Του Θάνου Ι. Κουλουβάκη,
Τα τελευταία χρόνια έχουμε βιώσει τεράστιες μεταβολές οι οποίες είναι τόσο κοινωνικές όσο και οικονομικές. Όσες και όσοι προσπαθούμε να κατανοήσουμε από που πηγάζουν αυτές οι μεταβολές και για ποιους λόγους συμβαίνουν εν γένει, σίγουρα κατανοούμε ότι η οικονομική κρίση που επικράτησε πριν μερικά χρόνια στην Ελλάδα – αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο – έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των αλλαγών.
Σαφώς, η κρίση δεν είναι μονάχα οικονομική και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Είναι εύλογο, συνεπώς, σε πρώτη φάση να συμφωνήσουμε ότι η οικονομική κρίση φέρει μερικές φορές μαζί της κοινωνική κρίση – και ενίοτε το αντίστροφο. Βεβαίως, η κοινωνία απλώς έψαχνε την αφορμή προκειμένου να εκδηλώσει ήδη υπάρχουσες προκαταλήψεις, οι οποίες ανέκαθεν υπήρχαν, αλλά υποκρύπτονταν. Και αναφέροντας την «κοινωνία», έναν όρο που ενδεχομένως ακούγεται γενικευμένος, εννοώ το σύνολο των ανθρώπων που τυχαίνει να συνυπάρχουν στον ίδιο τόπο.
Σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι αναπαράγουν τις ίδιες προκαταλήψεις, εν τούτοις βαθιά ριζωμένα στερεότυπα ήρθα τα τελευταία χρόνια στην επιφάνεια· αυτό είναι το γεγονός που εξετάζουμε και το αποδεικνύει η ίδια η πραγματικότητα. Ορισμένοι άνθρωποι ίσως αναρωτηθούν πώς η οικονομική κρίση προκάλεσε όλη αυτή την κατάσταση. Δεν είμαι οικονομολόγος. Συνεπώς δε θα εξηγήσω μία κοινωνική κατάσταση με οικονομικούς όρους.
Θα μιλήσω μονάχα βιωματικά· ούτε ως κοινωνικός επιστήμονας, ούτε ως αρθρογράφος. Θα μιλήσω με την ιδιότητα του ανθρώπου που ζει εικοσιένα χρόνια και μεγάλωσε μαζί με την κρίση. Διότι – καλώς ή κακώς – μεγαλώσαμε μαζί. Θεωρώ ότι όσα πρόκειται να αναφέρω παρακάτω μπορεί να τα παρατηρήσει οποιοσδήποτε άνθρωπος και ενδεχομένως δεν είναι κάτι καινούργιο. Εν τούτοις, πιστεύω ότι είναι ωφέλιμο να εξωτερικεύουμε τα βιώματά μας – ιδίως όταν αυτά έχουν να κάνουν με μεταβολές όπως αυτές που ανέφερα παραπάνω.
Κατ’ αρχάς, η οικονομική κρίση δεν προκάλεσε την κοινωνική κρίση. Η κοινωνία – τουλάχιστον σε εγχώρια επίπεδα – έχει περάσει αρκετές κρίσεις και δυσλειτουργούσε ανά διαστήματα. Θα μπορούσαμε μονάχα να πούμε ότι η οικονομική κρίση πυροδότησε την αναγέννηση της κοινωνικής κρίσης· αλλά και σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να προσέχουμε πώς ορίζουμε τη λέξη «αναγέννηση». Κοινωνική κρίση στην Ελλάδα, λοιπόν, υπήρχε ανέκαθεν· δεν είναι ψέμα να το πούμε. Το γεγονός ότι για μερικά χρόνια υπήρξε ευημερία και αρμονική (;) – ή φαινομενικά αρμονική – συνύπαρξη, δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι το κοινωνικό σύνολο έχει μάθει να συνυπάρχει επί της ουσίας.
Ο ρατσισμός, για παράδειγμα, δεν γεννήθηκε μέσα από την κρίση· προϋπήρχε και ελλόχευε. Θα ήταν αφελές να θεωρούμε ότι οποιοσδήποτε άνθρωπος γίνεται ρατσιστής διότι η χώρα του αντιμετωπίζει οικονομική κρίση. Ενδεχομένως η κρίση ενδυναμώνει το μίσος, διότι αυτό δεν μπορεί να καλυφθεί πλέον από τον υλικό πλούτο που τύφλωνε την κοινωνία. Όμως, η διοχέτευση του μίσους σε αποδιοπομπαίους τράγους, οι οποίοι μεταβάλλονται, δεν είναι απόρροια της οικονομικής κρίσης. Αντιθέτως, είναι μία νοοτροπία που απλώς βρήκε πρόσφορο έδαφος προκειμένου να επικρατήσει ξανά.
Αυτό είναι το πιο τρομακτικό· το γεγονός ότι η κοινωνία – ως σύνολο – αναμένει τις κατάλληλες συνθήκες προκειμένου να δείξει το πραγματικό της πρόσωπο. Κι όταν αυτό συμβαίνει, η πλειονότητα απορεί και ψάχνει τις αιτίες προκειμένου να εξηγήσει το εκάστοτε φαινόμενο. Όμως, η κοινωνική κρίση δεν ξύπνησε τυχαία και πραγματικά έχει κάτι να μας δείξει. Είναι μία ευκαιρία να εξετάσουμε τι πραγματικά οδήγησε την κοινωνία σε αυτήν την κατάσταση.
Χιλιάδες άνθρωποι – σαν κι εμένα – μεγάλωσαν μέσα στην κρίση και βιώσαν όλα αυτά που περιγράφω. Εμείς, ουσιαστικά, ζήσαμε και ζούμε «σε κρίση» δίχως να έχουμε επιλογή. Γι’ αυτό φαντάζει επιεικώς παραπλανητικό να προσπαθούν να μας πείσουν ότι η κοινωνική κρίση είναι μονάχα αποτέλεσμα της οικονομίας. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι τα κατάλοιπα της κοινωνίας δεν γεννήθηκαν μέσα στην κρίση, αλλά υπήρχαν πριν καν γεννηθούμε. Συνεπώς, το μόνο που εξηγεί την κατάσταση είναι ότι αυτά τα κατάλοιπα, αυτές οι προκαταλήψεις, ο ρατσισμός σε όλες του τις μορφές – σκόπιμα – αναπαράγονται.
Γεννήθηκε το 1997 στην Αθήνα. Σπουδάζει στο τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Ρέθυμνο. Αφοσιώθηκε από μικρή ηλικία στη λογοτεχνία – τόσο ως αναγνώστης όσο και ως δημιουργός. Στα εφηβικά του χρόνια ξεκίνησε την ενασχόλησή του με την αρθρογραφία, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με τον χώρο των εκδόσεων και δύο βιβλία του έχουν εκδοθεί.
