Μία αξιολογική προσέγγιση της Συνόδου Κορυφής του ΟΗΕ για το Κλίμα στη Νέα Υόρκη (2019)

Της Δανάης Λυπιρίδη,

Τη δεκαετία του 1970 δημιουργήθηκε η ανάγκη για τη θέσπιση νομοθετικών περιβαλλοντικών ρυθμίσεων, τόσο στον διεθνή όσο και στον τότε δυτικοευρωπαϊκό χώρο, λόγω της ραγδαίας αύξησης των οικολογικών προβλημάτων. Με στόχο την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων, έλαβαν χώρα διάφορες συνδιασκέψεις υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), οι οποίες αποτέλεσαν σημαντικές προσπάθειες για την υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων κατά της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Το 2015, στην 21^η Διάσκεψη των Η.Ε. για την Κλιματική Αλλαγή στο Παρίσι, υιοθετήθηκε η πρώτη νομικά δεσμευτική παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα, η «Συμφωνία των Παρισίων». Αυτή η συμφωνία, η οποία έχει έναν αρκετά φιλόδοξο χαρακτήρα, προσδιορίζει ένα οικουμενικό σχέδιο δράσης με στόχο τον περιορισμό της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη έως 2°C σε σχέση με τα προ-βιομηχανικά επίπεδα. Αποσκοπώντας στην ανάληψη περισσότερο φιλόδοξων δεσμεύσεων από τα κράτη για τον περιορισμό των εκπομπών στο πλαίσιο της «Συμφωνίας των Παρισίων» αλλά και στην προβολή σημαντικών εθνικών και διεθνών κλιματικών δράσεων, ο Γενικός Γραμματέας Η.Ε., António Guterres, συγκάλεσε στις 23 Σεπτεμβρίου 2019 μία νέα Σύνοδο Κορυφής για το Κλίμα (“Climate Action Summit”) στη Νέα Υόρκη. Ο A. Guterres ζήτησε από τις πολιτικές ηγεσίες που θα προσέρχονταν στη Σύνοδο Κορυφής να παρουσιάσουν ρεαλιστικά και εφαρμόσιμα σχέδια και έθεσε 4 πρακτικούς στόχους προς επίτευξη στο πλαίσιο της Συνόδου:

1. Καμία νέα χρηματοδότηση ή κατασκευή εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας από άνθρακα μετά το 2020.
2. Καμία επιδότηση στα ορυκτά καύσιμα.
3. Δέσμευση για μηδενικές ή τουλάχιστον ουδέτερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
4. Να φορολογηθούν οι ρυπαίνοντες και να δοθούν φοροαπαλλαγές στους πολίτες.

Αντικείμενο της Συνόδου Κορυφής ήταν η περαιτέρω προώθηση των δράσεων για το κλίμα, σύμφωνα με την «Συμφωνία των Παρισίων», η οποία θα έχει ως αποτέλεσμα την επίτευξη μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050 και την αποτροπή της αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά περισσότερο από 1,5°C. Κεντρικός σκοπός της ήταν η παροχή κινήτρων για τα συμβαλλόμενα κράτη να τηρήσουν τις βραχυπρόθεσμες (2020) και μεσοπρόθεσμες (2030) δεσμεύσεις τους, που απορρέουν από τη «Συμφωνία των Παρισίων» και αποτυπώνονται στα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και για το κλίμα. Σε γενικές γραμμές, υπογραμμίστηκε ο τρόπος με τον οποίο η δράση για το κλίμα μπορεί να έχει ευεργετικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων και καταδείχθηκε η ανάγκη ευθυγράμμισης πολιτικών και θεσμών για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή τόσο της «Συμφωνίας του Παρισιού» όσο και των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Επιπλέον, συζητήθηκε η καθολική προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η ανάπτυξη των βιώσιμων και ανθεκτικών υποδομών στις πόλεις, η αειφορική γεωργία και διαχείριση των δασών και των ωκεανών, η ανθεκτικότητα και προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και η ευθυγράμμιση των δημόσιων και ιδιωτικών χρηματοδοτήσεων με μία οικονομία μηδενικών εκπομπών.

Στη Σύνοδο Κορυφής συμμετείχαν κυβερνήσεις, ηγέτες επιχειρήσεων, υποεθνικοί δρώντες, αυτόχθονες, νέοι και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη της Κοινωνίας των Πολιτών. Από κοινού συμφώνησαν μετασχηματιστικές πρωτοβουλίες σε 12 κρίσιμους τομείς, οι οποίες θα αποτελέσουν τη βάση για την περαιτέρω μείωση των εκπομπών και την ενίσχυση της προσαρμογής και της ανθεκτικότητας απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Κατά τη διάρκεια της Συνόδου, 70 χώρες δεσμεύτηκαν να υλοποιήσουν πιο φιλόδοξα εθνικά σχέδια για το κλίμα το 2020, σύμφωνα και με την στρατηγική των μηδενικών εκπομπών έως το 2050. Παρόλο που αυτές οι χώρες αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, συνεισφέρουν ελάχιστα στις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ορισμένα κράτη δεσμεύτηκαν να παρουσιάσουν νέα σχέδια έως το τέλος του 2020, ενώ 75 χώρες, μαζί με την Ευρωπαϊκή Ένωση, 10 περιφέρειες και περισσότερες από 100 πόλεις παγκοσμίως δεσμεύτηκαν να υλοποιήσουν στρατηγικές μηδενικών εκπομπών για το 2050 έως το 2020. Τέλος, πολλές επιχειρήσεις ενδιαφέρθηκαν να αναλάβουν απτή δράση για το κλίμα. Ογδόντα επτά (87) μεγάλες εταιρίες δεσμεύθηκαν να πετύχουν τον στόχο της οικονομίας μηδενικών εκπομπών άνθρακα μέχρι το έτος 2050, ενώ 130 τράπεζες -το 1/3 του παγκόσμιου τραπεζικού τομέα- δήλωσαν ότι θα εργαστούν για την επίτευξη των στόχων της «Συμφωνίας των Παρισίων».

Όσον αφορά την Ελλάδα, η χώρα προέβη σε δέσμευση, από κοινού με την Ουγγαρία, για τη διακοπή της λειτουργίας των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με καύση άνθρακα έως το 2028 και το 2030, αντίστοιχα. Επιπλέον, επιθυμώντας να συνεισφέρει στην επίτευξη των στόχων της Συνόδου, προώθησε μαζί με την UNESCO και τον Διεθνή Μετεωρολογικό Οργανισμό, πρόταση με τίτλο “Addressing climate change impacts on cultural and natural heritage”, η οποία περιλαμβάνει τα συμπεράσματα του επιστημονικού σκέλους της διεθνούς Διάσκεψης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά. Σε συνέχεια της πρωτοβουλίας της, η Ελλάδα πρότεινε την φιλοξενία ενός ευέλικτου μηχανισμού με σκοπό την παρακολούθηση της προόδου υλοποίησης της πρότασης, σύμφωνα με τις δράσεις που αυτή περιλαμβάνει στους τομείς της επιστημονικής έρευνας, της διοίκησης/διαχείρισης και της εκπαίδευσης και σε συνεργασία με τις χώρες και τους διεθνείς οργανισμούς που την στηρίζουν. Επιπρόσθετα, η Ελλάδα συνέστησε, σε εθνικό επίπεδο, συντονιστικό όργανο που αποσκοπεί στην υλοποίηση των δράσεων που ο ευέλικτος μηχανισμός θα αποφασίζει και στο οποίο θα υπάρχει η δυνατότητα συμμετοχής επιτελικών στελεχών των κρατών/οργανισμών που έχουν στηρίξει την ελληνική πρόταση. Στην εν λόγω Συντονιστική Ομάδα θα μετέχουν κορυφαίοι επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και εκπρόσωποι Μη Κυβερνητικών Οργανισμών που στηρίζουν την ελληνική πρωτοβουλία.

Η Σύνοδος Κορυφής του ΟΗΕ για το Κλίμα στην Νέα Υόρκη (2019) αναγνώρισε την ανάγκη λογοδοσίας κρατών αναφορικά με τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνουν και παρείχε μία βάση για την παρακολούθηση της προόδου των εν λόγω πρωτοβουλιών, ώστε να διασφαλιστεί η επίτευξη των υποσχόμενων αποτελεσμάτων. Εντούτοις, οι δεσμεύσεις της Συνόδου δεν επαρκούν για την αποτροπή της αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά περισσότερο από 1,5°C. Η Κίνα δεν δεσμεύτηκε να αναλάβει πιο ενεργή δράση για το κλίμα και θα τηρήσει μόνο τους στόχους που ορίζονται στη «Συμφωνία των Παρισίων», καθώς πιθανότητα ανησυχεί για δυνητική επιβράδυνση της οικονομίας της. Οι ΗΠΑ, οι οποίες είχαν αποχωρήσει από τη «Συμφωνία των Παρισίων» υπό την Προεδρία Trump, δεν συμμετείχαν ενεργά στη Σύνοδο, όπως και η Βραζιλία, η Σαουδική Αραβία, η Νότια Αφρική και η Ιαπωνία, ενώ η Ινδία δεν δεσμεύτηκε να μειώσει την εξάρτησή της από την χρήση άνθρακα. Θέτοντας το ζήτημα της χρηματοδότησης μιας πιο πράσινης οικονομίας, ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdoğan, κατέστησε σαφές ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να επικυρώσει τη «Συμφωνία των Παρισίων» μέχρι να επαναξιολογηθεί ως αναπτυσσόμενη χώρα και, συνεπώς, να έχει δικαίωμα πρόσβασης σε «πράσινη» χρηματοδότηση. Επιπλέον, προβληματισμό προκαλεί ως προς τους τιθέμενους στόχους η απρόσκοπτη κατασκευή και λειτουργία του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου Nord Stream 2 στη γερμανική αγορά ενέργειας. Τέλος, δεν επιτεύχθηκε ολική απαγόρευση νέων σταθμών καύσης άνθρακα έως το 2020.

Γενικότερα, υπήρξε μερική επανάληψη των προηγούμενων δεσμεύσεων των κρατών από τη «Συνθήκη των Παρισίων», χωρίς να έχουν δοθεί ουσιαστικές υλοποιήσιμες λύσεις αναφορικά με την επίτευξη του στόχου της κλιματικά ουδέτερης οικονομίας και χωρίς να έχει υιοθετηθεί κάποιο κείμενο υποχρεωτικού χαρακτήρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα πρακτικά αναγράφονταν φράσεις όπως: «η Σύνοδος κατάφερε να επιστήσει την προσοχή των ηγετών» ή ότι «η Σύνοδος αναγνώρισε την ανάγκη για την ουσιαστικότερη δέσμευση των κρατών», γεγονός που καταδεικνύει ότι δεν είναι υποχρεωτική η τήρηση των δεσμεύσεων.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• 2019 Climate Action Summit, United Nations, διαθέσιμο εδώ
• Report of the Secretary-General on the 2019 Climate Action Summit and the Way Forward in 2020, Public Sector Network, διαθέσιμο εδώ
• United in Science: High-level Synthesis Report of Latest Climate Science Information convened by the Science Advisory Group of the UN Climate Action Summit 2019, unep.org, διαθέσιμο εδώ
• Landmark United in Science report informs Climate Action Summit, unep.org, διαθέσιμο εδώ
• The UN’s Call to Climate Action, Konrad-Adenauer-Stiftung, διαθέσιμο εδώ
• Περιβάλλον – Παγκόσμια Ζητήματα, mfa.gr, διαθέσιμο εδώ