Του Χριστόφορου Σωτηρίου,
Στην διάρκεια της δεκαετίας του 1950, ο κινηματογράφος σημειώνει σπουδαία επιτυχία με ποικίλες παραγωγές, στις οποίες δεν μπορεί να μην συγκαταλεχθεί η περίφημη ταινία του 1957, «Αυτός που πρέπει να πεθάνει», που ήταν η μεταφορά του εμβληματικού μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασέν.
Λίγο νωρίτερα, το 1955, ο Ντασέν είχε γνωρίσει τη Μελίνα Μερκούρη στο φεστιβάλ Καννών, από το οποίο εκείνη ήλπιζε σε ένα βραβείο για την ταινία «Στέλλα», την ερωτεύεται κεραυνοβόλα και έρχονται μαζί στην Ελλάδα, όπου και γυρίζουν την θρυλική ταινία. Έχοντας επισκεφτεί προηγουμένως τον Καζαντζάκη για να πάρουν την έγκρισή του για την μεταφορά του έργου στον κινηματογράφο, με πρωταγωνιστές τον Πιερ Βανέκ, στον ρόλο του Χριστού και την Μερκούρη, στον ρόλο της Μαγδαληνής, τα γυρίσματα αρχίζουν το καλοκαίρι του 1956 στην Κριτσά του Αγίου Νικολάου στην Κρήτη. Για τον Ντασέν, η μεγαλύτερη εμπειρία που αποκόμισε ήταν η συνεργασία με τους κατοίκους και της Κριτσάς και των γύρω χωριών. Όπως περιέγραψε ο ίδιος, καθώς οι περισσότεροι δεν γνώριζαν γράμματα, όταν επέστρεφαν από τις αγροτικές δουλειές, συγκεντρώνονταν στην αυλή του σχολείου και τους ερμήνευαν το βιβλίο. Το πιο εντυπωσιακό, ωστόσο ήταν ότι, όχι μόνο δεν ήθελαν να παίξουν τους πλούσιους, αλλά την ίδια στιγμή ήταν πεισματικά αρνητικοί να παίξουν τους Τούρκους, τους οποίους και υποδύθηκαν εν τέλει, παραθέτω τα λόγια του: «Καουμπόηδες από την διπλανή Αμερικανική βάση».
Η υπόθεση του έργου εξελισσόταν σε ένα τουρκοκρατούμενο ελληνικό χωριό, στο οποίο κάθε επτά χρόνια γινόταν αναπαράσταση των Παθών του Χριστού από τους κατοίκους του. Λίγο μετά από την επιλογή των προσώπων που επρόκειτο να ενσαρκώσουν τον Χριστό, την Μαρία την Μαγδαληνή και τους Αποστόλους Ιάκωβο, Πέτρο, Ιωάννη και Ιούδα κατέφθασαν στην περιοχή σε άθλια κατάσταση, διωκόμενοι από τους Τούρκους, οι κάτοικοι ενός άλλου ελληνικού χωριού ζητώντας βοήθεια. Με το πρόσχημα, όμως, ότι έφερναν μαζί τους χολέρα αυτοί εκδιώχθηκαν και από τους ομόθρησκους τους και αναγκάστηκαν να βρουν καταφύγιο στο άγριο βουνό της Σαρακήνας. Ο Μανωλιός (Pierre Vaneck), ο βοσκός, δηλαδή, που είχε επιλεγεί για τον ρόλο του Χριστού και η Κατερίνα (Μελίνα Μερκούρη), μια χήρα αμφιβόλου ηθικής που θα υποδυόταν την Μαγδαληνή, ήταν οι πρώτοι που προσπάθησαν να τους βοηθήσουν
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επίσκεψη της Μερκούρη και του Ντασέν στο σπίτι του Καζαντζάκη στην Αντίμπ, όπως την αφηγείται η Μερκούρη στην αυτοβιογραφία της «Γεννήθηκα Ελληνίδα». Ο Καζαντζάκης τότε βρισκόταν σε προχωρημένο στάδιο λευχαιμίας, αλλά «απέπνεε ενεργητικότητα». Προσπάθησε να κάνει τον Ντασέν Κρητικό, λέγοντάς του ότι όλα τα κρητικά επίθετα τελειώνουν σε –άκης. Και από εκείνη την στιγμή τον «βάπτισε» Ντασενάκη. Ο Καζαντζάκης του είπε ότι «οι αρχές δεν θα επέτρεπαν το γύρισμα ενός έργου του στην Ελλάδα» και, καθώς ο Ντασέν ήταν πεισματικά αποφασισμένος να κάνει τα πάντα για να το πετύχει, τότε τον παρέπεμψε στο νησί της Κρήτης, όπου λάτρευε τον Καζαντζάκη, αλλά που εκείνος δεν το επισκέφτηκε ποτέ ξανά μέχρι και τον θάνατό του το 1957.
Η ταινία έκανε πρεμιέρα στους ελληνικούς κινηματογράφους στις 2 Δεκεμβρίου του 1957, ενώ λίγους μήνες πριν, κατά την πρώτη της προβολή στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών, είχε τιμηθεί με ειδική μνεία. Παραμονές της προβολής η Μερκούρη και ο Ντασέν, έχοντας φτάσει στην Αθήνα από το Παρίσι, πληροφορήθηκαν προς απογοήτευσή τους ότι η ταινία έχει λογοκριθεί και θα έπρεπε να αφαιρεθούν κάποια μέτρα φιλμ από μια σκηνή. Ωστόσο, το βράδυ της πρεμιέρας, πριν από τη δίωρη προβολή της ταινίας, μίλησαν επί σκηνής ο ιδρυτής του Ελληνικού Λαϊκού Θεάτρου, Μάνος Κατράκης και η Μερκούρη με τον Ντασέν με το κοινό να τους καταχειροκροτεί. Ο Κατράκης αναφερόμενος στον Νίκο Καζαντζάκη και στις αξίες που διαπερνά το έργο του, ενώ η Μερκούρη με τον Ντασέν μίλησαν για την αγάπη που αποπνέει το γεμάτο από Ελλάδα έργο. Η ταινία, συνολικά, προβλήθηκε σε πέντε κινηματογράφους στην Αθήνα και σε δύο στο Ηράκλειο της Κρήτης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μερκούρη, Μελίνα. Γεννήθηκα Ελληνίδα. Εκδόσεις ΔΑΙΔΑΛΟΣ.
- Ο Ζυλ Ντασέν μεταφέρει στο Σινεμά το βιβλίο του Καζαντζάκη: «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται», tvxs.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Η Μελίνα Μερκούρη μιλάει για το Νίκο Καζαντζάκη, thessalonikiartsandculture.gr, διαθέσιμο εδώ.
