Περιήγηση στα κάστρα της Λέσβου

Της Κατερίνας Στόικου,

Τα μέρη με κάστρα ανέκαθεν με γοήτευαν. Όταν ταξιδεύω, φροντίζω να επισκέπτομαι κάστρα και φρούρια. Δε γνωρίζω γιατί. Ίσως επειδή μου αρέσει να φαντάζομαι τη ζωή που -κάποτε- υπήρχε μέσα σε αυτά, ίσως επειδή μου θυμίζουν τον τόπο μου και τα αισθάνομαι οικεία. Στο συγκεκριμένο κείμενο θα εξετάσουμε τα τρία μεγαλύτερα και πιο καλοδιατηρημένα κάστρα της Λέσβου: της Μυτιλήνης, της Μήθυμνας (ή του Μολύβου) και του Σιγρίου.

Το κάστρο της Μυτιλήνης

Το κάστρο της Μυτιλήνης είναι το μεγαλύτερο από τα τρία, με έκταση 200 στρεμμάτων και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα κάστρα της Μεσογείου. Βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο μιας χερσονήσου, στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης. Η χερσόνησος μέχρι τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους ήταν ένα νησάκι, το οποίο χωρίζονταν από το υπόλοιπο νησί από ένα μικρό ποτάμι, το λεγόμενο «Εύριπο των Μυτιληναίων» που διέτρεχε την περιοχή που σήμερα ονομάζεται Κιόσκι και τη σημερινή αγορά της Μυτιλήνης, την Ερμού. Το κάστρο βρίσκεται στη θέση της αρχαίας ακρόπολης και η πρώτη μορφή του κατασκευάστηκε τον 6^ο μ.Χ. στο πλαίσιο της ευρείας αμυντικής και οικοδομικής δραστηριότητας του Ιουστινιανού.

Τη μορφή του κάστρου, έτσι όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, την οφείλουμε στους Γενουάτες Γατελούζους (1355-1462) και στους Οθωμανούς (1462-1912). Το 1355 ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ Παλαιολόγος παραχωρεί τη Λέσβο ως προίκα στο Γενουάτη Φραγκίσκο Γατελούζο για το γάμο του με την αδελφή του πρώτου, Μαρία. Στα 1373 χτίζεται το κάστρο από το Φραγκίσκο Γατελούζο, στα 1384, ωστόσο, το κάστρο υφίσταται σημαντικές φθορές, λόγω ενός ισχυρού σεισμού, ο οποίος παρέσυρε στο θάνατο το Φραγκίσκο Γατελούζο και όλη την οικογένειά του, εκτός από το γιο του Ιάκωβο. Οι επισκευές για τις φθορές που προκάλεσε ο σεισμός υπολογίζεται ότι ξεκίνησαν μετά το 1403, σύμφωνα με μαρτυρίες περιηγητών της εποχής. Το 1462 τη Μυτιλήνη καταλαμβάνουν οι Οθωμανοί. Οι Οθωμανοί αξιωματούχοι επισκευάζουν και κάνουν προσθήκες στο κάστρο. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, υπάρχει έντονη οικοδομική και οικιστική δραστηριότητα, καθώς κατασκευάζονται κτίρια θρησκευτικού, αλλά και κοσμικού χαρακτήρα. Στο 19^ο αιώνα το κάστρο έχει κατά βάση στρατιωτική λειτουργία. Κατά την απελευθέρωση της Λέσβου, το 1912 μέχρι και κάποια χρόνια μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κάστρο αποτελούσε οικιστική ζώνη, ενώ από τη δεκαετία του ΄70 αναγνωρίστηκε ως μνημείο και άρχισε η συντήρησή του. Σήμερα, αποτελεί σημαντικό αξιοθέατο της Μυτιλήνης, ενώ κατά τους θερινούς μήνες πραγματοποιούνται θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες εντός των τειχών του.

Το κάστρο της Μήθυμνας (ή του Μολύβου)

Η Μήθυμνα ή ο Μόλυβος, όπως ήταν η μεσαιωνική ονομασία, ήταν η δεύτερη σε σημασία πόλη της Λέσβου μετά τη Μυτιλήνη, κατά την αρχαιότητα. Το κάστρο της Μήθυμνας κατασκευάστηκε στα βυζαντινά χρόνια στα ερείπια της αρχαίας οχύρωσης και ενδεχομένως η κατασκευή του να ξεκίνησε στα χρόνια του Ιουστινιανού. Το κάστρο στη σημερινή του μορφή οικοδομήθηκε το 1373 από το Φραγκίσκο Γατελούζο. Οι Γενουάτες μερίμνησαν για τη διατήρηση του κάστρου, καθώς αυτό βρίσκονταν σε στρατηγικής σημασίας θέση, προστατεύοντας το λιμάνι της Μήθυμνας και ενθαρρύνοντας την εμπορική δραστηριότητα. Το 1462 το νησί περιήλθε, όπως προανέφερα, στην κυριαρχία των Τούρκων, οι οποίοι πραγματοποίησαν επισκευές και προσθήκες στο κάστρο. Εκείνα τα χρόνια λειτουργούσε ως φυλακή ή ως πυριτιδαποθήκη. Το κάστρο έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου και μήκος περίπου 70 μέτρων. Στη δεκαετία του ΄70 ξεκίνησαν εργασίες αναστήλωσης και σήμερα λειτουργεί ως μνημείο, ενώ μια καφετέρια λειτουργεί εντός των τειχών του.

Το κάστρο του Σιγρίου

Το Σίγρι είναι κυρίως γνωστό για το Απολιθωμένο Δάσος και για το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, ωστόσο το κάστρο του έχει και αυτό μια ενδιαφέρουσα ιστορία να μας πει. Το κάστρο βρίσκεται 93 χιλιόμετρα μακριά από τη Μυτιλήνη, στο δυτικό τμήμα του νησιού, στον οικισμό Σίγρι. Η ονομασία «Σίγρι», κατά μια ερμηνεία προέρχεται πιθανώς από το ιταλικό «Sicuro», που σημαίνει ασφαλές. Το Σίγρι θεωρούνταν ασφαλές λιμάνι, καθώς προστατεύονταν από δύο νησίδες, τη Σεδούσα και τη Νησιώπη, ενώ είχε τη δυνατότητα να φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό πλοίων. Το κάστρο έχει μια διαφορετική ιστορία από τα δύο προηγούμενα κάστρα, καθώς δεν κατασκευάστηκε από τους Γενουάτες, αλλά από τους Τούρκους στα 1757 και συγκεκριμένα από τον αρχιναύαρχο του οθωμανικού στόλου, Σουλεϊμάν Πασά. Είναι μικρό, συγκριτικά με τα δύο προαναφερθέντα κάστρα, σε τετράγωνο σχήμα και αποτελεί δείγμα αραβικής αρχιτεκτονικής. Η κατασκευή του οφείλεται στην ανάγκη για προστασία από επιδρομές πειρατών, αλλά και για τη διαφύλαξη των εμπορευμάτων. Από το 1777 εγκαταστάθηκε εκεί οθωμανικός στρατός, γεγονός που έδινε αίσθηση προστασίας και ενθάρρυνε την εγκατάσταση –μουσουλμανικού- πληθυσμού. Οι πρώτοι κάτοικοι του οικισμού φαίνεται να ήταν πρώην κρατούμενοι της φυλακής που λειτουργούσε εντός του κάστρου. Η στρατιωτική λειτουργία του κάστρου τερματίζεται με την προσάρτηση της Λέσβου στο ελληνικό κράτος. Το 1915, στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το κάστρο λειτούργησε ως βάση ανεφοδιασμού και ως ορμητήριο της Αντάντ. Αυτή την περίοδο δεν είναι ανοιχτό για το κοινό.

Τα κάστρα της Λέσβου έχουν πολλές ιστορίες να μαρτυρήσουν στους αιώνες της ύπαρξής τους, αξίζει κανείς να δώσει μια ευκαιρία και να περιηγηθεί σε αυτά.

Ευχαριστώ από καρδιάς τον φιλόλογο, κ. Γιώργο Διγιδίκη για την καθοδήγησή του στη συγγραφή του συγκεκριμένου κειμένου!

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Σύνδεσμος Φιλολόγων Ν. Λέσβου, Ιστορία της Λέσβου, Μυτιλήνη 2004, σελ 125-130
• Από την ιστοσελίδα Καστρολόγος, στα «Κάστρο Μυτιλήνης», «Κάστρο Μήθυμνας» και «Κάστρο Σιγρίου», Διαθέσιμα αντίστοιχα εδώ, εδώ και εδώ
• Από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου, στα «Μεσαιωνικό Κάστρο Μυτιλήνης ν. Λέσβου» και «Μεσαιωνικό Κάστρο Μήθυμνας ν. Λέσβου», Διαθέσιμα εδώ και εδώ
• Από την ιστοσελίδα Οδυσσεύς, στο «Κάστρο Σιγρίου» εδώ