Του Παναγιώτη Χριστοδούλου,
Για τη σύγχρονη εποχή, η φράση «οφθαλμός αντί οφθαλμού» φαντάζει μία ξεπερασμένη και βάρβαρη αντίληψη μιας βίαιης κοινωνίας. Το ρητό αυτό, ενσαρκώνοντας τη «βούληση του Θεού», αποτελεί μία από τις χαρακτηριστικότερες φράσεις της Παλαιάς Διαθήκης και αποτελεί το επιστέγασμα της θέλησης του ανθρώπου, να ικανοποιήσει το πρωτόγονο ένστικτό του για ανταπόδοση και εκδίκηση. Γι’ αυτό, άλλωστε, το ίδιο γνωμικό φαίνεται να αναιρείται από τον Μεσσία, με τον τελευταίο να το αντικαθιστά από το, επίσης πιασάρικο, «αγαπάτε αλλήλους».
Κι όμως, ακόμη και σήμερα, 56 κράτη προβλέπουν και φέρνουν εις πέρα τη θανατική ποινή. Σε αυτά περιλαμβάνονται κατά κύριο λόγο ισλαμικές χώρες, αλλά και πολυπληθή έθνη, όπως η Ινδία και η Κίνα. Από τα ανήκοντα στον λεγόμενο «πρώτο κόσμο» κράτη, μόνο τέσσερα εφαρμόζουν την τιμωρία αυτή: η Ιαπωνία, η Ταϊβάν, η Σιγκαπούρη στην Ασία και από τις χώρες τις Δύσης μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Το γεγονός αυτό δεν φαντάζει τόσο εξωπραγματικό, αν λάβει κανείς υπόψη ότι οι Η.Π.Α. πρωτοστατούν στην οπλοκατοχή, όντας η μοναδική χώρα που τα όπλα είναι περισσότερα από τους ανθρώπους. Από την άλλη, μοιάζει αντιφατικό ένα κράτος, που σέβεται μέχρι εσχάτων την ελευθερία του λόγου και το δικαίωμα στην προσωπικότητα, να θεωρεί σύννομο τον τερματισμό της ζωής ως μέρος του ποινικού κολασμού.
Φυσικά, όπως και σε πολλά άλλα θέματα, η αμερικανική νομοθεσία για τη θανατική ποινή παρουσιάζει τεράστιες διαφοροποιήσεις από Πολιτεία σε Πολιτεία. Σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης, πάντως, δηλαδή για εγκλήματα που δικάζονται σε ομοσπονδιακά δικαστήρια, προβλέπεται από την εθνική νομοθεσία η δυνατότητα επιβολής της εσχάτης των ποινών για τα αδικήματα της εσχάτης προδοσίας, της κατασκοπείας, της ανθρωποκτονίας με δόλο, αλλά και για ορισμένα κακουργήματα διακίνησης ναρκωτικών. Ωστόσο, οι συνηθέστερες – και πλέον οι μόνες – περιπτώσεις, στις οποίες, πράγματι, αυτή επιβάλλεται, αφορούν εκ προθέσεως αφαίρεση ανθρωπίνων ζωών.
Με την τελευταία εκτέλεση να διατάσσεται από την κυβέρνηση της Washington το 2003 – κατά την πρώτη τετραετία Bush – όλα έδειχναν ότι είχε επέλθει μία de facto αναστολή των εκτελέσεων. Παρά ταύτα, ο απερχόμενος Πρόεδρος έμελλε να αποτελέσει (και στο ζήτημα αυτό) την εξαίρεση και το 2020 άρχισε εκ νέου η υλοποίησή τους. Από τον Ιούλιο του ίδιου έτους μέχρι και λίγες μέρες πριν αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο, στις 20 Ιανουαρίου 2021, η προεδρία Trump διέταξε 13 εκτελέσεις, εκ των οποίων, μάλιστα, οι 6 αφότου έχασε τις εκλογές. Και μπορεί ο αριθμός αυτός να φαίνεται μικρός για μία χώρα με πληθυσμό εκατοντάδων εκατομμυρίων, ωστόσο το μέγεθός του δείχνει τρομακτικό για τον 21ο αιώνα, δεδομένου ότι η τελευταία φορά που διεκπεραιώθηκαν 10 εκτελέσεις κατά το ίδιο έτος ήταν το 1896(!).
Ριζικά αντίθετη είναι η στάση που δείχνει να τηρεί ο νέος Πρόεδρος Biden, ο οποίος είχε υποσχεθεί προεκλογικά να καταργήσει σε ομοσπονδιακό επίπεδο την πρακτική αυτή. Πάντως, αξίζει να σημειωθεί ότι μοναδική μνεία για το ζήτημα από τη νέα κυβέρνηση έγινε με κάποιες μετριοπαθείς δηλώσεις της εκπροσώπου τύπου, ότι «ο Πρόεδρος έχει σοβαρές ανησυχίες για το κατά πόσο συνάδει η θανατική ποινή με το αίσθημα δικαίου και τις αρχές της χώρας».
Από την άλλη, σε επίπεδο Πολιτειών, φαίνεται πως επιβεβαιώνεται για άλλη μία φορά ο τίτλος των Η.Π.Α. ως χώρα των μεγάλων αντιθέσεων. Προς τη μία κατεύθυνση, η Πολιτεία της Virginia έγινε η 23η Αμερικανική Πολιτεία που κατήργησε διά νόμου τη θανατική ποινή και μάλιστα αποτελεί την πρώτη από τις παραδοσιακά θεωρούμενες «Πολιτείες του Νότου» που προέβη στην προοδευτική αυτή κίνηση. Καθόλου τυχαίο δεν είναι, βέβαια, το γεγονός, ότι το νομοθετικό σώμα της Πολιτείας βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Δημοκρατικών, στο κόμμα των οποίων εντάσσεται και ο ίδιος ο κυβερνήτης της Πολιτείας. Αντίθετα, βήματα προς τον μεσαίωνα δείχνει να κάνει η Ρεπουμπλικανική South Carolina, όπου πρόσφατα θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα εκτέλεσης θανατοποινιτών με εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά και την ηλεκτρική καρέκλα.
Εκτός από τις 23 (πλέον) Πολιτείες, που έχει επικυρωθεί νομοθετικά η απαγόρευση επιβολής της θανατικής καταδίκης, σε 3 ακόμη (California, Oregon και Pennsylvania) έχει ανασταλεί επ’ αόριστον η διενέργεια των εκτελέσεων με εκτελεστικό διάταγμα των – Δημοκρατικών – κυβερνητών τους. Έτσι, καθίσταται φανερός ο διχασμός του αμερικανικού ποινικού συστήματος, που το ίδιο αδίκημα μπορεί να έχει καταφανώς διαφορετική μεταχείριση αναλόγως με τον τόπο τέλεσής του.
Σε συνταγματικό επίπεδο, το US Supreme Court έχει επανειλημμένα δεχθεί τη νομιμότητα της θανατικής ποινής, θέτοντας, μάλιστα, τα κριτήρια, με βάση τα οποία οι νομοθέτες κάθε Πολιτείας μπορούν να προβλέπουν την εσχάτη των ποινών. Μοναδική εξαίρεση στην ευκολία με την οποία καταλήγει συχνά το δικαστήριο στην αποδοχή ενός τόσο σοβαρού μέτρου αποτέλεσε μια ιστορική απόφαση του 1972, που ανέτρεψε το μέχρι τότε καθεστώς (Furman v. Georgia). Πιο συγκεκριμένα, με οριακή πλειοψηφία το Δικαστήριο δέχτηκε πως ο τρόπος με τον οποίο τόσο οι νόμοι προβλέπουν όσο και οι δικαστές επιβάλλουν τη θανατική ποινή είναι αντισυνταγματικός, διότι συνιστά «υπερβολικά σκληρή και ασυνήθιστη τιμωρία», παραβιάζοντας την 8η τροπολογία του Αμερικανικού Συντάγματος. Ωστόσο, προς απογοήτευση πολλών δεν γενίκευσε τη θέση του αυτή, απαγορεύοντας ολικά το μέτρο, αλλά επικεντρώθηκε στον τρόπο επιβολής του, που στην πράξη ήταν – και παραμένει – «αυθαίρετος και απρόβλεπτος».
Παρά το ολιγοετές moratorium που προκάλεσε η απόφαση Furman στις εκτελέσεις, οι Πολιτείες μπόρεσαν και ξεπέρασαν τον δικαστικό αυτό σκόπελο και αναθεώρησαν τις σχετικές νομοθεσίες παρέχοντας συγκεκριμένα κριτήρια και κατευθύνσεις στους δικαστές και τους ενόρκους. Προς την ίδια κατεύθυνση, μάλιστα, κινήθηκε και το ίδιο το δικαστήριο λίγα χρόνια μετά, όταν το 1976 επικύρωσε με νέα του απόφαση (Gregg v. Georgia) τη δυνατότητα καταδίκης σε θάνατο, απαιτώντας μόνο τη δυνατότητα επανεξέτασης των σχετικών υποθέσεων σε δεύτερο βαθμό δικαιοδοσίας.
Συνολικά, από την απόφαση Gregg έως σήμερα έχουν καταδικαστεί σε θάνατο πάνω από 7.500 άτομα στις Η.Π.Α. και από αυτούς εκτελέστηκαν πάνω από 1.500. Οι υπόλοιποι; Βρίσκονται στη «λίστα αναμονής», γνωστή ως death row, περιμένοντας την πραγμάτωση της ποινής τους. Πολλοί, μάλιστα, βρίσκονται στο στάδιο αυτό για περισσότερο από μία δεκαετία, προσπαθώντας να εξαντλήσουν κάθε έφεση και δικονομική δυνατότητα, για να σώσουν τη ζωή τους. Μένει, λοιπόν, να φανεί αν θα ακολουθήσουν άλλες Πολιτείες το παράδειγμα της Virginia ή αν η κυβέρνηση Biden θα φανεί τολμηρή και θα πάρει την σκυτάλη της αλλαγής, προωθώντας την κατάργηση της θανατικής ποινής σε ομοσπονδιακό επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Death Row-USA: A history of the death penalty in America, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Death Penalty Information Center: State by State, διαθέσιμο εδώ
- Cruel and Unusual Punishment: The DeathPenalty Cases: Furman v. Georgia, Jackson v.Georgia, Branch v. Texas, 408 U.S. 238 (1972), Northwestern Edu., διαθέσιμο εδώ
