Toυ Τάσου Μοσχονά,
Συχνά, όταν ο λόγος γίνεται για τον πρώην Αμερικανό Πρόεδρο Barack Obama, η συζήτηση δεν έρχεται στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Είναι αλήθεια πως τα πιο φανερά επιτεύγματα της Κυβέρνησης Obama, όπως το “Obamacare” ή η ανεύρεση και δολοφονία του Osama bin Laden, δεν ήταν πολλά, αλλά ήταν ηχηρά. Συνεπώς, δημιουργήθηκε η εντύπωση πως η Προεδρία Obama είχε μια πιο μετριοπαθή στάση όσον αφορά την εξωτερική πολιτική και τη θέση της χώρας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Αυτή η αντίληψη των πραγμάτων ενέχει μια δόση αλήθειας, αλλά μετριοπάθεια φυσικά δε σημαίνει απραξία. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μια αναδρομή στην εποχή της Προεδρίας Obama, ώστε να βρούμε ποιοι ήταν οι βασικοί άξονες της εξωτερικής του πολιτικής. Όπως θα γίνει αντιληπτό, ο Αμερικανός Πρόεδρος τελικά μάλλον πέτυχε περισσότερα απ’ όσα νομίζει κανείς.
Ερχόμενος από την Προεδρία του George W. Bush, που σαν βασικό άξονα είχε την «ισχυρή Αμερική κατά της τρομοκρατίας», ο τότε υποψήφιος των Δημοκρατικών Barack Obama είχε ήδη από τις προεκλογικές του ομιλίες θέσει τους πέντε άξονες που θα διείπαν την εξωτερική πολιτική του ως Προέδρου. Θέλοντας να βελτιώσει την εικόνα της χώρας, που είχε κατακρημνισθεί από τον πολυετή πόλεμο του Ιράκ και την παγκόσμια κατακραυγή για τον ρόλο των Η.Π.Α. στην αποσταθεροποίηση της περιοχής, ο πρώτος στόχος ήταν ο τερματισμός του πολέμου στην περιοχή και η απομάκρυνση των Αμερικανών στρατιωτών. Δεύτερος στόχος ήταν το χτίσιμο ενός, κατά τον ίδιο, «στρατού του 21ου αιώνα». Τρίτος στόχος, που απηχεί περισσότερο σε έναν στόχο των αρχών της δεκαετίας του 2000, ήταν η ανάπτυξη της ασφάλειας και η αναχαίτιση της διακίνησης όπλων μαζικής καταστροφής. Ο Οbama συνέχισε, αναφέροντας το στόχο της ανασύστασης των σημαντικών συμμαχιών των Η.Π.Α., κλείνοντας με μια διαπίστωση, που θα χαρακτήριζε σημαντικά τη μελλοντική του πολιτική: πως μόνο οι πολίτες του κάθε κράτους μπορούν να διατηρήσουν την ασφάλειά του μακροπρόθεσμα.
Και η αλήθεια είναι ότι, ως προς τον μη παρεμβατισμό, ο πρώην Αμερικανός Πρόεδρος τήρησε την υπόσχεσή του. Aντιμετωπίζοντας τον μαινόμενο πόλεμο στη Συρία, ο Obama αποφάσισε να θέσει μια «κόκκινη γραμμή» το 2013, αρνούμενος να οπλίσει τους αντάρτες και αποτρέποντας μια νέα στρατιωτική εμπλοκή των Η.Π.Α. στην περιοχή, που θα κόστιζε δισεκατομμύρια δολάρια και θα αποτελούσε το πιο μείζον ζήτημα της δεύτερης θητείας του. Αν και πολλοί κατακρίνουν αυτήν την απόφαση, δεδομένων και των χημικών όπλων που χρησιμοποιούσε ο Bassar al-Assad αλλά και παλαιότερων δηλώσεων του Obama πως θα απαντούσε σε μια τέτοιου είδους επίθεση, θεωρείται ίσως ως η πιο «περήφανη» στιγμή της Προεδρίας Obama και μια απόφαση που έσωσε το κράτος από έναν νέο «πόλεμο του Ιράκ».
Αυτό, πάντως, δε σημαίνει πως η χώρα δεν επενέβη καθόλου στα ζητήματα της περιοχής. Οι επιθέσεις με drones κατά την προεδρία Obama αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ οι επικριτές του επίσης αναφέρουν πως ο Πρόεδρος προέβη σε βιαστικές κινήσεις, που δε έλαβαν υπόψιν τις ισορροπίες της περιοχής. Συγκεκριμένα, αναφέρονται στην απομάκρυνση των Αμερικανών στρατιωτών από το Ιράκ, που ολοκληρώθηκε το 2011, και στο γεγονός πως η απουσία της χώρας από την περιοχή την αποσταθεροποίησε, επιτρέποντας την ανάπτυξη του ISIS και άλλων εξτρεμιστικών ομάδων. Ο ισλαμικός εξτρεμισμός απασχόλησε ιδιαίτερα την κυβέρνηση Obama, με την επίθεση στο προξενείο της Βεγγάζης το 2012, στην οποία σκοτώθηκε ο Αμερικανός Πρέσβης στη Λιβύη J. Christopher Stevens, να αποτελεί ένα μελανό σημείο, που έφερε στο προσκήνιο τις πολιτικές τόσο του Προέδρου, όσο και της τότε Υπουργού Εξωτερικών Hillary Clinton. Σε γενικές γραμμές, πάντως, οι πολιτικές της Clinton όσο και του διαδόχου της John Kerry κρίθηκαν θετικά στην εποχή εκείνη.
Ένα δεύτερο στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής του Οbama, που δε συζητιέται τόσο πολύ τη σήμερον ημέρα, είναι o διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης παραδοσιακών αμερικανικών συμμάχων. Ο Οbama ουκ ολίγες φορές είχε κριτική στάση απέναντι στο Ισραήλ, με τη σχέση του με τον Benjamin Netanyahu να χαρακτηρίζεται ταραχώδης, ενώ δεν δίσταζε να είναι ιδιαίτερα σκληρός με τη Σαουδική Αραβία, με την οποία αρκετοί Αμερικανοί Πρόεδροι διατηρούσαν μια πολύ επιφυλακτική στάση όσον αφορά ορισμένα συστημικά της προβλήματα και αυθαιρεσίες. Όλη αυτή η κριτική, πάντως, γινόταν σε διπλωματικό πλαίσιο και σε καμία περίπτωση δεν ανέτρεψε τις ισορροπίες των διμερών σχέσεων των σημαντικών συμμάχων.
Σημαντικός, ακόμα, άξονας της εξωτερικής πολιτικής του ήταν και η διάθεση να σκεφτεί ανορθόδοξα για παγκόσμιες λύσεις σε φλέγοντα προβλήματα. Ο Obama σίγουρα δεν ήταν Πρόεδρος που ήθελε να εντυπωσιάσει με γρήγορες και μονομερείς ενέργειες. Αντ’ αυτού, εκτιμούσε ιδιαίτερα τη συνεργασία με στόχο μια μακροπρόθεσμη πολιτική, τα αποτελέσματα της οποίας θα ξεπερνούσαν την Προεδρία του. Φυσικά, όπως μας απέδειξε ο πρώην Πρόεδρος Donald Trump, ένας τέτοιος τρόπος σκέψης ενέχει τον κίνδυνο πως οι επόμενες κυβερνήσεις δε θα βρίσκονται σε σύμπνοια με αυτές τις ιδέες και θα επιθυμούν να τις αναιρέσουν με μονομερείς βιαστικές ενέργειες. Πιο σημαντικό, ίσως, για τον Obama, ήταν μια πολιτική που θα λαμβάνει υπόψιν τις συνθήκες του παρόντος, αλλά με μια ματιά ιδεαλιστική και διορατική, που δε θα διστάζει να ανατρέψει τα δεδομένα και να επιλύσει τις διαφορές. Τα παραδείγματα δεν είναι λίγα. Ο Obama προσέγγισε έναν διαχρονικό εχθρό των Η.Π.Α., το Ιράν, και διαπραγματεύτηκε μια ιστορική συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα, το Joint Comprehensive Plan of Action (αλλιώς “Ιran Nuclear Deal”). Ο Οbama ήταν αυτός που θεώρησε ζωτικής σημασίας τη συνεργασία με τον Κινέζο Πρόεδρο Xi Jinping για τη «Συμφωνία των Παρισίων» του 2015, την ιστορικότερη συμφωνία για την κλιματική αλλαγή. O Obama ήταν τέλος, αυτός, που κοίταξε πίσω από ιστορικές διαφορές και επεδίωξε την άρση του εμπάργκο και τη βελτίωση των σχέσεων με την Κούβα των αδερφών Κάστρο.
Ο Barack Obama ήταν ίσως ένας υποτιμημένος Πρόεδρος, του οποίου η προσεκτική αντιμετώπιση και η διπλωματική προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική αρκετές φορές αντιμετωπίστηκε από τα media σαν απραξία και ατολμία. Μάλιστα, για τον πρώην Αντιπρόεδρο των Η.Π.Α. επί George W. Bush, Dick Cheney, η απόφαση για μη επέμβαση στη Συρία ήταν και αυτή που οδήγησε στην άνοδο ηγετών όπως ο Vladimir Putin και ο Xi Jinping στη διεθνή κοινότητα. Μπορεί η πολιτική του να κρίθηκε μετριοπαθής ή να αντιμετώπισε με «μουδιασμένο τρόπο» ζητήματα όπως η Αραβική Άνοιξη και η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, όμως δεν υπήρχαν φορές που η χώρα να μην πήρε θέση σε παγκόσμιο ζήτημα. Η κυβέρνηση Obama προέταξε τη διακρατική συνεργασία, καθώς και τη στρατιωτική επέμβαση μόνο όταν θίγονται θεμελιώδη δικαιώματα της χώρας, δίνοντας ένα παράδειγμα διαχείρισης με φειδώ ως “commander in chief” μιας τεράστιας δύναμης, όπως είναι αυτή που λέγεται Αμερικανικός στρατός. Η διαχείριση αυτή έγινε με την παραδοχή ότι ο στρατός δεν μπορεί να επεμβαίνει πάντα για να σώσει την κατάσταση στον 21ο αιώνα.
Μπορεί αρκετές από τις πολιτικές του να «ναυάγησαν» επί Προεδρίας Trump, με την άνοδο, όμως, του Joe Biden στην εξουσία αισιοδοξούμε πως η χώρα θα βγει από τον απομονωτισμό και τον αυταρχισμό των προηγούμενων ετών και θα επιδιώξει να είναι η πρωταγωνίστρια στα δρώμενα και τις αποφάσεις της διεθνούς κοινότητας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εxamining President Obama’s legacy on foreign policy, NPR, διαθέσιμο εδώ
- Βarack Obama: Foreign Affairs, Miller Center, διαθέσιμο εδώ
- The Atlantic examines Obama’s foreign policy legacy, PBS NewsHour, διαθέσιμο εδώ
- Οbama on the goal of his foreign policy, Vox, διαθέσιμο εδώ
