Της Ελευθερίας Κουράση,
Ο Ιωάννης Καποδίστριας αποτέλεσε έναν ιδιαίτερα χαρισματικό άνθρωπο, που με τις γνώσεις και την πνευματική του οξύνοια καθόρισε την εξωτερική πολιτική όλης της Ευρώπης του 19ου αιώνα! Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1776 από αριστοκρατική οικογένεια, γραμμένη στη Χρυσή Βίβλο (Libro d’ Oro) και σπούδασε στην Πάντοβα της Ιταλίας ιατρική, νομικά και φιλοσοφία. Εφοδιασμένος με μία τόσο μεγάλη πνευματική καλλιέργεια, το να γίνει ικανός πολιτικός και διπλωμάτης ήταν μονόδρομος.
Απαρχή της πολιτικής του καριέρας αποτελεί η εκλογή του το 1803 ως Γενικού Γραμματέα της Επτανήσου Πολιτείας. Η εκλογή του αυτή οφείλεται στο σεβασμό και την εμπιστοσύνη, την οποία έτρεφε ο κερκυραϊκός λαός για το πρόσωπό του. Ο Καποδίστριας, με βάση τις φιλελεύθερες απόψεις του, συμμετείχε στη σύνταξη του Ιονίου Συντάγματος (1806) και ένα χρόνο αργότερα ορίστηκε επίτροπος για την άμυνα της Λευκάδας κατά των στρατευμάτων του Αλή Πασά. Μέσω αυτών των δράσεων, ήρθε σε επαφή με τις Προστάτιδες Δυνάμεις των Επτανήσων, απέρριψε τη συνεργασία με τους Γάλλους υπό τον Ναπολέοντα και πήρε το μέρος του Ρώσου Πληρεξούσιου, κόμη Γεωργίου Μοτσενίγου. Η μεγάλη αυτή απόφαση ήταν καταλυτική για την πορεία της καριέρας του, μιας και τον οδήγησε στην Αγία Πετρούπολη.
Ο Κερκυραίος Κόμης στη Ρωσία σύντομα ξεχώρισε για τις υπηρεσίες του και ο Ρώσος Υπουργός, Νικολάι Πέτροβιτς Ρουμιάντσεφ το 1808 του απένειμε το παράσημο του Ιππότη της Αγίας Άννας και τον διόρισε κρατικό σύμβολο στο Υπουργείο Εξωτερικών. Τρία χρόνια αργότερα, το 1811, απεστάλη ως Ακόλουθος στη ρωσική πρεσβεία της Βιέννης. Εκεί τού ανατέθηκε να ασχοληθεί με το Ανατολικό ζήτημα, το οποίο ήταν φλέγον εκείνη την εποχή λόγω του Ρωσοτουρκικού πολέμου. Μερικά υπομνήματα που εκπόνησε αφορούσαν και την Ελλάδα και πέτυχε να αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές! Αυτό αποδεικνύει πως ακόμα κι αν υπηρετούσε τη Ρωσία, δεν έπαυε να μεριμνά και για την υπόδουλη πατρίδα του.
Το 1812, έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις που έγιναν πριν τη σύναψη της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, με την ικανότητά του πάνω στα Βαλκανικά θέματα να εκπλήσσει για μια ακόμα φορά τον Τσάρο. Η παραμονή του στις Παραδουνάβιες περιοχές δεν ωφέλησε μόνο τη Ρωσία, αλλά αποτέλεσε μεγάλο «σχολείο» και για τον Καποδίστρια, αφού ήρθε σε άμεση επαφή με τις διπλωματικές μεθόδους των Οθωμανών. Αυτό ήταν αναμφισβήτητα κάτι που τον ωφέλησε τα επόμενα χρόνια σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση και την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον οθωμανικό ζυγό.
Επόμενη σπουδαία διπλωματική αποστολή του Καποδίστρια ήταν το 1814 στην Ελβετία, στο πλευρό του πρέσβη Λέμπτσελτερν. Στόχος της Ρωσίας ήταν η απομάκρυνση της γαλλικής επιρροής από τα ελβετικά εδάφη και η εξασφάλιση της ανεξαρτησίας της χώρας. Ο ευφυέστατος Κερκυραίος κατάφερε με ένα ευρηματικό τέχνασμα όχι μόνο να απομακρύνει τους Γάλλους, αλλά και να καταστρέψει τα σχέδια του Αυστριακού διπλωμάτη Μέττερνιχ, ο οποίος απέβλεπε στην εγκαθίδρυση φιλοαυστριακής κυβέρνησης στο κρατίδιο.
Χάρις στην οξυδέρκεια του Καποδίστρια, η Ελβετία απέκτησε την ανεξαρτησία αλλά και ουδετερότητά της. Η ουδετερότητα της Ελβετίας, εκτός του ότι την προφύλαξε από τους αιματηρούς πολέμους που κλόνισαν τη «γηραιά» ήπειρο, συνέβαλε στην τραπεζική ανάπτυξη του κράτους και κατά συνέπεια στη συγκέντρωση πλούτου από όλον τον πλανήτη. Επιπλέον, ο Καποδίστριας διαίρεσε τη χώρα σε 19 αυτόνομα κρατίδια, τα καντόνια, τα οποία παραμένουν απαράλλαχτα από τότε, και συμμετείχε ακόμη στη διαμόρφωση του ελβετικού Συντάγματος. Η Ελβετία δεν έχει πάψει να τον ευγνωμονεί και να τον τιμά ως εθνικό της ευεργέτη.
Έπειτα από αυτούς τους διπλωματικούς ελιγμούς και τα ακανθώδη ζητήματα που διευθέτησε, το κύρος του Καποδίστρια αυξήθηκε σημαντικά στην Ευρώπη και πολλοί μονάρχες τον παρασημοφόρησαν προς ένδειξη σεβασμού. Η συνολική του επιτυχία τού έδωσε το «εισιτήριο» για το Συνέδριο της Βιέννης, εκπροσωπώντας τον Τσάρο και τη Ρωσία, υπό την ιδιότητα του ως Υπουργού Εξωτερικών.
Το συνέδριο της Βιέννης αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της Ευρώπης του 19ου αιώνα, στο οποίο πήραν μέρος όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, με σκοπό να ρυθμίσουν την κατάσταση στην ήπειρο έπειτα από τους Ναπολεόντειους πολέμους. Ο Καποδίστριας με τις προτάσεις του επηρέασε σημαντικά την πορεία καίριων ζητημάτων όπως το γερμανικό, το γαλλικό και το επτανησιακό. Όσον αφορά τη Γερμανία, συνέβαλε στη διασφάλιση της ειρήνης στο κράτος και τη διακοπή των μακροχρόνιων συγκρούσεων μεταξύ των ηγεμόνων της. Έπειτα, τάχθηκε υπέρ της ρωσογαλλικής φιλίας και την υπερασπίστηκε. Συγκεκριμένα, πρότεινε η Γαλλία να μη θεωρείται πια ως εχθρική χώρα και να μην της επιβληθούν επαχθείς όροι ειρήνης. Οι Σύμμαχοι πείσθηκαν από τα επιχειρήματά του και στη συνθήκη ειρήνης των Παρισίων το 1815 της περιόρισαν μέχρι και την πολεμική αποζημίωση! Οι Γάλλοι αναγνώρισαν τον Καποδίστρια ως ευεργέτη, φίλο και σύμμαχό τους.
Όσον αφορά το επτανησιακό ζήτημα, ο Καποδίστριας ως Κερκυραίος ήταν άμεσα ενδιαφερόμενος και είχε από τον Τσάρο το «ελεύθερο» να προτείνει ό,τι θεωρούσε καλύτερο για τον τόπο του. Τα νησιά του Ιονίου Πελάγους, χάρις της κομβικής γεωγραφικής τους θέσης ήταν «περιζήτητα» μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο Κερκυραίος διπλωμάτης με έξυπνο τρόπο απομάκρυνε την Αυστρία στρέφοντάς την προς την γερμανική ομοσπονδία. Εν τέλει, πέτυχε να αναγνωριστούν τα Επτάνησα ως «Ανεξάρτητο κράτος των Ηνωμένων Πολιτειών των Ιονίων Νήσων» υπό την αιγίδα όμως της Αγγλίας, η οποία τα κατείχε ήδη από το 1809.
Παράλληλα με τις διπλωματικές του αποστολές, ίδρυσε το 1814 στη Βιέννη τη Φιλόμουσο Εταιρεία, αντίστοιχη με εκείνην που λειτουργούσε ήδη ένα χρόνο στην Αθήνα. Στη σύστασή της βοήθησαν ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος, ο Άνθιμος Γαζής, ο Αλέξανδρος Στούρτζας και άλλοι εύποροι Έλληνες. Στόχος της ίδρυσης της Εταιρείας ήταν να συμβάλει στις σπουδές των νεαρών Ελλήνων της Ευρώπης και στην προαγωγή του ελληνικού πνεύματος. Επειδή τα μέλη της διέκειντο φιλικά προς την Ρωσία, η Αυστρία τους έβλεπε με καχύποπτο «μάτι» και η αυστριακή αστυνομία παρακολουθούσε στενά το έργο τους.
Οι αποφάσεις του Τσάρου δεν έβρισκαν πάντοτε σύμφωνο τον Καποδίστρια. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Σύναψη της Ιερής Συμμαχίας, η οποία πραγματοποιήθηκε έπειτα από πρωτοβουλία του Αλέξανδρου Α΄, μεταξύ Ρωσίας, Αυστρίας και Πρωσίας. Επρόκειτο για μια χριστιανική «αλληλεγγύη» μεταξύ χριστιανών ορθοδόξων, καθολικών και προτεσταντών αντίστοιχα. Στόχος αυτής της συμμαχίας ήταν στο όνομα της Αγίας Γραφής να παρέχει η μία χώρα στην άλλη πλήρη στήριξη και αρωγή σε περίπτωση που χρειαζόταν. Απώτερη επιθυμία των τριών Αυτοκρατόρων ήταν η διασφάλιση της ειρήνης στα κράτη τους έπειτα από τους αιματηρούς Ναπολεόντειους πολέμους που τα κλόνισαν.
Ο Καποδίστριας εφοδιασμένος με το αλάθητο ένστικτό του συνειδητοποίησε πως η Ιερή Συμμαχία θα αποτελούσε τροχοπέδη σε οποιοδήποτε επαναστατικό κίνημα φιλελευθέρων, άρα και στον Αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Έτσι, πλησίασε τον Τσάρο και τον έπεισε να μην υπογράψει Συνθήκη, η οποία θα ήταν υπέρμετρα δεσμευτική, αλλά να προβεί σε απλή Διακήρυξη. Με την πάροδο του χρόνου, ο ευπατρίδης προσπάθησε να απομακρύνει την Ρωσία από τη Συμμαχία καθώς και δημοσίευσε το μέχρι τότε μυστικό κείμενο της Διακήρυξης για να το διαβάσουν όλοι οι λαοί. Από πολλούς ιστορικούς θεωρείται ως η πρώτη απόπειρα συμμαχίας μικρών και μεγάλων κρατών για την εξασφάλιση της ειρήνης και της δικαιοσύνης. Ας πούμε αποτέλεσε τον προάγγελο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης!
Οι άριστες σχέσεις του Καποδίστρια με τον Αλέξανδρο Α’ άρχισαν να φθίνουν από τα τέλη του 1821, εξαιτίας της ελληνικής επανάστασης έναντι του οθωμανικού ζυγού. Ο Τσάρος δεν επιθυμούσε να εμπλακεί στον ελληνικό Αγώνα ούτε ήθελε να δώσει αντίθετη εντύπωση στον Σουλτάνο. Έχοντας απωλέσει την τσαρική εύνοια, ο μεγάλος διπλωμάτης απομακρύνθηκε από τις υπηρεσίες της Ρωσίας τον Αύγουστο του 1822 και κατευθύνθηκε προς την Ελβετία, όπου ήταν ιδιαίτερα αγαπητός. Στη Γενεύη έκανε τα αδύνατα δυνατά, για να ενισχύσει τον φιλελληνισμό στην Ευρώπη και να στηρίξει οικονομικά τους επαναστατημένους Έλληνες.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν ένας πολύ φιλελεύθερος άνθρωπος και πολλές φορές παρουσίαζε προτάσεις αρκετά ρηξικέλευθες για την εποχή του. Επίσης, ήταν βαθιά δημοκράτης και όπως είχε δηλώσει ο ίδιος: «η δημοκρατία αποτελεί έμφυτο και όχι επίκτητο χαρακτηριστικό». Δυστυχώς, οι συνθήκες της Ευρώπης δεν ήταν αρκετά «ώριμες», γι’ αυτό πολλές από τις απόψεις του δεν τελεσφόρησαν. Εφοδιασμένος με όλη αυτή τη διπλωματική εμπειρία όταν ήρθε στην Ελλάδα το 1827, ήταν ο πλέον κατάλληλος να αναλάβει τη διακυβέρνηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Κι αυτή ίσως ήταν η πιο δύσκολη αποστολή στην καριέρα του!
Δεν είναι μεγάλος ευεργέτης μόνο για την πατρίδα μας, αλλά και για τη Ρωσία και την Ελβετία. Χωρίς την παρουσία του Καποδίστρια στο πλευρό του ισχυρού Τσάρου και τις πρωτοβουλίες του στα μεγάλα Συνέδρια, η Ευρώπη θα ήταν πολύ διαφορετική σήμερα. Χάραξε ανεξίτηλα την ελληνική, ευρωπαϊκή αλλά και διεθνή διπλωματία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Π. Ενεπεκίδης (1965), ΡΗΓΑΣ- ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ- ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ. Εκδ. ΕΣΤΙΑ
- Ε. Κούκκου(1978), ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ-Ο ΕΥΡΩΠΑΙΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΗΣ (1800-1828). Εκδ. ΙΔΙΩΤΙΚΗ
- Π. Πετρίδης (1988), Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ. Εκδ. ΣΥΛΛΟΓΗ
- Χ. Καραμπαρμπούνης (2007), ΔΙΑ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΟΔΟΥ. Εκδ. ΣΙΔΕΡΗΣ Ι.
- Α. Τούντα-Φεργάδη(2009), Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΩΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΗΣ. Εκδ. ΣΙΔΕΡΗΣ Ι.
