Της Διαμάντως Γεωργακοπούλου,
Σε πόσες γλώσσες μπορεί κανείς να πει «σ’ αγαπώ»; “I love you”, “je t’aime”, “ti amo”, “Ich liebe dich”, “te quiero”. Οι πιο γνωστές λέξεις για την αγάπη διεθνώς είναι : “love”, “amor”, “amour”, “amore”, “Liebe”. Η καθεμία από αυτές τις λέξεις έχει πολλές σημασίες. Βέβαια, τα συναισθήματα της αγάπης αλλά και του έρωτα είναι αδιαμφισβήτητα καθολικά, αλλά κάθε λαός τα μεταφράζει διαφορετικά. Η έννοια του έρωτα έχει μεταβολές και σε βάθος χρόνων, αλλά και από τόπο σε τόπο, στο σήμερα.
Τι είναι ο έρωτας; Το ερώτημα αυτό παραμένει αναπάντητο και δεν υφίσταται κάποιος επιστημονικός ορισμός που να αποδίδει το περιεχόμενο αυτής της λέξης. Κάποιος που έχει ερωτευτεί θα έλεγε πως πρόκειται για ένα συναίσθημα που βιώνει κανείς, όταν αισθάνεται σφοδρή επιθυμία για ένα άλλο πρόσωπο. Ο πόθος, η ευτυχία, η λαχτάρα, η αμοιβαιότητα, αλλά και η αστάθεια είναι μερικά από τα συναισθήματα που περιγράφουν την έννοια. Η σεξουαλική δραστηριότητα είναι, επίσης, συνδεδεμένη με τον όρο αυτό. Στην ελληνική γλώσσα αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει σαφής διαχωρισμός της αγάπης από τον έρωτα, κάτι που δεν είναι διακριτό απαραίτητα και σε άλλες γλώσσες. Κατόπιν αναζήτησης στη βιβλιογραφία, στην αγγλική γλώσσα ο έρωτας αποδίδεται μάλλον με τον όρο “romantic love” ή “passionate love”, χωρίς ωστόσο κάποιος από τους δύο να είναι απόλυτα ακριβής. Βέβαια και ας μην υπάρχει μία συγκεκριμένη λέξη για να το περιγράψει, είναι σίγουρο πως το συναίσθημα αυτό το βιώνουν εξίσου και οι άγγλοι, οι αμερικάνοι και όσοι μιλούν τα αγγλικά ως μητρική-πρώτη γλώσσα.
Η έκφραση και εκδήλωση των συναισθημάτων ποικίλει στους διαφορετικούς πολιτισμούς και εξαρτάται από τις επιρροές που ασκεί μία συγκεκριμένη κουλτούρα στον λαό της. Η αλληλεπίδραση των ανθρώπων της ίδιας πολιτισμικής ομάδας, οι κοινές νόρμες, οι αξίες και τα ήθη που μοιράζονται μεταξύ τους, μας ωθούν στο συμπέρασμα ότι παρά τις ατομικές διαφορές θα υπάρχουν ενδο-πολιτισμικές ομοιότητες στη βίωση του έρωτα. Η αντίληψη και κατανόηση του συναισθήματος αυτού είναι πιθανό να διαφοροποιείται σε κοινωνίες που βασίζονται στον ατομικισμό από εκείνες που στηρίζονται στη συλλογικότητα.
Μερικά θεμέλια του έρωτα όπως τον αναγνωρίζουμε σήμερα, στους δυτικούς πολιτισμούς, προκύπτουν από την σεξουαλική επανάσταση ή σεξουαλική απελευθέρωση που πραγματοποιήθηκε στις δεκαετίες του 1960- 1980 στην Αμερική. Την περίοδο αυτή, έγινε αποδεκτό το σεξ εκτός γάμου και κανονικοποιήθηκε η αντισύλληψη, οι αμβλώσεις, ο γυμνισμός και πολλά άλλα που συνέβαλλαν στην συμφιλίωση με τον ερωτισμό. Η ισότητα μεταξύ των φύλων εγκαθιδρύθηκε, αποτελώντας τον πυρήνα για να μπορέσουν οι άνθρωποι να αισθανθούν τον έρωτα και να τον εκφράσουν. Το σεξ, πράξη θεμέλιο στον έρωτα, συνδέεται πλέον με την απόλαυση και όχι με την τεκνοποίηση, όπως ίσχυε παλαιότερα. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια στις κοινωνίες μας επικρατεί μία τάση που υπονομεύει τον έρωτα. Η σεξουαλική δραστηριότητα βρίσκεται στο επίκεντρο καθώς τα ατομικά ιδεώδη της Δύσης προτάσσουν την απόλαυση που προσφέρει το σεξ, από οτιδήποτε άλλο. Ο ρομαντισμός φαίνεται να παραμερίζεται μπροστά στον κυνισμό της εποχής και οι άνθρωποι δεν δείχνουν το ίδιο διατεθειμένοι πλέον να αισθανθούν. Βέβαια κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί σε αυτό το συναίσθημα. Είναι πιθανό οι τάσεις της εποχής να καθοδηγούν τους ανθρώπους σε πιο εγωκεντρικούς δρόμους, αλλά ο έρωτας δε θα εξαφανιστεί.
Στην Μέση Ανατολή, και το Αραβικό Ισλάμ ο έρωτας είναι συνδεδεμένος με τον γάμο. Στις κοινωνίες αυτές ο ρόλος της γυναίκας είναι κυρίως συνδεδεμένος με την ανατροφή των παιδιών και την φροντίδα του νοικοκυριού. Τα άτυπα θεμέλια των κοινωνιών θέτουν τον άνδρα ως αρχηγό του σπιτιού και καταπιέζουν τον ερωτισμό και τη σεξουαλικότητα για τη γυναίκα. Για ένα άτομο μεγαλωμένο στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες τέτοιες αντιλήψεις ακούγονται σε πρώτη όψη αποτρόπαιες και οπισθοδρομικές. Ωστόσο, χρειάζεται να αναλογιστούμε ότι η κάθε κουλτούρα έχει τα δικά της θεμέλια και οφείλουμε να τα σεβαστούμε και ας έχουμε ενστάσεις ως προς αυτά. Ο έρωτας για μία κοπέλα της Μέσης Ανατολής μπορεί να σημαίνει φροντίδα προς το σύντροφο, άνευ όρων αποδοχή και δοτικότητα. Ο ρομαντισμός υφίσταται σε αυτές τις κοινωνίες απλώς έχει τη δική του μορφή και καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την θρησκευτική πίστη.
Τέλος, αξίζει να εξετάσουμε και την οπτική του έρωτα για τους Ασιατικούς πολιτισμούς. Οι κοινωνίες αυτές στηρίζονται στην πειθαρχία και τη συλλογικότητα και πρωταρχικός στόχος καθίσταται η επιτυχία του συνόλου -σε αντίθεση με τις Δυτικές. Για χρόνια υπήρχε η αντίληψη ότι οι Κινέζοι δεν ενδιαφέρονται για τον έρωτα (De Rougemont), ενώ ο Hsu ισχυρίστηκε ότι η δυτική εξιδανίκευση του έρωτα δεν ασκεί σημαντική επιρροή στους νέους της Κίνας. Η διαρκής προσκόλληση στον σύντροφο είναι ένα χαρακτηριστικό που περιγράφει τον σύγχρονο έρωτα για τους Κινέζους. Κατ’ επέκταση η ένταση και η συχνότητα του ρομαντικού πάθους στην κινεζική κοινωνία, παρά την αξιοσημείωτη ύπαρξη της ως θέμα στην κινεζική λογοτεχνία έχει υποτιμηθεί εις βάθος (Jankowiak 1995). Ωστόσο, θα ήταν σχεδόν αδιανόητο να θεωρήσουμε ότι ένας ολόκληρος πολιτισμός απέχει από τον έρωτα. Η συλλογικότητα της κοινωνίας θέτει ως πυλώνες του ερωτισμού την αμοιβαιότητα και την αλληλεξάρτηση. Οι σύντροφοι είναι ισάξιοι και βοηθούν ο ένας τον άλλον να εξελιχθεί. Επιπλέον, αν εξετάσουμε και την Ιαπωνική κουλτούρα, θα συνειδητοποιήσουμε ότι οι Ιάπωνες δεν συνηθίζουν να εκφράζουν τον έρωτα τους ή την αγάπη τους με λέξεις αλλά προτιμούν να τα δείχνουν σε πράξεις. Το ιδανικό του έρωτα στηρίζεται σε μία ευρέως διαδεδομένη ιστορία για την Ιαπωνία, αυτή των Μίκο & Μάκο. Ο θάνατος μιας νεαρής γυναίκας, και το πένθος του εραστή της που έμεινε πιστός μέχρι το θάνατό της, έγινε εθνικό σύμβολο του έρωτα. Η αγνότητα και καθαρότητα είναι αξιοσημείωτα ερωτικά χαρακτηριστικά για τον Ιαπωνικό πληθυσμό.
Συνοψίζοντας, με μία σύντομη αναφορά βλέπουμε ότι ο έρωτας διαφέρει από πολιτισμό σε πολιτισμό, αλλά είναι ένα συναίσθημα καθολικό. Ωστόσο, στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες, που απαλλάσσονται ολοένα και περισσότερο από ρατσιστικές αντιλήψεις, είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε ότι υφίσταται σημαντική διαπολιτισμική επιρροή. Ο έρωτας είναι ίδιος αλλά και διαφορετικός για τους πολιτισμούς και δεν παύει να έχει ύψιστη θέση στη καρδιά των ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Victor Karandashev (2017), Romantic Love in Cultural Contexts, springer
- B. Shiraev, D. A. Lewy (2017), Διαπολιτισμική Ψυχολογία-Κριτική σκέψη και εφαρμογές, Πεδίο
- Victor Karandashev, Online readings in psychology and culture (2015) A Cultural Perspective on Romantic Love.
