Της Έφης Κούσιου,
«- Πες μου μπαμπά, τι είναι ο ρατσισμός;
-Ο ρατσισμός είναι μια αρκετά συνηθισμένη συμπεριφορά, κοινή σ’ όλες τις κοινωνίες, που περνάει δυστυχώς απαρατήρητη σε ορισμένες χώρες, επειδή συμβαίνει να μην την προσέχουν αρκετά. Σημαίνει καχυποψία, ακόμα και περιφρόνηση, απέναντι στα πρόσωπα που έχουν φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από τα δικά μας.»
«Τα παιδιά είναι περίεργα. Κάνουν πολλές ερωτήσεις και περιμένουν συγκεκριμένες και πειστικές απαντήσεις. Δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει από τις ερωτήσεις ενός παιδιού. H κόρη μου με ρώτησε τι είναι ο ρατσισμός, αφού με συνόδεψε σε μια διαδήλωση εναντίον ενός νομοσχεδίου για τη μετανάστευση. Τα παιδιά μπορούν περισσότερο από κάθε άλλον καταλάβουν ότι δε γεννιέται κάποιος ρατσιστής, αλλά γίνεται. Μερικές φορές. Αυτό το βιβλίο, που προσπαθεί ν’ απαντήσει στις ερωτήσεις της κόρης μου, απευθύνεται στα παιδιά, που δεν έχουν ακόμα προκαταλήψεις και θέλουν να καταλάβουν. Όσο για τους μεγάλους, που θα το διαβάσουν, ελπίζω ότι θα τους βοηθήσει να απαντήσουν στις ερωτήσεις των δικών τους παιδιών, οι οποίες μπορεί να είναι περισσότερο ενοχλητικές απ’ ό,τι πιστεύει κανείς». Έτσι μας παρουσιάζει ο ίδιος, ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν το κύριο θέμα του βιβλίου του.
Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας επιλέγει αντί για μια αφήγηση να παρουσιάσει μια διαδικασία ερωταπαντήσεων, καθώς συζητά με την κόρη του, προσπαθώντας να απαντήσει όλα της τα ερωτήματα για τον ρατσισμό, όσο πιο κατανοητά γίνεται για την παιδική ηλικία, αλλά και ταυτόχρονα εξηγώντας ορθά και χωρίς καμία ωραιοποίηση κάθε πτυχή του φαινομένου (ιστορική, θρησκευτική, ψυχολογική, οικονομική κ.λπ.), χωρίς να αφήνει φυσικά κανένα περιθώριο δικαιολόγησης του. Αναφέρει, επιπλέον, αρκετές φορές πως η ανάπτυξη του ρατσισμού είναι προϊόν κακής παιδείας (είτε οικογενειακής είτε σχολικής) και ότι μόνο με μια αντιρατσιστική παιδεία μπορούμε να τον εξαφανίσουμε. «Ο αγώνας εναντίον του ρατσισμού αρχίζει με την εκπαίδευση», κυρίως των παιδιών, αφού από μικρή ηλικία ο άνθρωπος είναι ευκολότερο να υιοθετήσει αντιλήψεις. Κάθε σελίδα σου μαθαίνει κάτι καινούργιο, κάτι διαχρονικό και ταυτόχρονα επίκαιρο, κάτι απλό και αυτονόητο για κάποιους, όχι, όμως, όλους. Παρακάτω παραθέτω κάποια από τα αγαπημένα μου σημεία του βιβλίου.
«-Δε γεννιόμαστε ρατσιστές, γινόμαστε. Υπάρχει καλή και κακή εκπαίδευση. Όλα εξαρτώνται απ’ αυτόν που εκπαιδεύει, είτε στο σχολείο είτε στο σπίτι.
-Επομένως, για ν’ αγωνιστούμε εναντίον του ρατσισμού, πρέπει ο ένας να προσκαλεί τον άλλο! Να μάθουμε να γνωριζόμαστε, να κουβεντιάζουμε, να γελάμε μαζί. Να προσπαθήσουμε να μοιραζόμαστε τις χαρές μας, αλλά και τις λύπες μας, να δείξουμε ότι συχνά έχουμε τις ίδιες έγνοιες, τα ίδια προβλήματα: αυτό θα μπορούσε να κάνει το ρατσισμό να υποχωρήσει.
-Η επιστήμη δεν δικαίωσε ποτέ τον ρατσισμό.
-Σου προτείνω να μη χρησιμοποιείς τη λέξη «φυλή». Την έχουν τόσο εκμεταλλευτεί ορισμένοι κακόβουλοι άνθρωποι, ώστε θα ήταν καλύτερα να την αντικαταστήσουμε με τις λέξεις «ανθρώπινο γένος». Λοιπόν, το ανθρώπινο γένος αποτελείται από ποικίλες και διαφορετικές ομάδες. Όμως όλοι οι άντρες κι όλες οι γυναίκες του πλανήτη έχουν αίμα του ίδιου χρώματος στις φλέβες τους, είτε το δέρμα τους είναι ροδαλό είτε λευκό, μαύρο, καφετί, κίτρινο ή άλλο.
-Επομένως, αν το συνοψίζω καλά, ο ρατσισμός προέρχεται από το φόβο, την άγνοια και την κουταμάρα. – Έχεις δίκιο. Πρέπει, επίσης, να ξέρεις το εξής: μπορεί κάποιος να διαθέτει τη γνώση και να τη χρησιμοποιεί για να δικαιολογεί το ρατσισμό. Η εξυπνάδα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υπηρετήσει μια κακή υπόθεση. Δεν είναι λοιπόν τόσο απλό το ζήτημα.
-Πρέπει να ελέγχουμε τον εαυτό μας και να λέμε: «Αν εγώ φοβηθώ τον ξένο, θα φοβηθεί κι εκείνος εμένα». Είμαστε πάντα ξένοι για κάποιον. Να μάθουμε να ζούμε μαζί, αυτό είναι ο αγώνας εναντίον του ρατσισμού.
-Γιατί ένα παιδί δε γεννιέται με το ρατσισμό στο κεφάλι του. Τις περισσότερες φορές, ένα παιδί επαναλαμβάνει αυτά που λένε οι συγγενείς του, κοντινοί ή μακρινοί.
-Η ευφυΐα σταματάει εκεί όπου αρχίζει ο ρατσισμός.»
Ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν κατάγεται από το Μαρόκο, αλλά γράφει στα γαλλικά. Το πρώτο του μυθιστόρημα, που τον έκανε γνωστό, δημοσιεύτηκε το 1985 και τιτλοφορείται L’Enfant de Sable. Ήδη από το 1987, του απονεμήθηκε για το μυθιστόρημα La Nuit Sacrée το βραβείο Γκονκούρ. Ήταν, μάλιστα, το πρώτο γαλλόφωνο μυθιστόρημα γραμμένο από αραβικής καταγωγής άτομο που κέρδισε αυτή τη διάκριση. Επίσης, έχει προταθεί για Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1997 και 1998, χωρίς όμως να αποκομίσει τελικά το βραβείο.
Ο Ζελούν γεννήθηκε στο Μαρόκο, και συγκεκριμένα στην πόλη Φες, τον Δεκέμβριο του 1944. Πήρε την πρώτη του εκπαίδευση σε ένα θρησκευτικό μουσουλμανικό σχολείο, όπου οι μαθητές αποστήθιζαν στίχους από το Κοράνι, αλλά όταν ήταν 7 ετών πήγε σε γαλλοαραβικό σχολείο, όπου έμαθε να μιλά και να γράφει και τη γαλλική γλώσσα. Από το 1971 και μετά, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ακολούθησε σπουδές ψυχολογίας στη Σορβόννη. Άσκησε το επάγγελμα για μερικά χρόνια, ενώ έγραψε το πρώτο του έργο (Harrouda) το 1973.
Εκτός Γαλλίας, τον καταξίωσε κυρίως μια τριλογία μυθιστορημάτων που περιγράφει τη ζωή της Ζάχρα/Αχμέντ, ενός κοριτσιού που εξαιτίας της εμμονής του πατέρα της για αρσενικό παιδί, μεγαλώνει σαν αγόρι. Η τριλογία αποτελείται από το L’Enfant de sable (1985), βιβλίο που έγινε best seller στη Γαλλία, το La Nuit Sacrée (1987) και το La Nuit de l’erreur (1997).Το 2006 τιμήθηκε με το γαλλικό Λογοτεχνικό Βραβείο «Οδυσσέας» για το σύνολο του έργου του, ενώ το 2008 παρέλαβε από τον τότε Γάλλο Πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί το υψηλότερο γαλλικό παράσημο, τον Μεγαλόσταυρο της Λεγεώνας Τιμής.
Εύλογα, λοιπόν, καταλαβαίνουμε πως αυτό είναι το κατάλληλο βιβλίο για να διαβάσει ένας ενήλικας, αλλά περισσότερο ένα παιδί, ώστε να διαμορφώσει σωστές απόψεις και αντιλήψεις. Να καταλάβει πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίσοι και άξιοι ανεξαρτήτως χρώματος. Να καταφέρει να δει τον κόσμο με άλλο μάτι, λίγο πιο δίκαια και ανθρώπινα!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ταχάρ Μπεν Ζελούν, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ.
- Tahar, Ben Jelloun, Ο Ρατσισμός όπως τον εξήγησα στην κόρη μου (μτφ. Βερυκοκάκη-Αρτέμη Αγγέλα). Αθήνα, Εκδ. Λιβάνη, 1998.
