Της Σοφίας – Δυσσέλιας Λίτσα,
Στις 17 Απριλίου, ο ραδιοφωνικός παραγωγός, παρουσιαστής και επιχειρηματίας στο χώρο της εστίασης, Σάββας Πούμπουρας, προέβη σε ορισμένες -προκλητικές για πολλούς- δηλώσεις μέσω του προσωπικού του λογαριασμού στο Instagram, σχετικά με το ζήτημα της απόκτησης εμπειρίας και της αμισθί εργασίας των νέων. Πιο συγκεκριμένα, ο κ. Πούμπουρας δήλωσε, πως είναι προτιμότερο από το «να κάθεσαι στον καναπέ και να περιμένεις ουρανοκατέβατες τις προτάσεις για δουλειά, να δουλεύεις κάπου και ας μην παίρνεις μία και να βλέπεις τι μπορείς να κάνεις». Πριν από μερικές μέρες, οι εν λόγω δηλώσεις αναπαράχθηκαν από τα μέσα και προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων και επικριτικών σχολίων.
Σε μια πρώτη ανάγνωση, στην Ελλάδα της κρίσης και της πανδημίας, τέτοιες δηλώσεις είναι λογικό να παρεξηγούνται. Ο κ. Πούμπουρας εξέφρασε μια άποψη που είναι ευρέως διαδεδομένη στο εξωτερικό (σ.σ. internship) και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι συνόψιζαν στο γνωστό σε όλους μας: «Αργία μήτηρ πάσης κακίας». Κατά τη γνώμη μου, όταν αποπειράσαι να θίξεις τέτοια ευαίσθητα θέματα, σημασία δεν έχει μόνο τι λες, αλλά και πώς το λες. Ο κ. Πούμπουρας, στο πρώτο του βίντεο, μιλούσε από την άνεση του σπιτιού του, εκφράζοντας τις προειρημένες απόψεις, χωρίς να κάνει ορισμένες απαραίτητες, κατ’ εμέ, διευκρινίσεις· διευκρινίσεις στις οποίες προέβη, κάπως καθυστερημένα, πριν λίγες ημέρες, μην προλαβαίνοντας όμως την «κατακραυγή».
Πρώτα απ’ όλα, οι παραπάνω παροτρύνσεις του, περί αμισθί απασχόλησης, αφορούν άτομα χωρίς εργασιακή εμπειρία, άτομα 18, 19 ή και 20 χρονών, που επιθυμούν να αποκτήσουν την πολυπόθητη προϋπηρεσία, αλλά δεν μπορούν να βρουν μια αμειβόμενη θέση εργασίας στον τομέα που τους ενδιαφέρει. Προφανώς και θα ήταν χαράς ευαγγέλια να τελειώναμε το σχολείο και να βρίσκαμε μια μόνιμη δουλειά, με αξιοπρεπείς απολαβές και ευκαιρίες για ανέλιξη από τα 18 μας. Ας είμεθα, όμως, ρεαλισταί· ζούμε στην Ελλάδα και το ημερολόγιο γράφει 2021. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως η πρώτη διευκρίνιση έχει να κάνει με το ηλικιακό κομμάτι. Όπως δήλωσε και ο ίδιος ο κ. Πούμπουρας -κάπως ετεροχρονισμένα- απευθύνεται σε «παιδιά που μόλις έχουν τελειώσει το σχολείο και δεν ξέρουν τι να κάνουν». Θα ήταν, εξάλλου, από ανήκουστο έως προσβλητικό να προτείνει κανείς κάτι τέτοιο σε έναν άνθρωπο μέσης ηλικίας, ο οποίος χάνει την επί 30ετίας θέση εργασίας του 5-6 χρόνια πριν τη σύνταξη.
Η δεύτερη διευκρίνιση αφορά τη διάρκεια της αμισθί απασχόλησης. Πρόκειται για μια κατάσταση, που, όπως είναι κατανοητό, δεν πρέπει να διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί διαφορετικά ο τόνος μετατίθεται και η λέξη γίνεται από «δουλειά», «δουλεία». Μιλάμε, δηλαδή, για ένα μεταβατικό διάστημα στη ζωή του νέου, διάρκειας έως 1 έτους, διάστημα απόκτησης εμπειριών, τριβής και εξοικείωσης με ένα συγκεκριμένο επαγγελματικό αντικείμενο.
Λαμβάνοντας υπόψιν τις παραπάνω προϋποθέσεις-διευκρινίσεις, μπορούμε να πούμε, πως οι κριθείσες από αρκετούς απόψεις στέκουν. Σε μία κοινωνία που τα πάντα διατιμώνται με τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης, με έναν στεγανό και ενδεχομένως μαρξιστικό τρόπο, τα άτομα που επιθυμούν την ανέλιξη και την αυτοβελτίωση οφείλουν να μην κινητοποιούνται μονάχα από τα χρήματα, αλλά να επιδιώκουν την τριβή σε ένα αντικείμενο, την απόκτηση πρακτικών γνώσεων και δεξιοτήτων. Οι τελευταίες θα γεμίσουν τη «φαρέτρα» των προσόντων τους και με βάση το πιο οπτιμιστικό σενάριο, θα τους προσφέρουν αναγνώριση και γνωριμίες, που θα ανοίξουν πόρτες για τη μετέπειτα έμμισθη επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Στο εξωτερικό λειτουργεί ο θεσμός του “internship”, βάσει του οποίου ανατίθεται στον ενδιαφερόμενο ένα project, για να φέρει εις πέρας αφιλοκερδώς, και όταν το ολοκληρώσει με επιτυχία, τότε κερδίζει την επιθυμητή αμειβόμενη θέση εργασίας και εντάσσεται στο δυναμικό μιας εταιρείας.
Καθίσταται, βέβαια, κατανοητό ότι, όταν δεν τηρούνται οι δύο παραπάνω προϋποθέσεις, δηλαδή αφενός το ηλικιακό όριο και αφετέρου το βραχύχρονο της αμισθί απασχόλησης, τότε εν γένει η κοινωνία, και ειδικά η οικονομία, δεν λειτουργούν ορθά. Όπως, πολύ νωρίτερα από εμάς, υποστήριξε ο Άνταμ Σμιθ στο βιβλίο του Ο πλούτος των Εθνών, το άτομο, στο πλαίσιο του καπιταλισμού, δρώντας για το ίδιον κέρδος, τείνει να προωθεί και το συμφέρον της κοινότητάς του. Την αρχή αυτή την απέδωσε στον κοινωνικό μηχανισμό, που ονόμασε «Αόρατο Χέρι της Αγοράς». Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως, όταν τα όρια μεταξύ εθελοντισμού και εργασίας δεν είναι διακριτά, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές τόσο για την αυταξία του ατόμου, όσο και για τη συνολική πορεία της οικονομίας μιας κοινωνίας, η οποία νομοτελειακά θα αρχίσει να φθίνει.
Εν κατακλείδι, φαίνεται πως πολλές φορές σημασία δεν έχει ακριβώς τι λες, αλλά πώς το λες. Ενδεχομένως, αν ο κ. Πούμπουρας εκφραζόταν με άλλες λέξεις, άλλη στάση σώματος, ακόμα και με άλλον χρωματισμό στη φωνή του, οι απόψεις του όχι μόνο να μη γίνονταν αντικείμενο επικρίσεως, αλλά και να επαινείτο για τις συμβουλές του προς τα νέα παιδιά και την προσπάθειά του να τα «μυήσει» στις αρχές της εργατικότητας και του μέτρου. Εν πάσει περιπτώσει, το μόνο σαφές είναι πως η εργασιακή πραγματικότητα της χώρας μας έχει μεταβληθεί άρδην και αυτό είναι ένα γεγονός που δεν πρέπει να μας περνά απαρατήρητο, αλλά, αντιθέτως, να μας κινητοποιεί, ώστε να γινόμαστε ολοένα και καλύτεροι.
