Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Βρετανός φιλόσοφος, πολιτικός οικονομολόγoς και δημόσιος υπάλληλος με ισχυρή συνεισφορά στην κοινωνική και πολιτική θεωρία καθώς και την πολιτική οικονομία. Θεωρείται σημαίνων κλασικός φιλελεύθερος στοχαστής του 19ου αιώνα. Έχει γίνει γνωστός ως «ο αγγλόφωνος φιλόσοφος με την ισχυρότερη επιρροή του 19ου αιώνα». Όντας υπέρμαχος της ατομικής ελευθερίας και μεγάλος κοινωνικός μεταρρυθμιστής και έχοντας γοητευτεί από το έργο του Comte αντιλαμβάνεται την πολιτική οικονομία σαν μελέτη των λαών, των θεσμών και των ηθών των εθίμων και όχι σαν διατύπωση των νόμων που διέπουν την παραγωγή, την ανταλλαγή και την διανομή.
Νόμος των Αγορών
Απορρίπτει την άποψη ότι το προσωπικό συμφέρον είναι αρωγός της ανθρώπινης συμπεριφοράς και εισαγάγει την ιδέα του ωφελιμισμού. Έπειτα από την απογοήτευσή του από τις ιδέες του ωφελιμισμού στρέφεται προς τις απόψεις των ουτοπικών σοσιαλιστών.
Υποστήριζε ότι η αξία εξαρτάται εξ ολοκλήρου από την ποσότητα εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή αγαθών, συμπεριλαμβανομένου και του κόστους μεταφοράς τους στην αγορά. Η εργασιακή θεωρία της αξίας του Μιλ επισημαίνει πως η αξία δεν επηρεάζεται από τις μεταβολές του μισθού, των κερδών ή την πρόσοδο με μια διαφοροποίηση στο τελευταίο. Θεωρεί ότι η θεωρία αυτή δεν ισχύει σε περίπτωση συνδυασμένης προσφοράς.
Βάσει των παραπάνω, το σύστημα είναι αποτελεσματικό, αφού μέσω του νόμου της αγοράς παράγονται τα προϊόντα που επιθυμεί η κοινωνία.
Ο Μιλ αντιλαμβάνεται τα οφέλη της παραγωγής σε μεγάλη κλίμακα, λόγω της συνεπακόλουθης επίτευξης αυξουσών αποδόσεων κλίμακας. Όμως αυτό, έχει ως αποτέλεσμα να συσσωρεύεται μεγάλο κεφάλαιο σε λίγα χέρια, που θα οδηγήσει σε αύξηση των τιμών μέσα από τις συμφωνίες των διαπλεγμένων για να περιορίσουν τον ανταγωνισμό. Η λύση του Μιλ για αυτό το ζήτημα, είναι το μονοπώλιο να αντιμετωπίζεται σαν επιχείρηση κοινής ωφέλειας. Αν και προβλέπει τα μονοπώλια και τα οφέλη του, δεν αντιλαμβάνεται την τάση του συστήματος για ολιγοπώλια. Η λύση που προτείνει όμως για την αντιμετώπιση των μονοπωλίων επιβεβαιώθηκε για τα δημόσια αγαθά.
Θεωρία της διανομής
Ο Μιλ έκανε την μεγάλη τομή, υποστηρίζοντας ότι το πεδίο εφαρμογής των οικονομικών νόμων περιορίζεται στην παραγωγή και δεν επηρεάζουν τον τρόπο διανομής. Η διανομή του πλούτου πραγματοποιείται με βάση τα ήθη και έθιμα της εκάστοτε κοινωνίας, τα οποία διαφοροποιούνται τόσο διαχρονικά όσο και από χώρα σε χώρα. Δεν υπάρχει κάποιος «φυσικός» νόμος που να μειώνει τους μισθούς ή να εξισορροπεί τα κέρδη ή να αυξάνει τη πρόσοδο. Αν η κοινωνία δεν μείνει ικανοποιημένη από τα όποια αποτελέσματα των δραστηριοτήτων της, μπορεί να τα αλλάξει. Το New Deal και το Σκανδιναβικό σύστημα θεωρούνται κύριοι αντιπρόσωποι της ιδέας του Μιλ.
Βέβαια, υπήρξε κριτική τόσο από τη δεξιά όσο και από την αριστερά, καθώς τα όρια της ελευθερίας είναι περιορισμένα. Η διανομή δεν μπορεί να πραγματοποιεί τόσο αυθαίρετα όσο υποστήριζε ο Μιλ.
- Μισθοί
Η εργασία συντηρείται με πληρωμές από το κεφάλαιο μισθών, που το μέγεθος του εξαρτάται από τη διάθεση των καπιταλιστών να δαπανήσουν το εισόδημα τους σε προκαταβολές μισθών στην παραγωγική εργασία και όχι στην μη παραγωγική κατανάλωση. Η ζήτηση για εργασία αυξάνει με την αποχή των καπιταλιστών από την κατανάλωση.
Επίσης υποστήριζε ότι ο μέσος μισθός εργασίας εξαρτάται από τον αριθμό των ατόμων που μετέχουν στην αγορά εργασίας και ούτε οι κυβερνήσεις ούτε τα συνδικάτα μπορούν να κάνουν κάτι για να υψώσουν τους μισθούς της εργασίας σαν σύνολο. Οι μισθοί μιας ομάδας είναι δυνατόν να αυξηθούν, αλλά μόνο σε βάρος άλλων ομάδων. Αργότερα όμως, διέψευσε αυτή του τη θεωρία, λέγοντας ότι η ροή μισθών μπορεί να μεταβληθεί από τους εργοδότες ή από άλλες ομάδες μη-μισθωτών. Συμπεραίνει ότι, ακόμα και σε συνθήκες ανταγωνισμού υπάρχουν πολυάριθμες τιμές μισθού εργασίας στις οποίες μπορεί να απορροφηθεί η προσφορά εργασίας. Αφού όμως ο εργοδότης έχει γενικά μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη από τον εργαζόμενο σαν άτομο, η διαπραγμάτευση του μισθού εργασίας θα έχει συνήθως ευνοϊκή κατάληξη για τον εργοδότη.
Ο Μιλ περιέγραφε την εποχή του, όπου ο μισθός ήταν στα όρια της επιβίωσης και δεν μπορούσε να φανταστεί ότι ο μισθός μπορεί να αυξηθεί. Το κράτος από την μία είχε το ρόλο νυχτοφύλακα και τα συνδικάτα από την άλλη ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Στη συνέχεια, αφού υποστήριζε ότι οι μισθοί είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας της κάθε κοινωνίας, αναθεώρησε, λέγοντας ότι ο μισθός είναι αποτέλεσμα κοινωνικής διαπραγμάτευσης. Όμως αφού οι εργαζόμενοι είναι πάντα σε χειρότερη θέση από τους εργοδότες, το αποτέλεσμα θα ήταν υπέρ των τελευταίων. Στη σύγχρονη εποχή, από τη στιγμή που οι εργαζόμενοι μέσα στην κρίση υπέστησαν μείωση μισθών, υπό τη σκοπιά της πολιτικής οικονομίας επαληθεύεται η πρόταση του Μιλ. Οι εργοδότες είναι σε πλεονεκτική διαπραγματευτική θέση και το δικό τους αίτημα περί μείωσης, είναι πιο ισχυρό από των εργαζομένων περί αύξησης.
- Κέρδη
Ο Μιλ θεωρεί ότι το κεφάλαιο από μόνο του δεν έχει παραγωγική δύναμη, αλλά απλώς θέτει σε κίνηση την παραγωγική εργασία. Το συμπέρασμα που αναγάγει σχετικά με το ποσοστό κέρδους είναι ότι εξαρτάται από τους μισθούς, δηλαδή το κόστος εργασίας. Εύστοχα παρατηρεί ότι ο σημαντικός παράγοντας που καθορίζει τα κέρδη δεν είναι ο μισθός αλλά το κόστος χρησιμοποίησης της εργασίας.
Επιπλέον, πίστευε ότι το ποσοστό κέρδους έτεινε προς ένα κατώτατο επίπεδο όπου οι καθαρές αποταμιεύσεις θα μηδενίζονταν. Η περιορισμένη προσφορά γης θέτει ένα όριο στην ικανότητα αύξησης της αγροτικής παραγωγής, έτσι μισθοί και γαιοπρόσοδος περιορίζουν τα κέρδη και ως συνέπεια μειώνουν τον σχηματισμό κεφαλαίου και την αύξηση του πληθυσμού.
Ο Μιλ δεν καταφέρνει να δει τον ρόλο του κεφαλαίου στην βελτίωση της αποδοτικότητας της εργασίας και για αυτό δεν μπορούμε να πούμε ότι ερμηνεύει την τάση του συστήματος. Η τεχνολογία σπάει το όριο της αγροτικής παραγωγής, άρα στην ουσία τα κέρδη σήμερα δεν μειώνονται για τις αιτίες που αναφέρει.
Νόμοι κίνησης
Ο Μιλ θεωρούσε την οικονομική ανάπτυξη ως συνάρτηση της γης, της εργασίας και του κεφαλαίου. Η αύξηση του πλούτου είναι δυνατή μόνο εάν η γη και το κεφάλαιο βοηθούν την αύξηση της παραγωγής ταχύτερα από το εργατικό δυναμικό και είναι η παραγωγική εργασία που παράγει πλούτο και βοηθάει τη συσσώρευση κεφαλαίου.
Ακόμα, προέβλεψε για το σύστημα μια κατάσταση στασιμότητας, όπου μέσα σε αυτή τη στασιμότητα, σπουδαίες αλλαγές θα μπορούν να γίνουν. Παράλληλα, επέδειξε μια πρωτοπόρα διορατικότητα καθώς αναγνώρισε τον πλούτο πέρα από τα αγαθά, και επιχειρηματολόγησε πως το λογικό συμπέρασμα της αέναης ανάπτυξης ήταν καταστρεπτική για το περιβάλλον και μείωνε την ποιότητα της ζωής. Τελικά υποστήριξε ότι η στάσιμη κατάσταση μπορεί να ήταν προτιμότερη της αέναης οικονομικής ανάπτυξης.
Ο Μιλ προωθούσε την οικονομική δημοκρατία αντί του καπιταλισμού, υπό την έννοια της αντικατάστασης των καπιταλιστικών επιχειρήσεων από εργατικές ενώσεις. Το τέλος του καπιταλισμού θα σηματοδοτεί το πρώτο βήμα του Σοσιαλισμού, όπου αυτοσκοπός δεν είναι η οικονομική ανάπτυξη αλλά η ελευθερία και η δικαιοσύνη. Πίστευε ότι ήταν δυνατό να αλλάξει η συμπεριφορά της κοινωνίας, μέσα από τα κανάλια της εκπαίδευσης. Η εργατική τάξη θα μπορούσε να διδαχθεί τη Μαλθουσιανή απειλή και να προφυλαχθεί από αυτή, διαχειριζόμενη από μόνη της τους ρυθμούς αναπαραγωγής της.
Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις
Ο Μιλ αναγνώριζε τα οφέλη του εμπορίου. Παρατήρησε ότι τα οφέλη μειώνονται όταν αυξάνεται το κόστος μεταφοράς και είναι δυνατό το υψηλό κόστος μεταφοράς να κάνει ασύμφορο το εμπόριο ορισμένων προϊόντων ανεξάρτητα από το κόστος παραγωγής.
Κράτος
Η αρχική οικονομική φιλοσοφία του Μιλ ήταν αυτή των ελεύθερων αγορών. Παρ’ όλα αυτά αποδέχτηκε παρεμβάσεις στην οικονομία, όπως ο φόρος στο αλκοόλ, υπό την προϋπόθεση ότι υπήρχε ωφελιμιστική βάση. Αποδέχτηκε επίσης την αρχή της νομοθετικής παρέμβασης για την προστασία των ζώων.
Ο Μιλ υποστήριξε ότι ο ρόλος της Κυβέρνησης είναι να απομακρύνει τα εμπόδια, όπως οι νόμοι, από τις συμπεριφορές που δεν βλάπτουν τους άλλους. Η Κυβέρνηση πρέπει να παρεμβαίνει όταν πρόκειται για την προστασία της κοινωνίας.
Το κράτος εκείνη την εποχή ήταν πολύ περιορισμένης δράσης, γύρω στο 2%. Σήμερα έχει φτάσει να είναι γύρω στο 40% η παρέμβασή του. Το κράτος δεν παρεμβαίνει μόνο για να νομοθετικούς λόγους, αλλά ακόμα και για την οριοθέτηση των κατώτατων μισθών, τη τύπωση χρήματος και άλλων λόγων που εκείνη την εποχή θα ήταν αδιανόητο. Ο Μιλ ήταν υπέρ μιας επέκτασης του κράτους, ιδιαίτερα στο ζήτημα της φορολόγησης. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι το κράτος το θέλει σχετικά περιορισμένο και να λάβουν δράση κράτους στα οικονομικά ζητήματα τα συνδικάτα και τα σωματεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Χέιλμπρονερ, Ρ. (2000). Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόσμου. Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ.
-
Wikipedia. Τζον Στιούαρτ Μιλ. Διαθέσιμο εδώ.
