Της Μαρίτας Περάκη,
Όταν ο Χίτλερ έχτισε το Γκέτο της Βαρσοβίας το 1940 συγκεντρώνοντας εκεί 500.000 Πολωνούς Εβραίους, η συντριπτική πλειονότητα των ιθαγενών αδιαφόρησαν ή ακόμη και συμβιβάστηκαν με το γεγονός. Όχι όμως η Ιρένα Σέντλερ (ή Irena Sendlerowa), μια αφανής ηρωίδα της σύγχρονης ιστορίας η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ένας ‹‹θηλυκός Σίντλερ›› και ως μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του 20ου αιώνα. Γνωστή με το κωδικό όνομα Γιολάντα, κατάφερε να σώσει 2.500 παιδιά κατά το διάστημα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ποια είναι όμως η ιστορία αυτής της όχι και τόσο γνωστής αγωνίστριας;
Η αρχή της αφήγησης λαμβάνει χώρα σε ένα γκέτο στο οποίο η Σέντλερ ξεκίνησε να εργάζεται ως κοινωνική λειτουργός. Οι συνθήκες διαβίωσης εκεί ήταν τόσο αισχρές κάτι το οποίο δε μπορούσε παρά μόνο αντιδράσεις να προκαλέσει. Έτσι αψηφώντας κάθε κίνδυνο, η Σέντλερ γίνεται ευθύς εξαρχής μέλος της Zegota, μίας μικρής μυστικής ομάδας που οργάνωσε η πολωνική αντίσταση για να συνδράμει τους Εβραίους. Κέντρο οργάνωσης των περισσότερων επιχειρήσεων αποτέλεσε το δίκτυο υπονόμων που ήταν κρυμμένο κάτω από την πόλη. Κάπως έτσι αναδεικνύεται πρωταγωνίστρια σε μία προσπάθεια διάσωσης των Εβραίων από τα εφιαλτικά βασανιστήρια των Ναζί. Για να διευκολύνει την πρόσβασή της στο γκέτο, εξασφαλίζει πάσο από τον τομέα πρόσληψης επιδημιών Βαρσοβίας κρατώντας έτσι τις αναγκαίες επαφές με τους κρατούμενους για λογαριασμό της αντίστασης ενώ παράλληλα φροντίζει να τους προμηθεύσει με είδη πρώτης ανάγκης.
Φρίττοντας από τις βαρβαρότητες των Ναζί, κύριο μέλημά της γίνεται η διάσωση του εβραϊκού πληθυσμού και ιδίως των παιδιών. Έτσι ξεκινάει να τα φυγαδεύει κρύβοντάς τα αρχικά σε ένα ασθενοφόρο φέρνοντας παράλληλα ένα σκύλο δίπλα της για να γαβγίζει και έτσι να καλύπτει τα κλάματα των μωρών που λαθραία μετέφερε. Με την πάροδο του χρόνου, η Ιρένα επινοεί τους πιο απίθανους τρόπους, προκειμένου να φυγαδεύσει τα παιδιά από εκεί. Έτσι κρύβει πολλά από αυτά σε σακιά με πατάτες, σε λινάτσες, σε κουτιά ή ακόμη και σε φέρετρα παριστάνοντας ότι είναι πεθαμένα. Αρκετά άλλα διαφεύγουν ακόμη και από τους υπονόμους. Αργότερα μάλιστα η ίδια αναφέρει «Ζήσαμε τρομερές σκηνές. Μία μητέρα συμφωνούσε μαζί μου να φυγαδεύσουμε το παιδί της, ενώ ο πατέρας διαφωνούσε. Μου ζητούσαν εγγυήσεις. Εγώ δε μπορούσα να εγγυηθώ καν αν το παιδί θα ξέφευγε από τους φρουρούς». Δε σταμάτησε όμως εκεί. Μετά τη διάσωση των παιδιών, η Σέντλερ και οι συναγωνιστές της φροντίζουν να τα εφοδιάσουν με ψεύτικες ταυτότητες, προκειμένου να μην κινήσουν υποψίες. Στη συνέχεια τα εμπιστεύονται σε πολωνικές οικογένειες, σε ορφανοτροφεία και σε μοναστήρια στα οποία τους παρείχαν περίθαλψη και στέγη.
Το 1943 οι Ναζί φυλακίζουν ένα συνεργάτη της ο οποίος υπό το κράτος απειλών και βασανιστηρίων αποκαλύπτει το όνομά της. Την ίδια στιγμή η Ιρένα συλλαμβάνεται και υφίσταται φριχτά βασανιστήρια. Παρόλα αυτά δεν καταφέρνουν να τις αποσπάσουν την παραμικρή πληροφορία. Μεταφέρεται έτσι στη φυλακή Pawiak και όλα δείχνουν ότι ήρθε το τέλος της. Οι επανειλημμένες όμως προσπάθειες της Zegota να τη φυγαδεύσουν εν τέλει ευδοκιμούν. Λίγα μόλις λεπτά πριν την εκτέλεσή της, δωροδοκείται ένας φρουρός και έτσι καταφέρνει να δραπετεύσει. Έκτοτε ζει κρυμμένη με ψεύτικη ταυτότητα σε διάφορα μέρη της Πολωνίας χωρίς όμως ποτέ να σταματά τον ιερό αγώνα της. Κράτησε επίσης τα ονόματα των παιδιών σε ένα γυάλινο βάζο που είχε θάψει στον κήπο προσφιλούς της προσώπου. Μετά την απελευθέρωση της Βαρσοβίας τον Ιανουάριο του 1945, αρχίζει να ψάχνει τους γονείς των παιδιών με απώτερο στόχο την επανένωσή τους. Η συντριπτική πλειονότητά τους όμως εξοντώθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Μετά το πέρασμα της «καταιγίδας» που φέρει το όνομα Γ΄ Ράιχ, η Ιρένα παντρεύεται, αποκτά 2 παιδιά και εργάζεται ως κοινωνική λειτουργός στη Βαρσοβία συνεχίζοντας να κάνει αυτό που γνωρίζει καλύτερα, να βοηθάει το συνάνθρωπο. Το έργο της ομοιάζει πολύ με την εξής φράση του Μαχάτμα Γκάντι: «εσύ πρέπει να είσαι η αλλαγή που θέλεις να έρθει στο κόσμο». Το μόνο βέβαιο είναι ότι αυτή η αλλαγή ήρθε και ο κόσμος έγινε πράγματι καλύτερος, λόγω της Ιρένα η οποία απέδειξε έμπρακτα ότι η ανθρωπιά και η αλληλεγγύη δεν έχουν όρια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Jack Meyer, «Life in a jar, the Irena Sendler Project», Long trail press, 2011
- Από την ιστοσελίδα Culture, στο «Irena Sendlerowa» της Agnieszka Warnke, Διαθέσιμο εδώ
