Της Ελευθερίας – Μαρίας Γκίκα,
Για τον Ερωτόκριτο της κρητικής και κατ’ επέκταση ελληνικής λογοτεχνίας αποκλείεται να μην έχεις ακούσει. Πιθανόν, να ξέρεις και πως έχει κατά πολλούς χαρακτηριστεί ως το ωραιότερο λυρικό αφηγηματικό ποίημα που έχει γραφεί στη νεοελληνική γλώσσα. Εκείνο που μπορεί να μην ήξερες είναι πως το σπουδαίο αυτό έργο γνωρίζει τεράστια απήχηση για παραπάνω από τρεις αιώνες τόσο εντός όσο κι εκτός του ελλαδικού χώρου. Το άρθρο αυτό, λοιπόν, υπόσχεται να σου αποκαλύψει τέτοια μικρά μυστικά, γύρω από την προέλευση, την αφορμή και τη διάδοση του διάσημου μπαρόκ ερωτικού αυτού μυθιστορήματος, ενός καθ’ όλα λαϊκού αναγνώσματος με τους δέκα χιλιάδες στίχους που τραγουδιούνται ακόμα και στις μέρες μας στην Κρήτη και την Κύπρο, αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα, καθώς έγιναν ιδιαίτερα γνωστοί στο ευρύ κοινό και από μια σειρά μελοποιήσεων.
Η εν λόγω έμμετρη κρητική μυθιστορία αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα για τη μεταφορά ενός λογοτεχνήματος στην προφορική παράδοση και η συγγραφή του χρονολογείται μεταξύ 1610 και 1630. Ο Ερωτόκριτος γνώρισε πολυάριθμες εκδόσεις ως και τον 20ο αιώνα, ενώ πολλά δίστιχά του έγιναν μαντινάδες. Ωστόσο, έχει υπάρξει αφορμή για πληθώρα νέων δημιουργιών σε διάφορες περιοχές, όπως τη Θεσσαλία, όπου το μυθιστόρημα αποτελεί βάση για τη δημιουργία λαϊκού παραμυθιού και τη Νάξο, όπου γίνεται δημοτικό τραγούδι, χρησιμοποιώντας ολόκληρα χωρία του έργου.
Στις αποκαλύψεις, που δήλωσα νωρίτερα ότι θα σου ομολογήσω, συμπεριλαμβάνεται και το γεγονός πως ο Ερωτόκριτος, δεν αποτελεί πρωτότυπο έργο, αλλά διασκευή μιας από τις ιταλικές μεταφράσεις του γαλλικού ιπποτικού μυθιστορήματος Paris et Vienne. Πάντως, υπό την επεξεργασία του Βιτσέντζου Κορνάρου προσδίδεται, αδιαμφισβήτητα, ένας ασυνήθιστος ποιητικός πλούτος, μια ποικιλία αφηγηματικών τεχνικών και μια πολύ γοητευτική κι εκλεπτυσμένη -αν και ειρωνική- αποστασιοποίηση του αφηγητή από τα τεκταινόμενα. Χωρίς να αναφερθώ περισσότερο στο ύφος και το χαρακτήρα του έργου -μιας και δεν είναι ο στόχος μας να το αναλύσουμε λογοτεχνικά- προχωράω παρακάτω, παρουσιάζοντας μια ακόμη εκδοχή του Ερωτόκριτου, προερχόμενη αυτή τη φορά από το Διονύσιο Φωτεινό, τη λεγόμενη «φαναριώτικη εκδοχή», η οποία δημιουργήθηκε το 1818.
Ο Ερωτόκριτος άσκησε, κυριολεκτικά, τεράστια επίδραση στη συνολική νεοελληνική λογοτεχνία, αλλά και στο λαϊκό θέατρο, σε περιοχές, όπως τα Επτάνησα, την Πελοπόννησο, ενώ μέχρι το 1821 γνώρισε και πολλές μεταφράσεις στα ρουμανικά. Μεγάλη απήχηση φαίνεται να είχε και στη Βουλγαρία, ενώ η μετάφρασή του και στα τουρκικά λίγο αργότερα, αποτελεί μια εκ των ελάχιστων λογοτεχνικών επαφών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας κατά τον 19ο αιώνα.
Ο λόγος που επέλεξα να αναφέρω όλες αυτές τις εκδοχές και τις μεταφράσεις του πολυδιαβασμένου λαϊκού αναγνώσματος, δεν είναι άλλος από το να αντιληφθούμε ότι μέσα σε τόσες δεκάδες χρόνια και μεταξύ τόσων μιμητικών προσπαθειών και διασκευών, η αυθεντική ελληνική εκδοχή έχει κατορθώσει να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία στις καρδιές του αναγνωστικού κοινού της πανβαλκανικής πολιτιστικής κοινότητας, αλλά, παρόλα αυτά, έχει αποτελέσει και το έναυσμα για ένα λογοτεχνικό «πλησίασμα» με τους γειτονικούς λαούς. Το ιδιαίτερο από πολλές απόψεις κρητικό λογοτεχνικό έργο έγινε το 17ο αιώνα δημώδες βιβλίο, λόγω της ευρείας αποδοχής του και των πολυάριθμων εκδόσεών του, ενώ σήμερα διατηρεί σταθερά τον τίτλο ενός εκ των σπουδαιότερων λυρικών αφηγηματικών ποιημάτων της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Πούχνερ Βάλτερ (2009). Συγκριτική Λαογραφία (τόμος Β’). Εκδόσεις Αρμός.
