Του Αλέξανδρου Κίφορ,
Σε προηγούμενο άρθρο είχε γίνει αναφορά για την «ελληνική» οικονομική κρίση, όπου και παρουσιάστηκαν οι λόγοι για τους οποίους οδηγήθηκε η χώρα σε κρίση, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν, αλλά και τα γενικότερα αποτελέσματα της κρίσης και των μέτρων. Αυτή τη φορά θα γίνει αναφορά στην περίπτωση της Πορτογαλίας, καθώς είναι μια χώρα η οποία μοιάζει σε μεγάλο με την Ελλάδα. Στη συνέχεια λοιπόν, θα παρουσιαστούν οι λόγοι που οδήγησαν στην «Πορτογαλική» οικονομική κρίση, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν, αλλά και τα γενικότερα αποτελέσματα των παραπάνω.
Από το 1995 μέχρι και την περίοδο 2008-2013 η Πορτογαλική οικονομία έχει περάσει από διάφορες φάσεις. Η πρώτη αφορά μια οικονομική «έκρηξη», η δεύτερη μια πτώση, η τρίτη μια απότομη παύση και η τελευταία μια ανάκαμψη. Όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η Πορτογαλία επλήγη από δύο μεγάλα σοκ. Το πρώτο σοκ ήταν η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, που ξεκίνησε το 2008. Η Πορτογαλία επηρεάστηκε κυρίως με δύο τρόπους. Πρώτον, μέσω της μεγάλης μείωσης των εξαγωγών, -10% το 2009, λόγω της μείωσης της παραγωγής στις χώρες εμπορικών εταίρων. Δεύτερον, μέσω της αύξησης του κόστους των κεφαλαίων, που αντισταθμίστηκε εν μέρει μόνο από την παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ και την Τράπεζα της Πορτογαλίας. Ο εγχώριος εφοδιασμός πίστωσης μειώθηκε απότομα. Ο «δείκτης διάχυσης», που κατασκευάστηκε από την Τράπεζα της Πορτογαλίας με βάση μια έρευνα πορτογαλικών τραπεζών, ένας δείκτης που μετρά τη μεταβολή της στεγανότητας των πιστώσεων, ήταν μονίμως θετικός και υψηλός από το 2008 έως το 2013.
Οι αρνητικές επιπτώσεις των χαμηλότερων εξαγωγών και της αυστηρότερης πίστωσης αντισταθμίστηκαν εν μέρει από μια απότομη δημοσιονομική επέκταση, με το κυκλικά προσαρμοσμένο πρωτογενές έλλειμμα να αυξάνεται από 1,5% του ΑΕΠ το 2007 σε 9,8% το 2010. Ωστόσο, η παροχή ρευστότητας και η δημοσιονομική επέκταση δεν ήταν αρκετά για να αποτρέψει την ανάπτυξη να γίνει αρνητική το 2009. Το δεύτερο σοκ ήταν η κρίση του ευρώ. Αυξανόμενες ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του χρέους, και τη δυνατότητα εξόδου από το ευρώ, που οδήγησαν, μέχρι το 2011, πρώτα τις τράπεζες και μετά την κυβέρνηση, στο να αποκλειστούν από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Και πάλι, η παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ και η Τράπεζα της Πορτογαλίας και ένα πρόγραμμα της Τρόικα, περιόρισαν τα αποτελέσματα της ξαφνικής διακοπής.
Μαζί, τα δύο σοκ είχαν μεγάλη αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη. Η μέση ανάπτυξη κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου ήταν αρνητική (1,3%). Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό ανεργίας, το οποίο ήταν ήδη υψηλό στην αρχή, αυξήθηκε από 8,7% σε 16,2%. Ωστόσο, παρά την απότομη μείωση του ελλείμματος, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από 68% του ΑΕΠ το 2007 σε 129% το 2013, ενώ το χρέος των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων παρέμεινε σε πολύ υψηλά επίπεδα. Ο συνδυασμός του υψηλού χρέους και της χαμηλής ανάπτυξης, είχαν σαν αποτέλεσμα την αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια σε μη χρηματοοικονομικές εταιρείες αυξήθηκαν από 3,4% το 2008 σε 16,1% το 2013. Εν ολίγοις, σε σχέση με την κατάσταση το 2007, η Πορτογαλία το 2013 αντιμετώπισε μια πολύ χειρότερη εσωτερική ανισορροπία, και ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό ανεργίας. Αντιμετώπισε επίσης υψηλότερα επίπεδα χρέους, όχι μόνο χρέος των νοικοκυριών και των εταιρειών, αλλά και δημόσιο χρέος. Η εξωτερική ανισορροπία είχε βελτιωθεί, αν και το θετικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εξακολουθούσε να αντανακλά εν μέρει το πολύ χαμηλό επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας.
Αφού έγινε αναφορά για την κρίση στην Πορτογαλία και τα αποτελέσματά της, ήρθε η στιγμή να σημειωθούν και τα μέτρα τα οποία εφαρμόστηκαν και οι επιπτώσεις αυτών. Τον Οκτώβριο του 2011, λίγους μήνες μετά τη νίκη των εκλογών, ο Πρωθυπουργός Pedro Passos Coelho ανέφερε πως η Πορτογαλία θα έβγαινε από την τότε δυσμενή κατάσταση, αλλά φτωχότερη. Πράγματι, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις μιλούσαν για «κοινωνική έκτακτη ανάγκη», καθώς ο αριθμός των ατόμων που λάμβαναν βοήθεια από την Πορτογαλική Τράπεζα Τροφίμων αυξήθηκε σταθερά από το 2006, από 209.445 σε 329.176 το 2011. Το μέσο οικογενειακό επίδομα, μια επιδότηση που χορηγούταν κάθε μήνα σε οικογένειες ανά παιδιά, έφτασε στο αποκορύφωμα των 44,60€ το μήνα το 2010 και συνέχισε να μειώνεται σταθερά έκτοτε. Επίσης, από το 2010 και μετά ο αριθμός των ατόμων που επωφελούνταν από το κοινωνικό εισόδημα μειώθηκε από 527.627 σε 274.933 και λάμβαναν κατά μέσο όρο 81.90€ το μήνα. Στο πλαίσιο της διάσωσής της από την Τρόικα, η κυβέρνηση συμφώνησε σε 4,7 δισ. ευρώ το 2009 περικοπές στις δημόσιες δαπάνες έως το 2014, με ιδιαίτερη έμφαση στην υγεία, την εκπαίδευση και την κοινωνική ασφάλιση. Περίπου 50 δικαστήρια, από 327 συνολικά, έκλεισαν το 2014, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις διαφορές μεταξύ των αγροτικών και αστικών περιοχών. Επιπλέον, τον Μάιο του 2013, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τη μείωση 30.000 επιπλέον θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα.
Επιπρόσθετα, και αναφορικά με τον δημόσιο τομέα, πολλοί εργαζόμενοι είδαν το εισόδημά τους να μειώνεται ως αποτέλεσμα της αύξησης του συντελεστή φόρου εισοδήματος κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ και οι συνταξιούχοι αντιμετώπισαν επαναλαμβανόμενες περικοπές στα εισόδημά τους. Το 2013, τα τέλη χρηστών υγειονομικής περίθαλψης αυξήθηκαν σύμφωνα με τον πληθωρισμό, που σημαίνει ότι για όποιον χρησιμοποιούσε ένα δωμάτιο στα επείγοντα ενός δημόσιου νοσοκομείου το κόστος ήταν 20,60€, με επιπλέον χρεώσεις έως 50€ για εξέταση και διάγνωση. Τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν το 2012 ότι η υπηρεσία δημόσιας υγείας σημείωσαν μείωση στους ασθενείς ως αποτέλεσμα της αύξησης των τελών. Η Deloitte, μια εταιρεία συμβούλων, δημοσίευσε μια έρευνα για την υγειονομική περίθαλψη στην Πορτογαλία το 2011 σύμφωνα με την οποία το 77% των ερωτηθέντων δήλωνε ότι τα κόστη είχαν περιορίσει τις δαπάνες τους για άλλα βασικά είδη οικιακής χρήσης και 2 στους 10 δεν ένιωθαν οικονομικά προετοιμασμένοι να χειριστούν τα μελλοντικά έξοδα υγειονομικής περίθαλψης. Τέλος, η Πορτογαλία μείωσε απότομα τις δαπάνες για την εκπαίδευση μεταξύ του 2010 και του 2012, κατά 23% σε δύο χρόνια.
Συνοψίζοντας, παρατηρούμε πως οι διαφορές ανάμεσα στην «Ελληνική» και την «Πορτογαλική» οικονομική κρίση δεν ήταν μεγάλες, καθώς τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά και για τις δυο χώρες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- H Λισαβόνα θα προχωρήσει σε περικοπές δαπανών στην υγεία και την εκπαίδευση, Τα Νέα. Διαθέσιμο εδώ.
- THE TRUE COST OF AUSTERITY AND INEQUALITY, Portugal Case Study, Oxfam. Διαθέσιμο εδώ.
