Της Βάλιας Πλακουδάκη,
Η Μάγκνα Κάρτα, γνωστή ως Μάγκνα Κάρτα Λιμπερτάτουμ, πρόκειται για ένα νομικό έγγραφο το οποίο εκδόθηκε το 1215 στα λατινικά και είναι, σχεδόν εξ ολοκλήρου, αφιερωμένο στους νόμους των Άγγλων βαρόνων. Στην πορεία, κατέληξε να θεωρείται έγγραφο σπουδαίας σημασίας για την ατομική ελευθερία, αποτελώντας τη βάση για την καθιέρωση των δικαιωμάτων που απολαμβάνει ο σύγχρονος άνθρωπος, και για τον σύγχρονο πολιτισμό. Σύμφωνα με τα λόγια του επιφανή δικαστή, λόρδου Ντένινγκ, είναι «το σπουδαιότερο συνταγματικό έγγραφο όλων των εποχών, το θεμέλιο της ελευθερίας του ατόμου ενάντια στην αυθαίρετη εξουσία του ηγεμόνα».
Ας εξετάσουμε, όμως, τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε αυτό το πρωτοποριακό έγγραφο. Την εποχή που δημιουργήθηκε η Μάγκνα Κάρτα, καμία πλευρά δεν αντιλήφθηκε την βαρύνουσα σημασία της συμφωνίας. Η τελευταία ήταν κάτι περισσότερο από μια συνθήκη ειρήνης μεταξύ ενός μονάρχη και μιας ομάδας επαναστατημένων βαρόνων, οι οποίοι είχαν κουραστεί να καταβάλουν υψηλούς φόρους για την χρηματοδότηση ξένων πολέμων. Λίγο καιρό μετά την υπογραφή της συνθήκης, και οι δυο πλευρές αγνόησαν τη συμφωνία και ακολούθησε η έναρξη του εμφυλίου πολέμου. Στην πραγματικότητα, αυτό που θεωρούμε σήμερα ως Μάγκνα Κάρτα δεν έχει τόσο σχέση με τη συμφωνία του Ιουνίου του 1215, όσο με το πώς εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου στη συνείδηση του λαού, αρκετούς αιώνες αργότερα. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως η Μάγκνα Κάρτα δεν ήταν βαρύνουσας σημασίας.
Περιείχε ρήτρες ρηξικέλευθές για την εποχή της. Αυτές προστάτευαν τα θρησκευτικά δικαιώματα, προσφέροντας αυτονομία στην Αγγλική Εκκλησία, έθετε όρια στη φορολογία και επιβεβαίωνε το δικαίωμα της «νόμιμης κρίσης από τους συμπολίτες» για αυτούς που κατηγορούνταν για εγκλήματα. Επιπλέον, δημιουργήθηκε μία «ασπίδα προστασίας» για όσους κληρονομούσαν περιουσία, εξασφαλίζοντας ότι αυτή θα μεταβαίνει ακέραια στον εκάστοτε κληρονόμο, ανεξαρτήτως συνθηκών. Ακόμα, προστέθηκαν κάποιες δικλείδες ασφαλείας για την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας και του εμπορίου. Επίσης, ρυθμίστηκαν ορισμένα ζητήματα που αφορούσαν τις σχέσεις με τα γειτονικά βασίλεια της Ουαλίας και της Σκωτίας.
Το έγγραφο συμπεριλάμβανε και μια χαρακτηριστική παράμετρο, η οποία έδινε σε μια ομάδα βαρόνων το δικαίωμα να διεκδικήσουν βασιλική ιδιοκτησία, εάν ο βασιλιάς δεν τηρούσε τη συμφωνία. Ο τελευταίος όρος αποτελούσε απειλή για το στέμμα και εξασφάλιζε τον κλονισμό της σχέσης μεταξύ βασιλιά και βαρόνων, η οποία πράγματι συνέβη αμέσως μετά τη συμφωνία της Μάγκνα Κάρτα. Οι βαρόνοι, μαζί με τον μελλοντικό Λουδοβίκo Η΄ της Γαλλίας, προσπάθησαν να ανατρέψουν τον βασιλιά Ιωάννη της Αγγλίας και να δημιουργήσουν μια νέα δυναστεία. Ο Ιωάννης πέθανε τον επόμενο χρόνο και τον διαδέχθηκε ο γιός του, Ερρίκος Γ΄, και έτσι ο εμφύλιος πόλεμος έλαβε τέλος. Κατά την βασιλεία του Ερρίκου, το έτος 1225, δημιουργήθηκε η πιο σημαντική έκδοση της Μάγκνα Κάρτα, της οποίας κομμάτια θα γίνονταν μέρος του καταστατικού του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ωστόσο, μόλις τον 17ο αιώνα πέρασε από το να θεωρείται ένα απλό νομικό έγγραφο στο θρυλικό έμβλημα της ελευθερίας. Βασικό ρόλο σε αυτή την μετάβαση έπαιξε ο Σερ Έντουαρντ Κοκ, ένας διάσημος δικηγόρος και νομικός μελετητής, ο οποίος χρησιμοποίησε τη Μάγκνα Κάρτα για να αμφισβητήσει την εξουσία του βασιλιά Καρόλου Α΄. Από εκείνη τη στιγμή, η Μάγκνα Κάρτα πέρασε από ένα έγγραφο που χρησιμοποιούταν σε μεγάλο βαθμό για φορολογικές ελαφρύνσεις για τους γαιοκτήμονες και τα δικαιώματα της εκκλησίας, στο να γίνει υπόδειγμα της ελευθερίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Η εξεταζόμενη σειρά διακηρύξεων δεν περιορίστηκε στα στενά όρια της Αγγλίας. Αντιθέτως, πέρασε τα σύνορα της τελευταίας, φτάνοντας και στη Βόρεια Αμερική. Εκεί έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι Εθνοπατέρες επηρεάστηκαν τόσο από το έγγραφο, που οι λέξεις «Μάγκνα Κάρτα» συμπεριλήφθηκαν σε ένα πρώιμο έγγραφο από τους αποίκους που διαμαρτύρονταν για τις πολιτικές της Βρετανίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- William D. Guthrie (1929), “MAGNA CARTA.” American Bar Association Journal 15, no. 1, p. 39-42.
- George Garnett (2018) “Sir Edward Coke’s Resurrection of Magna Carta.” In Magna Carta: History, Context and Influence, edited by Goldman Lawrence, p. 51-60, London: University of London Press
- Carl L. Meyer (1940), “MAGNA CARTA IN AMERICA.” American Bar Association Journal 26, no. 1, p. 36-37
