Της Δέσποινας Σκουλαρίγκη,
Πολλές φορές, φαντάζομαι, έχεις καταπιέσει τα συναισθήματά σου και ενώ θα ήθελες να φωνάξεις σε κάποιον, να τον μαλώσεις, αντ’ αυτού κρατάς μέσα σου όλα τα αρνητικά σχόλια και απλώς χαμογελάς. Όμως, μετά ξεσπάς. Φαντάσου αυτό να πρέπει να το κάνεις κάθε μέρα, επειδή σου το επιβάλλουν. Όταν βλέπεις, παραδείγματος χάριν, έναν υπάλληλο καφετέριας διαρκώς ευδιάθετο, δεν σκέφτεσαι πως αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν την πολυτέλεια να είναι αυθεντικοί κατά την ώρα της δουλειάς τους. Αυτό το χαμόγελο που βλέπεις και ίσως δεν είναι αυθεντικό, έχει πλέον όνομα και αποκαλείται “emotional labor”. Το “emotional labor”, λοιπόν, είναι η «συναισθηματική εργασία», μια προσπάθεια, δηλαδή, να διατηρήσεις τον επαγγελματισμό σου, ανεξαρτήτως αν αυτό που προβάλλεις συνάδει με το πώς πραγματικά αισθάνεσαι. Εν ολίγοις, αποτελεί μια καταπίεση των συναισθημάτων σου, για την οποία «πληρώνεσαι». Το παράδοξο είναι ότι είσαι αναγκασμένος, αν θες να εξασφαλίσεις μια θέση εργασίας, να αποδεχτείς αυτή την προϋπόθεση, χωρίς, ωστόσο, στην πραγματικότητα να λαμβάνεις παραπάνω απολαβές. Η προϋπόθεση, μάλιστα, αυτή μπορεί να είναι πιο δύσκολη ακόμη και από την ίδια την δουλειά σου, γιατί προκειμένου να ικανοποιήσεις τους πελάτες, τον εργοδότη και τους συναδέλφους, καταλήγεις να εξαντλείσαι ψυχικά.
Εκ πρώτης όψεως, ακούγεται παράλογος ένας τέτοιος ισχυρισμός, αλλά δεν είναι παρά μια αλήθεια που, αν και τη συναντάμε καθημερινά, δεν έχουμε σκεφτεί ότι πράγματι συμβαίνει. Πιο συγκεκριμένα, το emotional labor παρατηρείται πιο συχνά σε επαγγέλματα, τα οποία σχετίζονται με την συναναστροφή με ανθρώπους (σερβιτόρος, αεροσυνοδός…) ή σε αυτά που απαιτούν από τους εργαζόμενους να προσφέρουν κάποια συναισθηματική ευεξία, υποστήριξη ή ασφάλεια στον συνάνθρωπό τους, όπως για παράδειγμα οι νοσοκόμοι/-ες και οι εργαζόμενοι σε υπηρεσίες παιδικής μέριμνας.
Ως όρος, το emotional labor χρησιμοποιήθηκε πρώτα από την κοινωνιολόγο Arlie Hochschild στο βιβλίο της The Managed Heart, το 1983. Μάλιστα, στο βιβλίο διαιρείται η συναισθηματική εργασία σε αυτή που γίνεται επιφανειακά και αυτή που γίνεται εις βάθος. Η επιφανειακή αυτή δράση, ο επιφανειακός τρόπος να αλλάξεις τα συναισθήματά σου, συμβαίνει όταν απλώς βάζεις ένα χαμόγελο στα χείλη σου, ενώ μέσα σου μπορεί να νιώθεις καταρρακωμένος. Η ουσιαστική και βαθιά αλλαγή των συναισθημάτων, αντίθετα, παρατηρείται όταν οι εργαζόμενοι προσπαθούν να πείσουν τους εαυτούς τους ότι η εργασία που κάνουν είναι ικανή να βοηθήσει κάποιον συνάνθρωπο και αυτό μεταβάλλει πραγματικά την ψυχολογία τους. Ωστόσο και οι δύο τρόποι έχουν το ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή οι εργαζόμενοι να είναι τυπικοί στην εργασία τους. Όμως, δεν έχουν τον ίδιο αντίκτυπο στο συναισθηματικό κόσμο των ίδιων των εργαζομένων, καθώς στην πρώτη περίπτωση, όταν απλώς διεκπεραιωτικά αλλάζει η διάθεσή τους, καταπιέζονται ακόμη περισσότερο και πολύ πιθανόν να καταλήξουν να είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη, το άγχος και την μειωμένη απόδοση στην εργασία τους. Μπορεί, βέβαια, όλο αυτό το άγχος και ο θυμός να μεταφέρεται στο σπίτι τους και να διαταράσσονται οι σχέσεις τους με συγγενείς και φίλους, καθώς από τη στιγμή που καταπιέζουν τα συναισθήματά τους στην δουλειά, ξεσπάνε στο σπίτι. Στον αντίποδα, στη δεύτερη περίπτωση είναι πιθανό ακόμη και να βελτιωθεί η συναισθηματική τους κατάσταση.
Πλέον, αυτός ο όρος χρησιμοποιείται από πολλούς για καταστάσεις που δημιουργούν ψυχολογικό βάρος στους ανθρώπους και εκτός εργασίας. Κυριότερα, αναφέρεται στις γυναίκες που αναγκάζονται να κάνουν όλες τις δουλειές στο σπίτι χωρίς βοήθεια και όλο αυτό τους δημιουργεί εξάντληση και μεγάλο συναισθηματικό φορτίο, το οποίο δεν μπορούν να αποβάλλουν. Βέβαια, η Arlie Hochschild θεωρεί πως το emotional labor έχει να κάνει καθαρά με την αμειβόμενη εργασία και την απαίτηση να έχεις μια συγκεκριμένη συμπεριφορά και όχι με τις δουλειές του σπιτιού, για τις οποίες αναφέρει πως αν όλο αυτό το φορτίο δημιουργεί φόβο ή άγχος διεκπεραίωσης, θεωρείται μεν emotional labor, αλλά με αρκετά απλοποιημένη χρήση του όρου.
Επίσης, το emotional labor πλέον το χρησιμοποιούμε και σε περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι πρέπει να προσποιούνται ότι δεν ενοχλούνται από μικροεπιθέσεις που δέχονται από τους συναδέλφους τους στον χώρο εργασίας. Αυτές οι επιθέσεις είναι κυρίως ρατσιστικές, σεξιστικές, ομοφοβικές και γενικότερα οτιδήποτε τους κάνει να νιώθουν ενοχλημένοι, χωρίς να μπορούν να το δείξουν.
Το emotional labor, λοιπόν, είναι το χαμόγελο που βλέπεις στον υπάλληλο στην καφετέρια το πρωί που παίρνεις καφέ, χωρίς να σκέφτεσαι αν ο άνθρωπος που συναντάς, είναι πράγματι χαρούμενος. Είναι το χαμόγελο των αεροσυνοδών, των κοινωνικών λειτουργών, των νοσοκόμων και όλων γύρω μας που η εργασία τους βασίζεται στην κατάπνιξη των συναισθημάτων τους, προκειμένου να μας εξυπηρετήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είναι ένας όρος που μας αφορά όλους, είναι όμως και όρος που, έστω και απλοποιημένα, μπορεί να αναδείξει κάποια προβλήματα και να τους δώσει όνομα για να μπορέσουν να αντιμετωπιστούν.
Μπορεί να φαίνεται απλό και αυτονόητο ότι στον εργασιακό τομέα δεν θα είναι όλα «ρόδινα». Ωστόσο, από το «ρόδινα», μέχρι το σημείο της διαρκούς καταπίεσης με συναισθήματα ψεύτικα και προσποιητά, ο δρόμος είναι μεγάλος και επικίνδυνος. Πώς μπορείς, όμως, αυτό να το αποσοβήσεις; Σίγουρα, το πιο ιδανικό μέσο θα ήταν να αλλάξεις εργασία, εφόσον δεν μπορείς να διαχειριστείς όλη αυτή την ψυχική εξάντληση. Αν, όμως, είναι αυτό που πραγματικά θέλεις να κάνεις, τότε το να βρεις νόημα σε όλα αυτά, να επικεντρωθείς περισσότερο σε ό,τι σε ευχαριστεί και να επιδιώξεις να κάνεις την συναισθηματική εργασία σε βάθος και όχι επιφανειακά, ίσως είναι ένα επιθυμητό μέσο. Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα συναντήσεις κάποιον εργαζόμενο να σε εξυπηρετεί με χαμόγελο, καλό θα είναι να του το ανταποδώσεις, καθώς, έτσι, δείχνεις πως εκτιμάς την προσπάθειά του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why was everyone talking about emotional labour in 2018? bbc.co.uk, διαθέσιμο εδώ
- The Concept Creep of ‘Emotional Labor’, theatlantic.com, διαθέσιμο εδώ
- Emotional labor, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Managing the Hidden Stress of Emotional Labor, hbr.org, διαθέσιμο εδώ
