Της Σάντυ Μακκού,
Η σχέση μεταξύ φεμινισμού και σοσιαλισμού είναι εξαιρετικά οικεία, αλλά και εξαιρετικά περίπλοκη. Σύμφωνα με τη φεμινίστρια ποιήτρια Adrienne Rich, «η ανάκτηση των σωμάτων μας από τις γυναίκες θα φέρει πολύ πιο ουσιαστική αλλαγή στην ανθρώπινη κοινωνία από την κατάληψη των μέσων παραγωγής από τους εργαζόμενους». Πράγματι, είναι έργο που έχει ιδιαίτερη σημασία στη σοσιαλιστική παράδοση, διαδραματίζει βασικό ρόλο στη δημιουργία ανθρώπων και τη διαμόρφωση κοινωνικών σχέσεων. Στον καπιταλιστικό κόσμο, η τάξη γίνεται η δομή της, ο σκοπός της η παραγωγή, και η αποξένωση συνέπειά της. Στον εναλλακτικό κόσμο της πατριαρχίας, που εισήγαγε ο ριζοσπαστικός φεμινισμός, είναι το γυναικείο σώμα που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για τη σχέση μιας γυναίκας με τον εαυτό της και «που αποτελεί -σαν μηχανή- ύλη που πρέπει να εκμεταλλευτεί και μέσω “συναρμολόγησης” να βγάλει ζωή». Η βιολογία είναι η δομή της, η αναπαραγωγή ο προορισμός της και η αποξένωση η επίπτωσή της.
Ωστόσο, ο σοσιαλισμός και ο φεμινισμός αποκλίνουν αναπόφευκτα στον ανταγωνισμό τους για το ποιο θέμα διακύβευσης είναι πιο θεμελιώδες, κατηγορώντας ο ένας τον άλλον ή υποτιμώντας τις αντίστοιχες ανησυχίες τους. Η έντονη μαρξιστική εστίαση στα οικονομικά απορρίπτει κατάφωρα τη φεμινιστική ανησυχία με την «ιδιωτική» σφαίρα. Παρ’ όλα αυτά, ο μαρξιστικός ιστορικός υλισμός μπορεί να είναι μια καθοδηγητική μεθοδολογία για την ανάλυση της σεξουαλικής καταπίεσης, υποστηριζόμενη από έναν αριθμό φεμινιστών που συνδυάζουν τον μαρξισμό και τον ριζοσπαστικό φεμινισμό.
Παρόμοια με τον φεμινισμό, ο μαρξισμός είναι μια θεωρία για την εξουσία και τις άδικες κοινωνικές ρυθμίσεις που αποβάλλει ό,τι είναι «φυσικό» για τις κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές εξελίξεις: «Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει την ύπαρξή τους, αλλά, αντίθετα, η κοινωνική οντότητα που καθορίζει τη συνείδησή τους (Marx και Engels). Ο Karl Marx, μάλιστα, προσθέτει πως οι άνδρες δημιουργούν τη δική τους ιστορία, όμως, δεν το κάνουν όπως θέλουν, αλλά κάτω από περιστάσεις που αντιμετωπίζονται άμεσα, δίδονται και μεταδίδονται από το παρελθόν.
Στη στενή χρήση των εννοιών «οικονομία» και «παραγωγή», ωστόσο, ο Μαρξ αποτυγχάνει να συλλάβει μια «γυναίκα» και τις λειτουργίες της πέρα από τη φύση, θεωρώντας δεδομένες τις καθιερωμένες σχέσεις μεταξύ των φύλων και τους αναδυόμενους περιορισμούς στην γυναικεία αντιπροσωπεία. Στην πραγματικότητα, μια λογική ερμηνεία του «τρόπου παραγωγής υλικής ζωής» θα περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που συμβάλλουν στη δημιουργία και τη διατήρηση της φυσικής ύπαρξης της κοινωνίας, εξηγώντας γιατί η «οικονομία» και η «παραγωγή» πρέπει να περιλαμβάνουν την τεκνοποίηση και την παιδική ηλικία ως μέρος τους.
Από την άλλη, η άνοδος του ριζοσπαστικού φεμινισμού, ο οποίος κέρδισε δυναμική με το γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ήρθε να αμφισβητήσει την ανεπάρκεια της μαρξιστικής ανάλυσης της καταπίεσης των γυναικών. Πολλά από τα μέλη του ήταν προηγουμένως ενεργοί συμμετέχοντες στο κίνημα της Νέας Αριστεράς, οι οποίοι σύντομα απογοητεύτηκαν με την κυρίαρχη κουλτούρα της αρρενωπότητας, αμφισβητώντας εάν το τέλος του καπιταλισμού θα φέρει πραγματικά την αλλαγή στην κατάσταση των γυναικών. Η επαναστατική του εφεύρεση ήταν ότι στον πυρήνα της καταπίεσης των γυναικών είναι η πατριαρχία -ο πιο θεμελιώδης και παγκόσμιος τύπος καταπίεσης- η εξάλειψη της οποίας πρέπει να ξεκινήσει από τις «ιδιωτικές» πτυχές της ζωής. Η ιδιωτική σφαίρα είναι, επομένως, πολιτική, καθώς μιλά τη γλώσσα κυριαρχίας και υποταγής και ταιριάζει με αυτό που ο Max Weber ορίζει ως “Herrschaft”.
Μία ριζοσπαστική φεμινίστρια, η Shulamith Firestone, φέρνει τη μαρξιστική μεθοδολογία στον ριζοσπαστικό φεμινισμό. Πρώτον, συμφωνεί με τον Engels ότι η σεξουαλική καταπίεση προήλθε από τον πρώτο καταμερισμό της εργασίας και παρόλο που οι τεχνολογικές εξελίξεις δεν μπορούν πλέον να δικαιολογήσουν τη συνέχιση της καταπίεσης, η ενοποιημένη δύναμη της άρχουσας τάξης, στην περίπτωση αυτή οι άντρες, βρίσκει νέα μέσα εξαναγκασμού. Δανείζεται επίσης μαρξιστικές αναλύσεις και τις χρησιμοποιεί στη θεωρία της. Δεδομένου ότι η «αναπαραγωγή είναι η αρχή του δυϊσμού», η Firestone προωθεί την εξέγερση των γυναικών ως την υποβάθμιση και την κατάσχεση του ελέγχου της αναπαραγωγής. Καταλήγει στο εξής: αν ο μαρξισμός δεν μετατρέψει την πιο θεμελιώδη μορφή κοινωνικής οργάνωσης που είναι «η πηγή ψυχολογικής, οικονομικής και πολιτικής καταπίεσης», η εκμετάλλευση στην κοινωνία δεν θα εξαλειφθεί ποτέ.
Συμπερασματικά, η αυτονομία των οικονομικών έχει αποδειχθεί επιζήμια για τη μαρξιστική κατανόηση του φύλου. Κατά συνέπεια, η μαρξιστική παράδοση θεωρείται συχνά ασυμβίβαστη με τον φεμινισμό, προκαλώντας μια επίθεση από ριζοσπαστικές φεμινίστριες σε πολλά θέματα, όπως η πορνεία και η πορνογραφία. Πράγματι, το γεγονός ότι οι μαρξιστές περιόρισαν τους ορισμούς της «παραγωγής» και της εργασίας στα οικονομικά τους έχει οδηγήσει στην απώλεια της όψης της «ιδιωτικής» ζωής ως αρένα καταπίεσης. Ωστόσο, η πρόσφατη κίνηση προς τον διαυγή φεμινισμό μέσα στη φεμινιστική σκέψη που έχει προκαλέσει τόσο τον μαρξισμό όσο και τον ριζοσπαστικό φεμινισμό και έδειξε ότι ο μαρξιστικός υλισμός είναι πιθανό να συμβάλει στο ζήτημα της σεξουαλικής καταπίεσης πολύ περισσότερο από ότι αρχικά θεωρούνταν. Η ενσωμάτωση του ριζοσπαστικού φεμινισμού και του μαρξισμού μπορεί να ενισχύσει τόσο τον σοσιαλισμό όσο και τον φεμινισμό παρέχοντας μια ευρύτερη εικόνα της ιστορικής αλληλεπίδρασης των καπιταλιστικών και πατριαρχικών μορφών καταπίεσης και των τρόπων αποτελεσματικής απελευθέρωσης από αυτούς.
Ως πρώτο βήμα για την ανάπτυξη μιας κοινής αντίληψης με τον ριζοσπαστικό φεμινισμό, ο Μαρξισμός θα έπρεπε ίσως να επανεξετάσει την απαθή του στάση απέναντι στα θέματα φύλου. Τελικά, και οι δύο θεωρίες πρέπει να δείχνουν περισσότερο σεβασμό στις ανησυχίες της άλλης και να αναγνωρίζουν ότι οι δύο μορφές εκμετάλλευσης και καταπίεσης δεν είναι απομονωμένες, αλλά σε συμβιωτική σχέση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Bryson, Valerie (2005), Φεμινιστική πολιτική θεωρία, Αθήνα: Μεταίχμιο
