ης Μαΐου (ν.η. 14 Μαΐου), γίνεται πράγμα και γεγονός τετελεσμένον. Από της σήμερον αποτελούμεν αναπόσπαστον τμήμα της ηνωμένης, της ενδόξου, της αθανάτου μεγάλης μας πατρίδος Ελλάδος, η αποβίβασις των ελληνικών μεραρχιών εις τα Μικρασιατικά παράλια ήρξατο, το εξωτερικόν φρούριον της Σμύρνης κατελήφθη υπό των ελληνικών στρατευμάτων. Αύριο (2/15 Μαΐου) οι ελευθερωτές μας εισέρχονται…»
Στις 15 Απριλίου, ο ελληνικός στρατός, κατόπιν εντολής των Συμμάχων, αποβιβάστηκε στη Σμύρνη. Η υποδοχή των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων ήταν παλλαϊκή. Ο Μητροπολίτης έγινε μάρτυρας της χαράς του λαού για την έλευση των στρατευμάτων και τον οποίον, ο ίδιος ο Χρυσόστομος υποδέχθηκε γονατίζοντας και δάκρυα στα μάτια ευλογούσε την Ελληνική Σημαία. Για ακόμη μία φορά, απόλυτα πιστός στα διδάγματα του Χριστιανισμού δεν αδιαφόρησε μπροστά στις άσχημες συμπεριφορές ορισμένων Ελλήνων στρατιωτικών, απέναντι στους Τούρκους της Σμύρνης. Πρωτοστάτησε για να τους προστατέψει και επισκεπτόταν τις συνοικίες των Τούρκων δίνοντας τρόφιμα και φάρμακα. Ο Χρυσόστομος βοήθησε και έδειξε την ευσπλαχνία τού σε εκείνους, που τρία χρόνια αργότερα, θα τον κατακρεούργιζαν.
Τέλος, ο Χρυσόστομος ήταν ο Εθνάρχης του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας, ενώ υπήρξε και ο εμπνευστής της «Μικρασιατικής Άμυνας», που στόχευε στη δημιουργία ενός αυτόνομου κράτους, στην περίπτωση, κατά την οποία ο ελληνικός στρατός θα ηττόταν. Δυστυχώς, οι εκκλήσεις του Μητροπολίτη δεν εισακούστηκαν για περαιτέρω ενίσχυση του ελληνικού πληθυσμού της Σμύρνης και για τη δημιουργία σχεδίου διαφυγής τούς. Έτσι, και ο Χρυσόστομος όπως και ολόκληρος ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας έπεσαν θύματα των πολιτικών παιγνίων και του διπλωματικού παρασκηνίου τόσο εντός Ελλάδας όσο και εκτός. Το τέλος τού υπήρξε φρικτό και το σώμα τού διαμελίστηκε.
Εν κατακλείδι, η φυσιογνωμία του Χρυσόστομου ήταν από εκείνες, οι οποίες θα πρέπει να μνημονεύονται και να τίθενται ως παράδειγμα προς μίμηση. Δεν έδειξε αλαζονική συμπεριφορά έναντι των μειονοτήτων μετά την απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων και φρόντιζε να τηρούνται οι ισορροπίες, όσο περνούσε από το χέρι του, μεταξύ των Ελλήνων και του υπόλοιπου πληθυσμού. Αν και το παρόν άρθρο συγκαταλέγεται στο αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από την απόβαση στη Σμύρνη και τον ρόλο του Χρυσόστομου κατά την τριετία 1919 – 1922, εξετάζεται ολόκληρη η περίοδος της παραμονής του Μητροπολίτη στη Σμύρνη, από το 1910 ως το 1922, καθώς ξεκίνησε το έργο από την πρώτη μέρα της έλευσης του στη Σμύρνη. Από το 1919 ως το 1922, το έργο του Μητροπολίτη.
ΠΗΓΕΣ
- Ιερατικοί Στοχασμοί – Ο Εθνομάρτυς Άγιος, Χρυσόστομος Μητροπολίτης Σμύρνης ο άγγελος της εν Σμύρνη Εκκλησία
- Ο Εθνοϊερομάρτυς Χρυσόστομος Σμύρνης
- Γιάννης Καψής, Χαμένες Πατρίδες, Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη,
Αθήνα 1960
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1996. Το 2014 ξεκίνησε τις σπουδές του, στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστημίου αποφοιτώντας το 2018. Τον Οκτώβριο ξεκίνησε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Νεαπόλεως Πάφου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα "Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή και Ελληνική Ιστορία". Στο OffLine Post αρθρογραφεί για τις κατηγορίες Πολιτικού και Ιστορίας.
