Της Ιωάννας Χατζηαντωνίου,
Σημείωση: Το παρόν κείμενο παρουσιάζει σε πολλά σημεία του αναφορές σε β’ ενικό, οι οποίες όμως δεν αναφέρονται αποκλειστικά και μόνο στον ελληνικό λαό, αλλά στον ευρύτερο πληθυσμό εντός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει, σε μια κοινωνία πολυπολιτισμική δίχως σύνορα, συχνά πυκνά αναρωτιόμαστε ποια στοιχεία συντελούν την ταυτότητά μας. Πιο απλά, ρωτάμε τον εαυτό μας το απλό καθημερινό «Ποιος είμαι;». Σε δεύτερο επίπεδο, αναλογιζόμαστε τα κομμάτια αυτά που μας προσδιορίζουν σε σχέση με άλλους ανθρώπους, που δημιουργούν το αίσθημα μιας συλλογικής ταυτότητας, ενός «εμείς». Δεδομένης, ωστόσο, της ρευστότητας και της πολυπλοκότητας του όρου ταυτότητα -πόσω μάλλον της συλλογικής ταυτότητας- συχνά αγνοούμε το πόσο μοιάζουμε και ανήκουμε σε ένα σύνολο.
Αν αγνοήσουμε τα βασικά και ολοφάνερα χαρακτηριστικά μας (λ.χ. το φύλο, την ηλικία), η πρώτη μας σκέψη πηγαίνει στην εθνικότητά μας. Αναλογιζόμαστε την έννοια της πατρίδας, της χώρας μας και κατά πόσο νιώθουμε ότι «ανήκουμε» στο σύνολο του πληθυσμού που υπάρχει εντός των συνόρων που μαθαίνουμε από μικροί. Σίγουρα, όσο μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον όπου γιορτάζουμε τις επετείους, θυμόμαστε και τιμούμε την ιστορία μας με την ελπίδα να μην επαναλάβουμε τα λάθη μας, που αγαπάμε την πατρίδα και -και δεν διαπνεόμαστε από εθνικιστικά αισθήματα- απαντάμε αυθόρμητα: «Είμαι Έλληνας», «Είμαι Γάλλος», «Είμαι Πολωνός».
Έπειτα, είναι οι αξίες μας, η παιδεία, που έχουμε λάβει, η οποία διαμορφώνει το χαρακτήρα μας, τη νοοτροπία μας, ενώ παράλληλα αναπτύσσει τον συλλογισμό μας ως προς την ταυτότητα μας. Ανατρεφόμαστε με σεβασμό, αγάπη, αλληλεγγύη και πράγματι αυτά δείχνουμε και στον κόσμο γύρω μας. Πιστεύουμε στην ισότητα, τη δικαιοσύνη και τη δύναμη της συνεργασίας; Το πιο πιθανό είναι τα χαρακτηριστικά αυτά να αντανακλώνται και στον χαρακτήρα μας.
Ας κρατήσουμε αυτές τις δύο έννοιες, λοιπόν, την εθνικότητα και τις αξίες. Και οι δύο συνδράμουν στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας με διαφορετικό τρόπο. Η πρώτη λειτουργεί πιο εύκολα και άμεσα στην «κατάταξή» μας σε κάποια κοινότητα, ενώ η δεύτερη εμφανίζεται πιο δύσκολα και περιπλέκει το ζήτημα του «εμείς». Ποιοι είμαστε εμείς που πιστεύουμε στις ίδιες αξίες; Δεν πιστεύει όλος ο κόσμος στις ίδιες αξίες; Πολλές φορές θεωρούμε αυτονόητο το γεγονός, ότι όλοι ακολουθούμε τον ίδιο αξιακό κώδικα, πάραυτα καθημερινά αποδεικνύεται πόσο λάθος είμαστε. Δεν θα ήθελα να σχολιάσω, ωστόσο, το κομμάτι αυτό και τις διαφορές ανάμεσα στις κουλτούρες τους πολιτισμούς και τις απόψεις.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ας λάβουμε ως δεδομένο πως, παρά τις διαφορές μας με τους άλλους λαούς, πολλοί ακολουθούμε και ασπαζόμαστε κοινές αξίες, μοιραζόμαστε κοινά πιστεύω. Αυτό κανονικά θα σήμαινε πως δημιουργείται ένα «εμείς», μια δομή που έχει κάτι κοινό. Αυτό συμβαίνει και με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 και την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, πολλές ήταν οι φεντεραλιστικές απόψεις που ακούγονταν σχετικά με το εμείς της Ευρώπης, τη λεγόμενη Ευρωπαϊκή Ταυτότητα, και οι ελπίδες για μια Ευρώπη πιο ενωμένη από ποτέ.
Η έννοια της Ευρωπαϊκής Ταυτότητας αναπτύχθηκε σε ένα εν πολλοίς περιορισμένο πλαίσιο καθώς η εξέλιξη της ταυτιζόταν με αυτή της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Ακόμη, το γεγονός ότι ο Ευρωπαϊκός πυρήνας (Κεντροδυτική Ευρώπη) ήταν αυτός που κατά κόρον σχεδίαζε και διέγραφε την πορεία της Ένωσης -ή τουλάχιστον έπαιζε έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία- έθεσε τα θεμέλια για ορισμένες λανθασμένες αντιλήψεις, στερεότυπα και δημιούργησε μια γενικότερη δυσκαμψία όσον αφορά την αποδοχή νέων κρατών και την ένταξη τους. Σίγουρα, σε στυγνά ρεαλιστικούς όρους τα κράτη επιθυμούσαν την είσοδο τους στην Ένωση για καθαρά πολιτικούς λόγους, ή και για την ανάδειξη τους σε σημαντικότερους δρώντες -με τη συμμετοχή τους σε ένα τέτοιο εγχείρημα. Και η ταυτότητα όμως δεν αποτελεί ένα τμήμα πολιτικής ατζέντας; Σίγουρα, και κατά την άποψή μου, ένα από τα πιο σημαντικά. Συνεπώς, δε θα έπρεπε να νιώθουμε Ευρωπαίοι πριν εισέλθουμε στην Ένωση ή δε θα έπρεπε να είμαστε ανοιχτοί στο να υιοθετήσουμε την ευρωπαϊκή νοοτροπία και τρόπο ζωής;
Ακόμα και σήμερα υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία στερεοτύπων σχετικά με τις διαφορές των Ευρωπαίων και των μη Ευρωπαίων, αλλά ακόμα περισσότερο όσον αφορά τις διακρίσεις μεταξύ των ίδιων των λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σίγουρα κανείς δεν αρνείται πως όλοι έχουμε τις διαφορές μας, ωστόσο, γιατί κρατάμε τέτοια αρνητική στάση απέναντι τους; Γιατί δεν νιώθουμε λίγο παραπάνω ότι μας ενώνει αντί να απαριθμούμε και να τονίζουμε μονίμως τα όσα μας χωρίζουν; Γιατί δεν νιώθουμε λίγο «παραπάνω» Ευρωπαίοι; Αλήθεια, εσύ πόσο Ευρωπαίος νιώθεις;
Πολλές φορές δημιουργείται η εντύπωση, πως η Ευρωπαϊκή Ένωση αφορά μόνο την οικονομία, την πολιτική και τα συμφέροντα. Σίγουρα, όλα τα παραπάνω αποτελούν ένα καίριο κομμάτι της, όχι όμως το μοναδικό. Η Ένωση στηρίζεται και σε ένα σύνολο αξιών, σε ένα σύνολο πιστεύω, με γνώμονα τα οποία πράττει και αποφασίζει. Εσύ δεν πιστεύεις σε αυτά; Εφόσον πιστεύεις γιατί απαρνείσαι τόσο έντονα την ευρωπαϊκή πλευρά σου ή γιατί δεν προσπάθησες να την αποδεχτείς; Αν πάλι δεν πιστεύεις, τι σε κρατάει πίσω; Πώς γίνεται μία μεγάλη μερίδα των συμπολιτών, συνανθρώπων και συμπατριωτών σου να πιστεύει και εσύ όχι;
Φυσικά, αντιλαμβάνομαι τη δυσκολία του να προσθέτεις κομμάτια στην ταυτότητα σου ή να αναγνωρίζεις την ύπαρξη τους, καθώς αυτό συνεπάγεται μια αλλαγή. Ωστόσο, δεν είναι δύσκολο θεωρώ να δώσεις μια ευκαιρία σε ένα κομμάτι που, τελικώς, αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητας σου. Οι διαφορές υπάρχουν και πάντα θα υπάρχουν γιατί είμαστε άνθρωποι, ωστόσο τα στερεότυπα δυσκολεύουν την εξέλιξη και εμποδίζουν την πρόοδο μας. Επιπλέον, καλό είναι να μην ταυτίζουμε την πολιτική μιας χώρας με το λαό της, την έκφραση μιας ιδέας από τους πολιτικούς με τη νοοτροπία σύσσωμου του λαού. Η Ένωση είναι κάτι παραπάνω από αυτό. Η Ένωση κηρύττει “United in Diversity”, ήτοι Ενωμένοι στη Διαφορετικότητα. Πως αντιλαμβάνεσαι τη φράση αυτή;
Τελικά πόσο Ευρωπαίος νιώθεις;
