Της Ελένης Μακράκη,
Ο Γιάνης Κορδάτος γεννήθηκε την 1η Φεβρουαρίου του 1891 στη Ζαγορά Πήλιου, όπου και φοίτησε στο ημιγυμνάσιο έως το 1907. Κατόπιν, ο πατέρας του τον έστειλε στη Σμύρνη, για να φοιτήσει στο Ελληνογερμανικό Λύκειο του Γιαννίκη. Εκεί, ήρθε σε επαφή με το Δημοτικισμό, λόγω της γνωριμίας του με τον πρωτοπόρο εκπαιδευτικό, συγγραφέα και πολιτικό Δημήτρη Γληνό και σύντομα αναδείχθηκε υπέρμαχος της δημοτικής, γράφοντας ακόμα και το όνομά του με ένα «ν», αφού θεωρούσε πλεονασμό τα διπλά σύμφωνα. Υπήρξε, επίσης, μαθητής στην Κωνσταντινούπολη, στο Ελληνο-Γαλλικό Λύκειο του Χατζηχρήστου, στο Κρατικό Γυμνάσιο του Βόλου και πάλι στην Πόλη, το 1910, όπου και ολοκλήρωσε το γυμνάσιο. Τα επόμενα χρόνια θα τα περάσει στην Αθήνα, ως φοιτητής της Νομικής, από την οποία θα πάρει πτυχίο το 1917.
Ο Κορδάτος, στα φοιτητικά του χρόνια, ασπάστηκε τις ιδέες του σοσιαλισμού και το 1919 προσχώρησε στο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ). Σύντομα, ανέλαβε κεντρικές θέσεις στο κόμμα. Η δράση του και τα αντιπολεμικά άρθρα που δημοσίευε στο «Ριζοσπάστη», αποτέλεσαν την αιτία για τη διπλή του σύλληψη το 1922. Τη δεύτερη φορά, μάλιστα, το Σεπτέμβρη του 1922, ο Ιωάννης Μεταξάς αντιπροσωπεύοντας τη φιλοβασιλική κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου, συνάντησε το Γιάνη Κορδάτο στις φυλακές, στοχεύοντας να εξασφαλίσει τη στήριξη του ΣΕΚΕ με την απειλή της θανατικής ποινής. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν πραγματοποιήθηκε. Ο Κορδάτος και οι συγκρατούμενοί του αφέθηκαν ελεύθεροι στις 5 Οκτωβρίου του 1922.
Περί τα τέλη του 1924, ο Κορδάτος αποχωρεί από το ΣΕΚΕ, το οποίο τότε είχε μετονομαστεί σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ), λόγω της διαφωνίας που είχε με τη θέση που υιοθετήθηκε στο 3ο Έκτακτο Συνέδριο του ΚΚΕ για ανεξάρτητη Μακεδονία-Θράκη, στο πλαίσιο μιας Βαλκανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας. Τελικά, διαγράφηκε από το Κόμμα το 1927 και στράφηκε στην ιστορική έρευνα. Ωστόσο, η μέχρι τότε πολιτική του δράση, η αντικαθεστωτική του πένα και το γεγονός ότι ουδέποτε αρνήθηκε το μαρξισμό υπήρξαν επαρκείς λόγοι, ώστε να βρεθεί στο στόχαστρο της Ασφάλειας.
Το 1932 ένας αστός παραδίδει υπόμνημα στην Ασφάλεια, αναφέροντας για τον Κορδάτο, μεταξύ άλλων, ότι «είναι από τους φανατικωτέρους και λυσωδεστέρους κομμουνιστάς. Διαρκώς προπαγανδίζει και μεταξύ των υπαλλήλων και έξω ακόμη υπέρ του κομμουνισμού εξυμνών τα αγαθά του μπολσεβικικού παραδείσου». Μερικές μέρες αργότερα, η ασφάλεια απάντησε ότι ο Κορδάτος είναι γνωστός κομμουνιστής και ήδη παρακολουθείται. Το 1940 συνελήφθη από τη μεταξική κυβέρνηση, λόγω της δημοσίευσης δύο κειμένων που υποστήριζαν ότι ο ελληνοϊταλικός πόλεμος ήταν πρωτίστως αντιφασιστικός.
Το Μάρτιο του 1945, δολοφονήθηκε ο γιος του, Ερρίκος κι έτσι, όταν εκδόθηκε η μελέτη του Τα σημερινά προβλήματα του Ελληνικού Λαού, ο Κορδάτος την αφιέρωσε σ΄ αυτόν, γράφοντας: «Στο γυιο μου Κώστα (Ερρίκο), που είκοσι τεσσάρων χρόνων παλληκάρι αγωνίστηκε για τις λαϊκές ελευθερίες και για τις ιδέες του δολοφονήθηκε από τους φασίστες στις 23 του Μάρτη 1945, αφιερώνω τούτη μου τη μελέτη πιστεύοντας πως το αίμα του θα ποτίση το δέντρο της λευτεριάς». Επρόκειτο για ένα γεγονός που τον επηρέασε βαθύτατα και τον οδήγησε και πάλι στην ενασχόλησή του με την πολιτική και στην αρθρογραφία στο «Ριζοσπάστη». Από τότε, παρακολουθείται αυστηρά από την Ασφάλεια. Το 1947 συλλαμβάνεται από τον αστυνόμο Καραχάλιο και εξορίζεται για ένα έτος στην Ικαρία. Η επόμενη σύλληψη του Κορδάτου θα γίνει το 1951, λόγω της εμπλοκής του στην υπόθεση Μπελογιάννη, έπειτα από καταθέσεις που τον ήθελαν να εμπλέκεται στο δίκτυο πληροφοριών του παράνομου ΚΚΕ. Τελικά, αθωώθηκε, υποστηρίζοντας πως δεν είχε καμία ανάμειξη με το ΚΚΕ και πως είναι υποστηρικτής του επιστημονικού σοσιαλισμού.
Στη δεύτερη δίκη του Μπελογιάννη, ο Κορδάτος δεν είχε καμία ανάμειξη. Παρ’ όλα αυτά, υπέγραψε μαζί με άλλους υπόμνημα, ζητώντας να μην εκτελεστεί ο Μπελογιάννης. Αντίστοιχο υπόμνημα είχε υπογράψει και για την απελευθέρωση του Μανόλη Γλέζου. Στη δεκαετία του 1950, ο Κορδάτος μένει πιστός στις ιδέες του και συνεχίζει τη συγγραφή στην εφημερίδα «Αυγή», μέχρι την 29η Απριλίου του 1961, οπότε και απεβίωσε, προετοιμάζοντας το άρθρο του για τον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς.
Ο Γιάνης Κορδάτος μπορεί να μην ήταν από τους πιο ενεργούς πολιτικά, ωστόσο η ευφυία του, η ειλικρίνεια με την οποία παρουσίαζε τα ιστορικά γεγονότα και η αμετάκλητα μαρξιστική του τοποθέτηση, έκαναν την Ασφάλεια να αισθάνεται απειλή και ένα μήνα πριν το θάνατό του να συντάσσει ατομικό δελτίο, γράφοντας πως «κινείται αόκνως και επικινδύνως υπέρ της επικρατήσεως των κομμουνιστικών αντιλήψεων».
Το «επικίνδυνο» έργο αυτού του «επικίνδυνου» ανθρώπου αποτελεί ακόμα και σήμερα, 60 χρόνια μετά το θάνατό του, μια πλούσια πηγή γνώσεων για την ελληνική Ιστορία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συλλογικό Έργο, «Σύντομη ιστορία του ΚΚΕ» Μέρος Α΄: 1918-1949, εκδ. Σχέδιο (Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε), Αθήνα, 1988, σσ.48-49.
- Μέξη, Δήμου Ν., «Ο ιστορικός Γιάνης Κορδάτος και το έργο του: εισαγωγή, ανέκδοτη αυτοβιογραφία και αυτοκριτική» εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα, 1975, σσ.1-176
- Ο φάκελος της Ασφάλειας για τον πρώην γ.γ του Κ.Κ.Ε. Γιάνη Κορδάτο, Liberation Polular, διαθέσιμο εδώ
