Επιχείρηση Ερμής: Το σχέδιο των Γερμανών

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Με την εμπλοκή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στις 28 Οκτωβρίου 1940, αρχίζει ο αγώνας και για τους Έλληνες κατά του ναζιστικού ολοκληρωτισμού. Η αντίσταση κατά των Ιταλών θα είναι μεγάλη, ωστόσο όταν θα εμπλακούν στις επιχειρήσεις και οι Γερμανοί, η κατάσταση θα επιδεινωθεί και δε θα αργήσει η κατάληψη της ηπειρωτικής χώρας μέσα στους τέσσερεις πρώτους μήνες του 1941. Λίγο πριν την εισβολή των ναζιστικών δυνάμεων στην Αθήνα, στα τέλη Απριλίου, ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και η κυβέρνηση αποχωρούν από την πρωτεύουσα και κατευθύνονται προς την Κρήτη –και συγκεκριμένα στα Χανιά στις 23 του μήνα-, το μοναδικό μέρος που δεν είχε πέσει στα χέρια του εχθρού.

Ύστερα από την επίτευξη του πρώτου στόχου όλα ήταν ανοιχτά για την κατάληψη του στρατηγικής σημασίας νησιού. Η θέση της Κρήτης στο κέντρο των νερών της Ανατολικής Μεσογείου προσέφερε ένα σημαντικό πλεονέκτημα στο κάτοχό της, με αποτέλεσμα και οι δυο πλευρές (Βρετανοί και Γερμανοί) να ποθούν να την έχουν υπό την εξουσία τους. Ο Χίτλερ για να επιτύχει την κατάκτηση του νησιού, έβαλε σε εφαρμογή την επιχείρηση Ερμής (Unternehmen Merkur). Σύμφωνα με το σχέδιο εναντίον της Κρήτης, θα έβαλαν κατά κύριο λόγο οι αεροπορικές δυνάμεις με τους αλεξιπτωτιστές και το ναυτικό θα είχε έναν επικουρικό ρόλο. Αυτή ήταν και η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν σε τόσο ευρεία κλίμακα οι αλεξιπτωτιστές και τα ανεμοπλάνα.

Στην περιοχή οι συμμαχικές δυνάμεις που υπήρχαν δεν ήταν πολύ μεγάλες, καθώς ένα σημαντικό τμήμα Κρητικών είχε σταλεί στην κυρίως Ελλάδα –πριν από την κατάκτηση των Γερμανών- για να βοηθήσει στις εκεί επιχειρήσεις. Μετά από την εισβολή των ναζιστικών στρατευμάτων μόνο ένα μικρό μέρος από Έλληνες και συμμάχους μπόρεσε να επιστρέψει στο νησί. Συνολικά, οι δυνάμεις που διέθετε ο τόπος ήταν περίπου 30.000 συμμαχικοί στρατιώτες (Νεοζηλανδοί, Βρετανοί κ.α.) και γύρω στους 15.000 Έλληνες, ενώ δε δίστασαν να πάρουν τα όπλα –που πολλά από αυτά χρονολογούνταν από την Κρητική Επανάσταση- και απλοί πολίτες. Η πλευρά όμως των Γερμανών μέσα από το κατασκοπευτικό της έργο πληροφορήθηκε, εσφαλμένα, πως εκεί βρίσκονταν γύρω στους 5.000 στρατιώτες και έτσι βρέθηκαν εξ απροόπτου. Από την πλευρά τους, οι Γερμανοί διέθεταν περί τους 22.000 επίλεκτους αλεξιπτωτιστές.

Το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή τα ξημερώματα της 20^ης Μαΐου 1941 με τις πρώτες ενέργειες να αφορούν τους βομβαρδισμούς και στη συνέχεια την επίθεση των αλεξιπτωτιστών. Βασικός στόχος ήταν η κατάληψη των αεροπορικών βάσεων του νησιού με την αρχή να γίνεται στο Μάλεμε (με την ομάδα «Κομήτης»), στην περιοχή Αγυιάς και Σούδας (με την ομάδα «Άρης»). Το μεσημέρι της ίδιας μέρας οι επιθέσεις επεκτάθηκαν στο Ρέθυμνο (πάλι με την ομάδα «Άρης») και στο Ηράκλειο (με την ομάδα «Ωρίων»). Η νύχτα της 20^ης προς την 21^η Μαΐου έφερε στην κυριαρχία των Γερμανών τις περιοχές Περιβόλια, Καστελλάκια, και τον Εσταυρομένο. Όμως, αυτή η πρώτη μέρα των επιχειρήσεων είχε σημαντικό αντίκτυπο για τους εχθρούς με σημαντικές απώλειες.

Η δεύτερη μέρα του πολέμου επέτεινε τις προσπάθειες και για τις δυο πλευρές. Τελικά, οι Γερμανοί κατάφεραν να κατακτήσουν πλήρως το Μάλεμε, ενώ στο Ρέθυμνο έγιναν προσπάθειες από συμμαχικά και ελληνικά στρατεύματα, για αναχαίτιση του αντιπάλου και κατόρθωσαν να πιάσουν μερικούς αιχμαλώτους, μεταξύ αυτών ήταν και ο διοικητής του 2^ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών. Στη πόλη του Ηρακλείου παράλληλα την ίδια μέρα, εκδηλώθηκαν και κάποιοι βομβαρδισμοί. Μέσα στις επόμενες δυο μέρες, οι Άγγλοι θα καταφέρουν να βυθίσουν δυο νηοπομπές των Γερμανών, ωστόσο, έχασαν 2 καταδρομικά και 4 αντιτορπιλικά.

Στις 22 του μήνα έγινε μια προσπάθεια για την ανακατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε δίχως όμως αποτέλεσμα. Τις επόμενες μέρες, οι γερμανικές δυνάμεις θα ενισχυθούν με επιπλέον στρατιώτες καθιστώντας τις όποιες προσπάθειες αναχαίτισης όλο και δυσκολότερες. Μεταξύ 24-26 Μαΐου είχαν φτάσει 30-35 χιλιάδες άνδρες.

Το σχέδιο φαίνεται πέτυχε και η Κρήτη έπεσε τελικά στα χέρια των Γερμανών, ωστόσο πρόκειται για μια πύρρειο νίκη τους, καθώς δεν είχαν υπολογίσει σωστά τις μεγάλες απώλειες που θα είχαν. Η εμπειρία που αποκόμισαν από τους Κρητικούς και τους συμμάχους έδειξε την προβληματική που είχε αυτή η τακτική του πολέμου (μέσα από τους αλεξιπτωτιστές δηλαδή) και έτσι δε χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η Επιχείρηση Ερμής μπορεί να ήταν επιτυχής, ωστόσο, κόστισε στους Γερμανούς χρόνο και είχε απώλειες τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό, όσο και σε πολεμικά υλικά.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄ «Νεώτερος Ελληνισμός από το 1913 ως το 1941», Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978
• Ηρακλής Ζαφείρης, Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδας, Από την αρχαιότητα μέχρι τον Πόλεμο 1940-41, Εκδόσεις Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού, Αθήνα 1992
• Συλλογικό έργο, Ελλάδα 20^ος αιώνας 1940-1950, τόμος Α΄, Εκδόσεις Η Καθημερινή, Αθήνα 2017
• Συλλογικό έργο, Νεοελληνικά Ιστορικά, τόμος Δ΄, Εκδόσεις Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2016