Της Αννίτας Ελισσαίου,
Την περασμένη εβδομάδα έκλεισε ένα μεγάλο, «μαύρο» κεφάλαιο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Με απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, ο Ratko Mladic, πρώην στρατηγός του στρατού της Σερβικής Δημοκρατίας (Republika Srpska) στη διάρκεια του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Πρόκειται για τον τελευταίο ύποπτο που δικάζεται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο του ΟΗΕ για τη Γιουγκοσλαβία.
Η απόφαση έρχεται μετά από έφεση που άσκησε η υπεράσπισή του, την οποία οι δικαστές απέρριψαν, ελλείψει επαρκών στοιχείων που να θέτουν τις προηγούμενες καταδίκες υπό αμφισβήτηση. Το Δικαστήριο τον είχε κρίνει ένοχο το 2017 για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, σε σαράντα χρόνια κάθειρξη. Η βαρύτερη κατηγορία εναντίον του είναι η θανάτωση περίπου 8.000 Βόσνιων μουσουλμάνων ανδρών και αγοριών στη Σρεμπρένιτσα, τον Ιούλιο του 1995. Ο Mladic πρωτοστάτησε στην οργάνωση και εκτέλεση της γενοκτονίας, στο πλευρό του τότε πολιτικού αρχηγού των Σέρβων της Βοσνίας, Radovan Karadzic, ο οποίος καταδικάστηκε το 2016 με την κατηγορία ότι σχεδίασε τη σφαγή.
Η πόλη της Σρεμπρένιτσα ήταν βοσνιακός θύλακας στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας, με μουσουλμανικό πληθυσμό. Η περιοχή είχε κηρυχθεί ως προστατευόμενη περιοχή από τον ΟΗΕ και φυλάσσονταν από Ολλανδούς κυανόκρανους. Οι σερβικές δυνάμεις πολιόρκησαν την περιοχή κι έπειτα την κατέλαβαν, συγκεντρώνοντας τον ανδρικό πληθυσμό, από 12 μόλις ετών, σε αποθήκες, φορτηγά και στρατόπεδα. Οι βιαιότητες που ακολούθησαν σόκαραν τη διεθνή κοινότητα, και αποτελούν τη χειρότερη σφαγή που έλαβε χώρα σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Mladic κατηγορήθηκε, επίσης, και για τη συμμετοχή του στην πολιορκία του Σαράγιεβο, μια επίθεση των σερβικών δυνάμεων με σκοπό την τρομοκρατία των Βοσνίων και Κροατών και το διωγμό τους από περιοχές που οι Σέρβοι διεκδικούσαν ως δικές τους. Η συμμετοχή του Mladic στις εχθροπραξίες του κέρδισε το παρατσούκλι «ο Χασάπης της Βοσνίας».
Μετά τη λήξη του πολέμου και την απαγγελία των πρώτων κατηγοριών εναντίον του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο του ΟΗΕ για τη Γιουγκοσλαβία, ο Mladic τράπηκε σε φυγή. Ο πρώην στρατηγός είχε το προνόμιο της εύνοιας και προστασίας του τότε προέδρου της Γιουγκοσλαβίας, Slobodan Milosevic, γεγονός που του επέτρεπε να κυκλοφορεί σχεδόν ελεύθερα, διατηρώντας μια φυσιολογική -σχετικά- καθημερινότητα. Η πτώση από την εξουσία και η σύλληψη του Milosevic, όμως, τον ανάγκασε να είναι πιο προσεκτικός. Ο Mladic άλλαζε συχνά τοποθεσίες, με τη βοήθεια ενός μικρού αριθμού υποστηρικτών, και κατάφερε να αποφύγει την απονομή δικαιοσύνης για 16 χρόνια, έως ότου συνελήφθη στο σπίτι του στο χωριό Λαζάρεβο, το 2011.
Ο Mladic εμφανίστηκε προ του Διεθνούς Δικαστηρίου στη Χάγη το 2012, όπου του απαγγέλθηκαν 11 κατηγορίες για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη διάρκεια του πολέμου στη σημερινή Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Η δωδεκαμελής ομάδα υπεράσπισης του Mladic ισχυρίστηκε ότι ο πρώην στρατηγός δεν ήταν παρών στη Σρεμπρένιτσα όταν πραγματοποιήθηκε η σφαγή, και δεν είχε μέσο επικοινωνίας με τους άνδρες του στην περιοχή. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι ενέργειές του είχαν σκοπό την προστασία των Σέρβων της Βοσνίας από την απειλή των μουσουλμάνων Βόσνιων. Κατά τη διάρκεια της δίκης του, τόσο στην αρχή, όσο και στην τελευταία ακρόαση του δικαστηρίου, ο Mladic αντιμετώπισε το Δικαστήριο με θρασύτητα, λογομαχώντας με τους δικαστές και αποκαλώντας τη διαδικασία «σατανική», «προϊόν των Δυτικών δυνάμεων». Ουκ ολίγες φορές χρειάστηκε να οδηγηθεί έξω από την αίθουσα του Δικαστηρίου ώστε να μην εμποδίσει περαιτέρω το έργο των δικαστών, όπως συνέβη και την ημέρα που απορρίφθηκε η έφεσή του.
Η επιβεβαίωση της ισόβιας κάθειρξης του Mladic αποτελεί σημαντικό γεγονός για τη Βοσνία. Για τους συγγενείς των θυμάτων και τους επιζήσαντες των διωγμών και των στρατοπέδων συγκέντρωσης, η απόφαση προσφέρει επιτέλους τη δικαίωση που προσδοκούσαν εδώ και χρόνια. Η αναγνώριση των εγκλημάτων του «Χασάπη» και η καταδίκη του είναι αυτό που επιζητούσαν, ενώ πολλοί από τους συγγενείς των θυμάτων παρευρέθηκαν στη Χάγη για την ανακοίνωση της απόφασης. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Josep Borrell, και o Επίτροπος Γειτονίας και Διεύρυνσης, Oliver Varhelyi, εξέφρασαν την υποστήριξή τους προς το Δικαστήριο. Σε δήλωσή του, ο Josep Borrell ζήτησε από τους τοπικούς ηγέτες της Βοσνίας Ερζεγοβίνης και των Δυτικών Βαλκανίων να σέβονται και να συνεργάζονται με τα διεθνή δικαστήρια, να αναγνωρίζουν τις αποφάσεις τους, και να συμβάλλουν στο έργο για την απονομή δικαιοσύνης. Ο Αμερικανός πρόεδρος, Joseph Biden, ο οποίος είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας κατά τη διάρκεια του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας, συνεχάρη, επίσης, την απόφαση του δικαστηρίου. Αναγνωρίζοντας τη σημασία της απόφασης για τη συμφιλίωση στην περιοχή, τη θεωρεί ως ένα ακόμα βήμα προς την ειρήνη και τη σταθερότητα.
Η νεότερη εξέλιξη στην υπόθεση του Mladic, ωστόσο, δυσαρέστησε ένα μέρος του πληθυσμού της Σερβικής Δημοκρατίας στη Βοσνία. Η σύλληψη του το 2011 είχε αναστατώσει έναν αξιοσημείωτο αριθμό Σέρβων, οι οποίο τον θεωρούν ήρωα -και όχι εγκληματία- πολέμου. Παρόμοια ήταν και η αντίδραση στο άκουσμα της καταδίκης του, με τους υποστηρικτές του να ξεσπάνε κατά του Δικαστηρίου, ισχυριζόμενοι μη-δίκαια δίκη, «αντι-σερβικά» αισθήματα, και πως η απόφαση βασίστηκε στην εθνικότητα του κατηγορουμένου και όχι στις αποδείξεις. Η στάση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διαφορετική αφήγηση των γεγονότων στη Σερβία. Για πολλούς Σέρβους, η Σρεμπρένιτσα αποτελούσε κομμάτι ενός «μουσουλμανικού διαδρόμου» που ένωνε το Σαράγιεβο με την Τουρκία, και απειλούσε την υπόλοιπη Ευρώπη. Η άποψη αυτή έχει ως αποτέλεσμα πολλοί να αρνούνται τις ευθύνες της Σερβίας στις συρράξεις, γεγονός που προκαλεί συχνά εντάσεις.
Η απόφαση οριστικοποιεί την ποινή του Mladic και βάζει τέλος σε μια μακρά περίοδο που στιγμάτισε την Ευρώπη. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Γιουγκοσλαβία, που συνέβαλλε σημαντικά στην αποκάλυψη των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, ολοκλήρωσε την τελευταία του υπόθεση. Η υπόθεση Mladic, όπως και τα εγκλήματα που περιγράφονται σε αυτήν, θα γίνουν κομμάτι της Ιστορίας, φέρνοντας τη Σερβία πρόσωπο με πρόσωπο με ένα κομμάτι του δικού της παρελθόντος. Για να επέλθει η συμφιλίωση, η ειρήνη και η σταθερότητα, όμως, θα πρέπει να αναγνωριστούν αυτές οι μαύρες σελίδες που γράφτηκαν πριν 26 χρόνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Srebrenica massacre: UN court rejects Mladic genocide appeal, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Opinion: Life sentence for ‘Butcher of Bosnia’ upheld, but will it change Serbia’s nationalist narrative?, DW, διαθέσιμο εδώ
- Reactions from the EU and US to the Mladic verdict: Regional leaders should respect the decision, European Western Balkans, διαθέσιμο εδώ
