Οι Κυπριακές επαναστάσεις του Νικόλαου Θησέα

Της Νάντιας – Ελπίδος Δουρίδα,

Περί το 1833, σημειώνονται στη Κύπρο τρείς συνεχόμενες εξεγέρσεις με οικονομικά, πολιτικά και εθνικοαπελευθερωτικά κίνητρα: η πρώτη, υπό τον Νικόλαο Θησέα, πρώην αγωνιστή της ελληνικής επανάστασης του 1821, με επίκεντρο την περιοχή Λάρνακας, του Αγίου Γεωργίου Κοντού και του Σταυροβουνίου. Η δεύτερη, υπό την καθοδήγηση του καλόγερου Ιωαννίκιου με επίκεντρο την Καρπασία και η τρίτη, στην επαρχία Πάφου με συμμετοχή Ελλήνων και Τούρκων υπό την αρχηγία του Γκιαούρ Ιμάμη. Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα πως αυτός ο τελευταίος, είχε μάλλον υποβοηθηθεί και υποκινηθεί από τον ηγεμόνα της Αιγύπτου Μωχάμετ Αλή. Ο Γκιαούρ Ιμάμης γνώριζε επίσης τόσο τον Ιωαννίκιο, όσο και τους αδελφούς Θησέα.

Η προσωπικότητα του Νικόλαου Θησέα κρίνεται χαρισματική. Γεννηθείς στην Κύπρο αρχές του 19ου αιώνα, είχε τέσσερα αδέλφια: τον Λεόντιο, τον Κυπριανό, που ήταν βασικός μέτοχος της εταιρείας «Κυπριανός Θησεύς και Σια στη Λάρνακα», τον Θεοφύλακτο, μεγαλέμπορο και αργότερα Αρχιμανδρίτη και τη Μαρίτσα. Το 1815, ο Νικόλαος Θησέας εγκαθίσταται στη Μασσαλία, όπου και ξεκινά μία εμπορική δραστηριότητα με εισαγωγές αγροτικών και μη προϊόντων στη Γαλλία από τη Κύπρο και τη Συρία. Ο ίδιος ήταν όμως εξαιρετικά μορφωμένος και τελούσε κατά διαστήματα τα καθήκοντα του εκπαιδευτικού στη σχολή της Τεργέστης. Την αριστοκρατική του καταγωγή μαρτυρά και το γεγονός πως ήταν πολύγλωσσος, καθώς γνώριζε άπταιστα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και τούρκικα.

Όσο βρισκόταν στη Μασσαλία συνδέθηκε στενά με τη Φιλική Εταιρεία και το Ελληνόφωνο Ξενοδοχείο, που αποτελούσε ένα προπαρασκευαστικό στάδιο της οργάνωσης της Φιλικής Εταιρείας, με έδρα τη Γαλλία. Η ίδια μάλιστα είχε προσφέρει εξαιρετική πρακτική αρωγή στον επαναστατικό αγώνα καθώς είχε αποστείλει μέχρι το 1814 40.000 τουφέκια στην Ελλάδα. Η Φιλική Εταιρεία είχε αναθέσει στον Θησέα λοιπόν το κοπιώδες εγχείρημα της στρατολόγησης Ελλήνων και Γάλλων εθελοντών που θα στέλνονταν στην επαναστατημένη Ελλάδα

Ο ίδιος στήριξε χρηματικά σε μεγάλο βαθμό την οργάνωση και την εκπόνηση του Ελληνικού Αγώνα, ενώ μαζί με άλλους εμπόρους της Μασσαλίας πήγε στην Ελλάδα για να πολεμήσει βάζοντας την πατρίδα πάνω από περιουσία, εμπόριο και σχολεία. Από τα παραπάνω, εύλογα συνάγεται το συμπέρασμα ότι η πολεμική αλλά και κοινωνικοπολιτική στάση του στη χώρα μας ήταν πολύπλευρη. Είχε στενούς δεσμούς με την ηγεσία, τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ενώ αποτέλεσε υπασπιστής του Δημήτριου Υψηλάντη. Ο Θησέας έλαβε, επιπλέον, μέρος σε πολλές μάχες κατά του Ιμπραήμ, όπως στο Ναύπλιο και στο Μοριά. Μετά το τέλος της επανάστασης επέστρεψε στη Μασσαλία όπου συνέχισε τις εμπορικές του δραστηριότητες.

Λίγους μήνες μετά την έναρξη του Ελληνικού Αγώνα, ο αδελφός του Νικόλαου Θησέα, Θεοφύλακτος, κυκλοφόρησε στη Λάρνακα ένα επαναστατικό φυλλάδιο της Φιλικής Εταιρείας, παρά τις αντιρρήσεις του στενού οικογενειακού του κύκλου. Στις 9 Απριλίου, οι Τούρκοι συνέλαβαν τον πατέρα και τον αδελφό του Λεόντιο, για να πάρουν πληροφορίες για τη δράση του Θεοφύλακτου. Τραγικός θάνατος βρήκε τους δύο άνδρες, οι οποίοι κράτησαν την τιμή τους και δε λύγισαν, υπομένοντας τα βασανιστήρια που τους είχε υποβάλει ο τούρκος κυβερνήτης Κουτσιούκ Μεχμέτ.

Λίγα χρόνια αργότερα, περί το 1832, οι αδελφοί Θησέα εμφανίστηκαν στη Λάρνακα για να διεκδικήσουν την περιουσία του πατέρα τους και του θείου τους, Αρχιεπισκόπου Κυπριανού. Οι περιουσίες είχαν δημευθεί από το σφαγέα της Κύπρου Κουτσιούκ Μεχμέτ, μετά το αιματοκύλισμα του Ιουλίου του 1821. Ο Σουλτάνος όμως δε τήρησε την υπόσχεση που είχε δώσει για την επιστροφή των δημευθεισών περιουσιών στους νόμιμους και νομιμόφρονες ιδιοκτήτες, οδηγώντας τη τροπή των γεγονότων στην εξέγερση του 1833.

1η Μαρτίου 1833. Ο Νέος κυβερνήτης Σαΐτ Μεχμέτ απαιτεί τη συλλογή των καθυστερημένων φόρων, που λίγο πριν είχαν διαγραφεί με δική του απόφαση. Αυτό ήταν το τελειωτικό χτύπημα. Η επαναφορά των φόρων προκάλεσε μεγάλη κοινωνική αναταραχή, με σημείο αναφοράς την περιοχή της Λάρνακας. Οι μέρες που ακολούθησαν ήταν δύσκολες, χαρακτηριζόμενες από πλήθος συλλογικών διαμαρτυριών και εξεγέρσεων. Η μεγαλύτερη, με 8.000 συμμετέχοντες, έγινε έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Κοντού. Πρωταγωνιστής της εξέγερσης ήταν ο Νικόλαος Θησέας μαζί με άλλους επιφανείς Κύπριους που πολέμησαν στην Ελλάδα. Ένας από αυτούς ήταν ο μοναχός Ιωαννίκιος που κινήθηκε στην Καρπασία αλλά είχε βρεθεί και εκπαιδευτεί στη Λάρνακα για ένα και πλέον μήνα, μαζί με τον Θεοφύλακτο Θησέα.

Οδηγώντας σθεναρά το πλήθος, ο Νικόλαος Θησέας βάδισε προς τα προξενεία της Λάρνακας, απαιτώντας από τις προξενικές αρχές την παρέμβασή τους για την ακύρωση της φορολογίας. Προχωρώντας ζήτησε τη βοήθεια του Μητροπολίτη Κιτίου Λεόντιου Β’ για να μπορέσει να αλλάξει τη στάση του Αρχιεπίσκοπου Πανάρετου, ο οποίος ως τότε είχε ταχθεί με το μέρος του Τούρκου διοικητή στον τομέα της πληρωμής των φόρων.

Οι σκοποί των αδελφών Θησέα, πέρα από την ακύρωση της φορολογίας, ήταν η αποτίναξη της τουρκικής σκλαβιάς με την αρωγή της Γαλλίας, μέσω του Προξένου της στη Λάρνακα, Μποτού. Πολλοί ιστορικοί χαρακτηρίζουν την επανάσταση του Θησέα το 1833 την πρώτη σύγχρονη προσπάθεια για την «ανεξαρτησία» της Κύπρου, αφού η πόρτα της ενσωμάτωσης με την Ελλάδα είχε κλείσει το 1828, όταν ο Καποδίστριας αρνήθηκε να δεχθεί την κυπριακή αντιπροσωπεία. Παρόμοιες προσπάθειες για ανεξαρτησία είχαν επαναληφθεί από τον Θησέα και στο παρελθόν, οι οποίες όμως δεν τελεσφόρησαν.

Μετά την επίτευξη του στόχου της ακύρωσης της φορολογίας, ο Νικόλαος Θησέας, προσπάθησε να κρατήσει ζωντανή την επανάσταση. Αναμένοντας τον οπλισμό που του είχε υποσχεθεί ο Γάλλος πρόξενος, οδήγησε τις τρεις χιλιάδες άοπλους άνδρες στο Σταυροβούνι, όπου και παρέμειναν 2 μήνες. Στο μεταξύ, η συμφωνία ειρήνης μεταξύ του Σουλτάνου και του Μωχάμετ Άλη της Αιγύπτου, οδήγησε εν τέλει στην ακύρωση της αποστολής όπλων από το εξωτερικό, τα οποία ανέμενε αγωνιωδώς ο Θησέας, αλλά και στην ταυτόχρονη επιστροφή του τουρκικού στρατού στη Κύπρο

Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν, με βίαιο τρόπο, τον Νικόλαο Θησέα να διαλύσει τις ομάδες του και να διαφύγει στη Ρόδο με την προτροπή και βοήθεια του Γάλλου πρόξενου Μποτού. Ίδια μοίρα είχε και ο αδελφός του, Θεοφύλακτος, που κατέφυγε στην Παλαιστίνη και πρόσφερε τις υπηρεσίες του στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Ο άλλος αδελφός, ο Κυπριανός, είχε ήδη προλάβει να εγκατασταθεί στη Σύρο. Όλοι τους απώλεσαν την μεγάλη περιουσία που κατείχαν στην Κύπρο.

Ο Νικόλαος Θησέας το 1839 επέστρεψε στην Ελλάδα και διορίστηκε πρώτος πρόξενος της χώρας στη Βηρυττό. Το 1849 απέστειλε επιστολή στον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο προσφέροντας δέκα υποτροφίες σε Κύπριους φοιτητές για να σπουδάσουν στην Αθήνα. Η ζωή όμως δε του επιφύλασσε αίσιο τέλος, καθώς άφησε την τελευταία του πνοή το 1858 από την αδίστακτη ασθένεια της χολέρας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Άντρος Παυλίδης, 1987, Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 6, σσ.34-38, Λευκωσία: Εκδ. Φιλόκυπρος
• Χάρης Χριστοδούλου, 2003,  Κυπριακαί Σπουδαί, Τόμος ΞΔ΄-ΞΕ΄, 2000-2001, Λευκωσία