Η οργάνωση της άμυνας της Μεγαλονήσου από τους Συμμάχους και η σημασία της για τον Άξονα και τους Συμμάχους

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Διαβάζοντας τα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα από την πληθώρα πληροφοριών που υπάρχουν, ξυπνούν διάφορες μνήμες από το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο περικλείει μάχες άλλοτε επιτυχημένες και άλλοτε όχι, όμως σε καμία περίπτωση δεν έλειπε η αγωνιστικότητα και η δίψα για την υπεράσπιση της χώρας, χαράζοντας με αυτόν τον τρόπο την πορεία της σύγχρονης ιστορίας της. Ένα κεφάλαιο σταθμός είναι και ο αγώνας για την προάσπιση της Κρήτης, του τελευταίου ελεύθερου εδάφους στον ελλαδικό χώρο το Μάιο του 1941.

Η θέση του νησιού στην καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου παρείχε σε όποιον το κατείχε ένα σημαντικό γεωγραφικό προβάδισμα και γι’ αυτό τόσο οι δυνάμεις του Άξονα όσο και αυτές των Συμμάχων ήταν έτοιμες να χρησιμοποιήσουν κάθε δυνατό μέσο για να επιτύχουν. Ο Χίτλερ πέραν από το συμβολικό επίπεδο που είχε η κατάληψη του νησιού –καθώς θα εκδίωκε τους Άγγλους από τον ευρύτερο χώρο- έβλεπε την Κρήτη ως τη μελλοντική αεροπορική και όχι μόνο βάση του, από την οποία θα μπορούσε να επιτείνει τις επιθέσεις του στη Βόρειο Αφρική και να εδραιώσει την εξουσία του γενικότερα στην περιοχή.

Οι Σύμμαχοι και κυρίως οι Βρετανοί επιθυμούσαν με τη σειρά τους να διατηρήσουν υπό την κυριαρχία τους τη Μεγαλόνησο για τους ίδιους λόγους και γιατί εάν χανόταν από τα χέρια τους, το κύρος τους θα δεχόταν μεγάλο πλήγμα. Επίσης, το διάστημα που βρισκόταν στο συμμαχικό στρατόπεδο εμπόδιζε τα γερμανικά αεροσκάφη από το να κάνουν μεγάλες επιχειρήσεις στη Β. Αφρική, διότι δεν είχαν μια κοντινή βάση για ανεφοδιασμό, ενώ παράλληλα ευνοούσε και τις θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά του Αιγαίου, που πλέον βρισκόταν υπό ξένη κατοχή.

Η άμυνα επί της νήσου πριν από την είσοδο των Γερμανών στην ηπειρωτική Ελλάδα δεν ήταν ενδεικτική της μεγάλης σημασίας που είχε και αυτό φαίνεται από τις μικρές δυνάμεις που υπήρχαν εκεί. Μόλις όμως κατακτήθηκε η ενδοχώρα στράφηκαν στην Κρήτη όσα συμμαχικά και ελληνικά στρατεύματα μπόρεσαν να ξεφύγουν, συμβάλλοντας στην καλύτερη άμυνα του νησιού. Τη διοίκηση και το συντονισμό των ενεργειών ανέλαβε ο Νεοζηλανδός στρατηγός Μπέρναρντ Φράιμπεργκ (που είχε πάρει μέρος το 1915 στην επιχείρηση κατά των Δαρδανελίων). Βασικοί στόχοι ήταν η εξουδετέρωση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών όταν έφταναν και η υπεράσπιση των αεροδρομίων και των μεγάλων λιμανιών.

Πέραν από τους πρώτους αυτούς στόχους μέριμνα υπήρχε και για τον πολεμικό εφοδιασμό της Κρήτης, όμως υπήρχαν κάποια προβλήματα σχετικά με την παράδοσή τους, διότι παρεμποδίζονταν από τη γερμανική αεροπορία. Έτσι, τελικά έφτασαν στο νησί λιγότερα από τα μισά πολεμικά υλικά. Πιο συγκεκριμένα, αντί για τους 27.000 τόνους πυρομαχικών ξεφορτώθηκαν μόνο 3.000 τόνοι, ενώ 15.000 τόνοι ήταν άλλο συμπληρωματικό στρατιωτικό υλικό. Επίσης, εστάλησαν 49 πυροβόλα (75 και 100 χιλιοστών), ωστόσο δεν έλειπαν πάλι τα προβλήματα, καθώς πολλά δεν είχαν ούτε εξαρτήματα ούτε ανταλλακτικά και σε μερικά δεν υπήρχαν τα σκοπευτικά όργανα, 10 ελαφρά άρματα μάχης, 6 μεσαία και αρκετά μέτρα συρματοπλέγματος. Οι ποσότητες αυτές μπορεί να ήταν μικρές, αποτέλεσαν όμως, ένα ζωτικό κομμάτι για την άμυνα του νησιού.

Λίγο πριν αρχίσει η γερμανική επίθεση με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ερμής» ξεκίνησε η διάταξη των δυνάμεων σε καίρια σημεία. Το Γενικό στρατηγείο τοποθετήθηκε 3 χιλιόμετρα από τα Χανιά στο χωριό Άγιος Ματθαίος, με τον Φράιμπεργκ να εγκαθίσταται εκεί. Έπειτα, συναντάμε τον τομέα Μάλεμε-Αγυιάς, στον οποίο είχαν τη βάση τους η ΙΙ Νεοζηλανδική Μεραρχία, με την 5^η και 10^η Ταξιαρχία και ένα τμήμα της 4^ης. Εκεί από ελληνικής πλευράς ήταν το 1^ο, 6^ο και 8^ο Σύνταγμα Πεζικού. Οι δυνάμεις αυτές διέθεταν κατά κύριο λόγο 12 άρματα μάχης, 2 μοίρες Πυροβολικού 3 Αντιαρματικές Πυροβολαρχίες κ.α. Ακολουθούσε ο τομέας Χανίων-Σούδας, με το συγκρότημα της Ναυτικής Διοίκησης και το 2^ο Ελληνικό Σύνταγμα Πεζικού, το Τάγμα Εφέδρων Χανίων, τμήματα από του Πεζικού από τη 16^η και 17^η Αυστραλιανή Ταξιαρχία και τα 1^α Τάγματα Ουαλών και Ρότζερ. Στον τομέα Ρεθύμνου-Γεωργιουπόλεως παρατάχθηκε η 19^η Αυστραλιανή Ταξιαρχία με τρία συγκροτήματα (Γεωργιουπόλεως, Ρεθύμνου και Αεροδρομίου Πηγής). Τέλος, στον τομέα του Ηρακλείου επιχειρούσε η 14^η Βρετανική Ταξιαρχία, με το 4^ο Βρετανικό και 1^ο Αυστραλιανό Τάγμα Πεζικού, το Ελληνικό Τάγμα Εφέδρων Ηρακλείου, ενώ διέθεταν 11 άρματα μάχης και 1 μοίρα Πυροβολικού.

Ο αριθμός των ανδρών που επιχειρούσαν στη Μεγαλόνησο είναι ο καλύτερος δυνατός που θα μπορούσε να εξασφαλιστεί, διότι μεγάλο μέρος τους είχε σταλεί στην ηπειρωτική Ελλάδα για να συμβάλει στον εκεί αγώνα, αλλά όταν όλα τελείωσαν στο μέτωπο αυτό επιβιβάστηκαν στα πλοία όσο περισσότεροι στρατιώτες μπορούσαν για να υπερασπιστούν τη μόνη ελεύθερη περιοχή στον τόπο. Συνολικά, η άμυνα διέθετε περίπου 30.000 συμμαχικούς στρατιώτες (κυρίως Βρετανούς, Νεοζηλανδούς και Αυστραλούς) και 15.000 Έλληνες, ενώ δε δίστασαν και απλοί πολίτες να πάρουν τα όπλα (κάποια που χρονολογούνται από την Κρητική Επανάσταση, αλλά αργότερα και από τα λάφυρα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών) και να ορμήσουν κατά του αντιπάλου.

Με αυτόν τον τρόπο οργανώθηκε η άμυνα της Κρήτης απέναντι σε έναν αδηφάγο εχθρό που επιθυμούσε να καταλάβει όλον τον ελεύθερο κόσμο, συνάντησε όμως μια σθεναρή αντίσταση, καθώς κανείς δεν ήταν διατεθειμένος να παραδοθεί αμαχητί. Οι μάχες που ακολούθησαν ήταν γενναίες, όπως αυτή στο Ύψωμα 107, δίνοντας για ακόμα μια φορά το παράδειγμα της αντίστασης κατά των δυνάμεων που επιβουλεύονται την ελευθερία των λαών.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄ «Νεώτερος Ελληνισμός από το 1913 ως το 1941», Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978
• Ηρακλής Ζαφείρης, Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδας, Από την αρχαιότητα μέχρι τον Πόλεμο 1940-41, Εκδόσεις Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού, Αθήνα 1992
• Συλλογικό έργο, Ελλάδα 20^ος αιώνας 1940-1950, τόμος Α΄, Εκδόσεις Η Καθημερινή, Αθήνα 2017
• Γενικό Επιτελείο Στρατού, Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας, Εκδόσεις Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού, Αθήνα 1981