Της Γωγώς Θεοδωρακοπούλου,
Με την εμφάνιση της κρίσης που επέφερε σε παγκόσμια κλίμακα η πανδημία του κορωνοϊού, η Παγκόσμια Τράπεζα πήρε την πρωτοβουλία να λάβει δραστικά μέτρα για να μετριάσει τόσο την άμεση κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την υγεία, όσο και τη μακροπρόθεσμη επίπτωση στην οικονομική αλλά και την κοινωνική ζωή. Αδιαμφισβήτητα, η πρωτοφανούς μεγέθους υγειονομική κρίση που δημιουργήθηκε εξαιτίας της λοίμωξης του Covid-19 κλόνισε τα δημόσια συστήματα υγείας (ακόμα και το πιο «ακριβό» σύστημα υγείας όπως αυτό των Η.Π.Α. φάνηκε ευάλωτο στην επέλαση του νέου κορωνοϊού). Τα δημόσια αυτά συστήματα υγείας παρέμεναν υποχρηματοδοτούμενα για ολόκληρες δεκαετίες στις περισσότερες χώρες του κόσμου, εγείροντας έτσι σημαντικούς προβληματισμούς για την βιωσιμότητά τους.
Η εν λόγω κρίση, παρόλο που ξεκίνησε -και συνεχίζει- να εκτυλίσσεται στον τομέα της υγείας, έχει μετατεθεί παράλληλα και σε πολλούς άλλους τομείς. Η Παγκόσμια Τράπεζα, παρατηρώντας τις ραγδαίες εξελίξεις, ανέλαβε -όπως όφειλε- μέτρα για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας αυτής κρίσης. Έτσι, έθεσε σε ισχύ τον μηχανισμό έκτακτης ανάγκης για την πανδημία, γνωστό και ως PEF (Pandemic Emergency Financing Facility).
Εφαλτήριο δημιουργίας του μηχανισμού αυτού αποτέλεσε η κρίση του Έμπολα το 2014 στην Δυτική Αφρική, αφού υπογράμμισε την δυσκολία αντίδρασης και κινητοποίησης χρηματοδότησης από την διεθνή κοινότητα για τον περιορισμό της πανδημίας. Η ύπαρξη του PEF είναι εξαιρετικά σημαντική για διάφορους λόγους. Πρωτίστως, παρέχει χρηματοδότηση «έκτακτης ανάγκης», ανάλογη δηλαδή με την φύση των πανδημιών. Είναι ευρέως γνωστό ότι οι μολυσματικοί ιοί εξαπλώνονται με αυξανόμενο ρυθμό κατά την διάρκεια των επιδημιών, καθιστώντας τον χρόνο σημαντικά κρίσιμο. Όσο νωρίτερα παραδίδεται η αποτελεσματική παρέμβαση, τόσο ευκολότερα η επιδημία μπορεί να ελεγχθεί, με πολύ χαμηλότερο κόστος και ζημιά.
Δεύτερον, στοχεύει στις οικονομικά ασθενέστερες χώρες. Οι χώρες αυτές είναι οι πιο ευάλωτες κατά τη διάρκεια ενδεχόμενης εκδήλωσης μιας πανδημίας, αφού άλλωστε έχουν ανεπαρκείς υγειονομικές εγκαταστάσεις όσον αφορά τα νοσοκομεία, τον εξοπλισμό αλλά σαφώς και τους ιατρικούς εμπειρογνώμονες. Επιπλέον, διαθέτουν μικρή οικονομική αντοχή λόγω του χαμηλού ΑΕΠ τους, ενώ η συσσώρευση φτωχού πληθυσμού που ζει σε ανθυγιεινό περιβάλλον δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωση των ιών. Έχοντας αυτό στο νου, εάν η πανδημία «στοχεύσει» σε τέτοιου είδους χώρες, η κλίμακα ανθρώπινης απώλειας, καθώς και η οικονομική κατάρρευση, θα αποδειχθούν καταστροφικές. Στόχος επομένως του PEF αποτελεί η ελαχιστοποίηση της πιθανής βλάβης που θα επιφέρει μία πανδημία, καθώς και η χρηματοδότηση των πληγεισών οικονομικά ασθενών χωρών.
O καινοτόμος χρηματοδοτικός μηχανισμός του PEF βασίζεται στην ασφάλιση που αναπτύχθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα σε συνεννόηση με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και άλλους αναπτυξιακούς εταίρους μαζί με τον ιδιωτικό τομέα, για την παροχή χρηματοδότησης υπέρ των προσπαθειών αντιμετώπισης σε χώρες που επηρεάζονται από ένα ξέσπασμα μεγάλης κλίμακας με κύριο στόχο την αποφυγή εμφάνισης επιδημιών σε πανδημία.
Πώς λειτουργούν όμως αυτοί οι «πανδημικοί δεσμοί»; Ένας πανδημικός δεσμός είναι ένας δεσμός στον οποίο το αντληθέν κεφάλαιο προορίζεται για την αντιμετώπιση των πανδημικών εστιών. Όπως και με τα «κανονικά» ομόλογα, οι επενδυτές σε πανδημικά ομόλογα λαμβάνουν κουπόνια. Ωστόσο, η αποπληρωμή των κεφαλαιουχικών επενδύσεών τους κατά τη λήξη εξαρτάται από το εάν εμφανίζεται πανδημία. Εάν δεν υπάρχει πανδημία, τότε οι επενδυτές λαμβάνουν την αρχική τους επένδυση κατά την ημερομηνία λήξης. Σε περίπτωση πανδημίας, παρ’ όλα αυτά, οι επενδυτές χάνουν όλο το κεφάλαιό τους ή μέρος του. Αυτό χρησιμοποιείται διαφορετικά για τη χρηματοδότηση της αντίδρασης στο ξέσπασμα στις επιλέξιμες χώρες.
Ο μηχανισμός PEF μπορεί να παρέχει χρηματοδότηση μέσω δύο παραθύρων, του παραθύρου ασφάλισης και του παραθύρου μετρητών. Το παράθυρο ασφάλισης καλύπτει εκδηλώσεις μεγάλης κλίμακας μιας προκαθορισμένης ομάδας ασθενειών που αναγνωρίζονται ως πιθανές να προκαλέσουν αξιοσημείωτες πανδημίες όπως την πανδημία της γρίπης (νέος ή νέος ιός της γρίπης Α), Coronavirus (π.χ. SARS, MERS), Filovirus (π.χ. Ebola, Marbug), αιμορραγικό πυρετό του Κριμαίου Κονγκό, πυρετό Rift Valley και πυρετό Lassa. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εστίες από ασθένειες διαφορετικές από τις προαναφερθείσες, δεν θα είναι επιλέξιμες για πληρωμή από το συγκεκριμένο παράθυρο ασφάλισης.
Με λίγο λόγια, το παράθυρο ασφάλισης παρέχει την πρώτη ασφάλιση για πανδημικό κίνδυνο, προσφέροντας κάλυψη σε όλες τις χώρες χαμηλού εισοδήματος οι οποίες είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση βάση του IDA (International Development Association). Για το παράθυρο ασφάλισης, τα κριτήρια ενεργοποίησης βασίζονται στο μέγεθος της εστίας (αριθμός κρουσμάτων ή θανάτων), την εξάπλωση (αριθμός χωρών που επηρεάζονται εξίσου) και τέλος την ανάπτυξη (χρονική περίοδο εξάπλωσης). Το παράθυρο μετρητών (PEF Cash Window) αναλαμβάνει κυρίως έναν υποστηρικτικό ρόλο, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην κάλυψη του κενού χρηματοδότησης που προκύπτει μετά από ένα αρχικό ξέσπασμα. Συνεπώς θα λέγαμε ότι παρέχει γρήγορα οικονομική υποστήριξη στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Εν κατακλείδι, ο μηχανισμός πανδημικών δεσμών έκτακτης ανάγκης (PEF) έχει ζωτική σημασία για την διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Έχει σχεδιαστεί για να επιταχύνει και να βελτιώσει την απόκριση των πανδημιών μειώνοντας το συνολικό κόστος που θα επιφέρουν. Στο μέλλον αναμένεται να δημιουργήσει μία νέα αγορά πανδημικής ασφάλισης, η οποία θα εφοδιάσει τις χώρες με ισχυρά όπλα για την καταπολέμηση των επιδημιών αυτών όπως μεγαλύτερη πειθαρχία, αυστηρότητα, ετοιμότητα αλλά και καλύτερη σχεδίαση και ανάπτυξη μίας καθολικής υγειονομικής κάλυψης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Fact Sheet: Pandemic Emergency Financing Facility, World Bank. Διαθέσιμο εδώ.
- Pandemic bonds: what are they and how do they work?, Gov UK. Διαθέσιμο εδώ.
- The Pandemic Emergency Financing Facility – rapid funding to help vulnerable economies halt major pandemic outbreaks, Swiss Re. Διαθέσιμο εδώ.
