Του Μιχάλη Σταματόπουλου,
Οι Συριακοί Πόλεμοι αποτέλεσαν μια μακροχρόνια πολεμική αναμέτρηση μεταξύ των ελληνιστικών βασιλείων των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων που κράτησε με αμείωτη ένταση από το 274 π.Χ. μέχρι το 168 π.Χ., δηλαδή σχεδόν έναν ολόκληρο αιώνα και ενεργοποίησε την αντίστροφη μέτρηση της ύπαρξης των ελληνιστικών βασιλείων, καθώς μετά το πέρας αυτών των καταστροφικών πολέμων άρχισε πλέον να σηματοδοτείται η ανάδειξη της Ρώμης σε στρατιωτική και οικονομική υπερδύναμη στην περιοχή της Μεσογείου.
Η αιτία που δημιούργησε τους έξι καταστροφικούς πολέμους μεταξύ Πτολεμαίων και Σελευκιδών πέρα από τις τεταμένες σχέσεις μεταξύ των διαδόχων, τις δολοπλοκίες και τον συνεχή ανταγωνισμό ήταν η περιοχή της «Κοίλης» Συρίας, μια περιοχή που εκτεινόταν ανάμεσα στα όρη Λίβανος και Αντιλίβανος και απαρτιζόταν από την Νότια Συρία και ένα μέρος Φοινίκης. Η περιοχή αυτή είχε μεγάλη στρατηγική σημασία λόγω των λιμανιών της Φοινίκης αλλά και των πρώτων υλών από τους κέδρους από τις δασικές εκτάσεις του σημερινού Λιβάνου, καθώς η ξυλεία τους ήταν σημαντική πρώτη ύλη στην ναυπηγική και κατασκευαστική δραστηριότητα της εποχής εκείνης. Όποιος κατείχε πλέον την «Κοίλη Συρία» θα κέρδιζε πανηγυρικά την πρωτοκαθεδρία στον ελληνιστικό κόσμο και την ανατολή.
Η αρχή δεν άρχισε να έρθει το 274 π.Χ. όταν ο Αντίοχος ο Α΄ και ο σύζυγος της κόρης του Μάγας, ο οποίος κατείχε το αξίωμα του Βασιλιά της Κυρήνης, αξίωμα που έλαβε από τον πατριό του Πτολεμαίο Α΄ εκστράτευσαν κατά της Αιγύπτου και του μονάρχη της Πτολεμαίο Β΄, τον οποίο ο Μάγας, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές ήθελε να εξοντώσει και να σφετεριστεί τα αξιώματα του. Η έκβαση της εκστρατείας ήταν απογοητευτική καθώς όχι μόνο απέτυχαν παταγωδώς να διεκδικήσουν την «Κοίλη» Συρία αλλά παράλληλα ο Πτολεμαίος κατέκτησε και προσάρτησε εδάφη από την Μικρά Ασία. Ακόμη ο Αντίοχος γεύτηκε ταπεινωτική ήττα από τον Ευμένη της Περγάμου και έτσι αναγνώρισε την κυριαρχία του βασιλείου των Ατταλίδων. Αυτός ήταν Α΄ Συριακός Πόλεμος και η απαρχή για μια συνεχή και ασταμάτητη πολεμική σύρραξη.
Από το 260 μέχρι το 253 π.Χ. διήρκησε ο Β΄ Συριακός Πόλεμος, στον οποίο ο Αντίοχος ο Β΄ αποφάσισε να εκδικηθεί για την ήττα του παρελθόντος. Οι Σελευκίδες πήραν πίσω όλα τα χαμένα τους εδάφη στην Μικρά Ασία και την Ιωνία, συνέτριψαν σε στεριά και θάλασσα τους Πτολεμαίους και επιπλέον δημιουργήθηκε συνθήκη ειρήνης μέσω του γάμου που τελεστικέ ανάμεσα στον Αντίοχο Β΄ και την κόρη του Πτολεμαίου Β΄, την Βερενίκη.
Λίγο μετά τον θάνατο του Αντιόχου Β΄ το 246 π.Χ. στο Σελευκιδικό βασίλειο ξεσπά εσωτερική διαμάχη καθώς δύο διαφορετικά μέλη της βασιλικής οικογένειας διεκδικούν τον θρόνο, ο Σέλευκος Β΄ και ο Αντίοχος Ιέραξ, του οποίου η μητέρα Λαοδίκη τον ανακήρυξε Βασιλιά, ενώ η Βερενίκη από την άλλη θεώρησε κάτι τέτοιο ως πράξη σφετερισμού εναντίον του γιου της Σέλευκου Β΄, ζητώντας από τον μονάρχη της Αιγύπτου και αδερφό της Πτολεμαίο Β΄ να την βοηθήσει να καταλάβει τον θρόνο μαζί με τον γιο της. Από την άλλη πλευρά ο Πτολεμαίος ο Γ΄ άδραξε την ευκαιρία να εκστρατεύσει εναντίων των Σελευκίδων και μάλιστα έφτασε βαθιά μέσα στο βασίλειο τους, προκαλώντας προβλήματα καθώς ορισμένοι Έλληνες έπαρχοι της Βακτρίας και οι γηγενείς της Πάρθοι ήθελαν να δημιουργήσουν δικό τους αυτόνομο βασίλειο.
Το αποτέλεσμα ήταν την τετραετία που διήρκησε ο πόλεμος αυτός το Πτολεμαϊκό βασίλειο ανέκτησε εκ νέου εδάφη στην Μικρά Ασία, αποκατέστησε τον έλεγχο στην συροπαλαιστινιακή ακτής και πλέον ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος στην λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου. Το 241 έγινε σύναψη ειρήνης ανάμεσα στον Πτολεμαίο Γ΄ και Σέλευκο Β΄ και τερματίζεται ο Γ΄ Συριακός Πόλεμος ή Λαοδίκειος Πόλεμος.
Από το 219 έως 195 π.Χ. πραγματοποιήθηκαν ο Δ΄ και Ε΄ Συριακοί Πόλεμοι όπου ο λόγος ήταν και πάλι η περιοχή της «Κοίλης» Συρίας. Ο Αντίοχος Γ΄ είχε θέσει ως σκοπό να καταλάβει την περιοχή αυτή. Τελικά το κατάφερε το 198 π.Χ. καθώς την περίοδο εκείνη υπήρχε αστάθεια στο αντίπαλο βασίλειο, καθώς ο Πτολεμαίος Δ΄ ήταν ανήλικος. Έπειτα από το γάμο της κόρης του Αντιόχου Γ΄ Κλεοπάτρας Α΄ με τον Πτολεμαίο Ε΄, έγινε σύναψη ειρήνης το 195/194 π.Χ.
Τέλος ο ΣΤ΄ Συριακός Πόλεμος έληξε άδοξα και για τα δύο Βασίλεια καθώς το 180 π.Χ. ο ανήλικος Βασιλέας Πτολεμαίος ΣΤ΄ πείθεται από τους συμβούλους του να επιτεθεί στους Σελευκίδες με σκοπό την ανάκτηση των παλαιών εδαφών του βασιλείου. Το παράτολμο αυτό σχέδιο μαθεύτηκε αστραπιαία και ο Αντίοχος ο Δ΄ αφού εισέβαλε στην Αίγυπτο είχε σκοπό να την κυριεύσει πλήρως, αλλά εμποδίστηκε από τον Ποπίλιο Λαήνα απεσταλμένο της Ρώμης που τον απείλησε με πόλεμο αν αποσύρει τα στρατεύματα του από την Αλεξάνδρεια, καθώς ο νεαρός Πτολεμαίος ικέτευσε τους Ρωμαίους να τον υποστηρίξουν ώστε να παραμείνει στον θρόνο του. Πλέον τα ένδοξα ελληνιστικά βασίλεια έχουν εκπέσει σε παρακμή και η ανερχόμενη νέα δύναμη της Ρώμης στο πέρας του χρόνου θα τα εξαϋλώσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Claude Mosse, Annie Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), Μετάφραση: Λυδία Στεφάνου, Εκδόσεις Δ.Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 2015
- Περικλής Δεληγιάννης, O ελληνιστικός κόσμος. Από την αυτοκρατορία του Αλέξανδρου έως την ρωμαϊκή κατάκτηση-Σειρά Παγκόσμια Ιστορία, Εκδόσεις Περισκόπιο 2009
- Hans Joachim Gehrke, Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου, ΜΙΕΤ 2009
